DOI Artikel:
Gapski, Ryszard: Złotnicze fundacje opata Łętowskiego dla Paradyża
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0220
216
RYSZARD GAPSKI
Oprócz tych elementów ornamentalnych widoczne są elementy manierystyczne
orientacji niderlandzkiej. Pojawia się ornament okuciowy i kaboszony (korona
i kosz lampki, czara kielichów) czy motyw rollwerkowy (tarcze herbowe).
W najokazalszym dziele tego zespołu - wiecznej lampce - można dodatkowo
zauważyć małżowinę przekształcającą się z ażuru wici roślinnej (na brzuścu).
Podobny motyw pojawia się w oprawie herbu w łódce.
Na podstawie wymienionych cech można stwierdzić, że nastąpiło tu połą-
czenie elementów renesansowych z manierystycznymi, niderlandzkimi. Jednakże
charakter ornamentu renesansowego i jego zestawienie z ornamentem północ-
nym sytuuje interesujące nas obiekty w okresie manierystycznym. „Czubate”
główki puttów oraz motyw małżowiny, będącej zwiastunem stylu wczesno-
barokowego, może wskazywać na czas powstania - ok. 1625-1630 roku.
Trzy z tych obiektów mają herb Niezgoda i inicjały odnoszące się do opata
Marka Łętowskiego. Oprócz tego herbu i chrystogramu na lampce występuje
dwukrotnie herb opactwa paradyskiego - dwie litery C (jak cystersi), odwró-
cone do siebie wybrzuszeniem i tworzące stylizowaną literę M - imię patronki
kościoła i klasztoru2. Marek Łętowski (1570-1629) nim został opatem w Para-
dyżu, przebywał na dworze króla Zygmunta III, gdzie pełnił funkcję sekretarza
królewskiego i jednocześnie wychowawcy królewicza Władysława. Monarcha
poparł też kandydaturę Łętowskiego na opata cystersów w Paradyżu. Rządząc
tym konwentem w latach 1617-1629, zyskał sobie opinię zasłużonego i wy-
bitnego opata3. Oprócz spraw natury duchowej i gospodarczej związanych
z funkcjonowaniem opactwa4 Łętowski miał także aspiracje mecenasowskie.
Za jego rządów w Paradyżu pracował m.in. Krzysztof Boguszewski (do
1628 roku), który namalował wówczas cztery obrazy: Sw. Marcin (1628 rok,
z napisem fundacyjnym malarza „dla Marcina [sic!] Łętowskiego”)5, Niebieskie
Jeruzalem, Niepokalane Poczęcie i Św. Paweł6. Obrazy te, biorąc pod uwagę
ich skomplikowane treści, mogły powstać pod wpływem Łętowskiego, który
posiadał wysokie wykształcenie, w tym teologiczne. Opat jeszcze za swojego
życia zamówił i sprowadził dla siebie do Paradyża epitafium z czerwonego mar-
2 J. J. Sobczakowie, Gościkowo - Paradyż, Warszawa 1989, s. 25.
3 D o g i e 1, dz. cyt., s. 13-14.
4 Jako opat paradyski spłacił wszystkie ciążące na klasztorze długi, rozwinął gospodarkę,
zakupił m.in. dom w Poznaniu, a w testamencie zapisał klasztorowi pokaźną sumę pieniędzy.
Zob. tamże, s. 13.
5 Katalog zabytków sztuki w Polsce [dalej skrót KZSP], t. VII: Miasto Poznań, cz. I: Ostrów
Tumski i Sródka z Komandorią, Warszawa 1983, s. 22-23.
ÓM. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwopolskie.
Manieryzm, barok, Warszawa 1971, s. 332. Tylko obraz Św. Paweł pozostał w kościele w Para-
dyżu.
RYSZARD GAPSKI
Oprócz tych elementów ornamentalnych widoczne są elementy manierystyczne
orientacji niderlandzkiej. Pojawia się ornament okuciowy i kaboszony (korona
i kosz lampki, czara kielichów) czy motyw rollwerkowy (tarcze herbowe).
W najokazalszym dziele tego zespołu - wiecznej lampce - można dodatkowo
zauważyć małżowinę przekształcającą się z ażuru wici roślinnej (na brzuścu).
Podobny motyw pojawia się w oprawie herbu w łódce.
Na podstawie wymienionych cech można stwierdzić, że nastąpiło tu połą-
czenie elementów renesansowych z manierystycznymi, niderlandzkimi. Jednakże
charakter ornamentu renesansowego i jego zestawienie z ornamentem północ-
nym sytuuje interesujące nas obiekty w okresie manierystycznym. „Czubate”
główki puttów oraz motyw małżowiny, będącej zwiastunem stylu wczesno-
barokowego, może wskazywać na czas powstania - ok. 1625-1630 roku.
Trzy z tych obiektów mają herb Niezgoda i inicjały odnoszące się do opata
Marka Łętowskiego. Oprócz tego herbu i chrystogramu na lampce występuje
dwukrotnie herb opactwa paradyskiego - dwie litery C (jak cystersi), odwró-
cone do siebie wybrzuszeniem i tworzące stylizowaną literę M - imię patronki
kościoła i klasztoru2. Marek Łętowski (1570-1629) nim został opatem w Para-
dyżu, przebywał na dworze króla Zygmunta III, gdzie pełnił funkcję sekretarza
królewskiego i jednocześnie wychowawcy królewicza Władysława. Monarcha
poparł też kandydaturę Łętowskiego na opata cystersów w Paradyżu. Rządząc
tym konwentem w latach 1617-1629, zyskał sobie opinię zasłużonego i wy-
bitnego opata3. Oprócz spraw natury duchowej i gospodarczej związanych
z funkcjonowaniem opactwa4 Łętowski miał także aspiracje mecenasowskie.
Za jego rządów w Paradyżu pracował m.in. Krzysztof Boguszewski (do
1628 roku), który namalował wówczas cztery obrazy: Sw. Marcin (1628 rok,
z napisem fundacyjnym malarza „dla Marcina [sic!] Łętowskiego”)5, Niebieskie
Jeruzalem, Niepokalane Poczęcie i Św. Paweł6. Obrazy te, biorąc pod uwagę
ich skomplikowane treści, mogły powstać pod wpływem Łętowskiego, który
posiadał wysokie wykształcenie, w tym teologiczne. Opat jeszcze za swojego
życia zamówił i sprowadził dla siebie do Paradyża epitafium z czerwonego mar-
2 J. J. Sobczakowie, Gościkowo - Paradyż, Warszawa 1989, s. 25.
3 D o g i e 1, dz. cyt., s. 13-14.
4 Jako opat paradyski spłacił wszystkie ciążące na klasztorze długi, rozwinął gospodarkę,
zakupił m.in. dom w Poznaniu, a w testamencie zapisał klasztorowi pokaźną sumę pieniędzy.
Zob. tamże, s. 13.
5 Katalog zabytków sztuki w Polsce [dalej skrót KZSP], t. VII: Miasto Poznań, cz. I: Ostrów
Tumski i Sródka z Komandorią, Warszawa 1983, s. 22-23.
ÓM. Walicki, W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwopolskie.
Manieryzm, barok, Warszawa 1971, s. 332. Tylko obraz Św. Paweł pozostał w kościele w Para-
dyżu.