DOI Artikel:
Nieciecki, Jan: "Woń najpiękniejszego kwiatu na dawnej niwie ojczystej": o białostockim epitafium Izabeli z Poniatowskich Branickiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0240
236
KS. JAN NIECIECKI
inskrypcją: „Cieniom Wielkości i Cnocie 1808”. Do sporządzenia epitafium
użyto grubego wełnianego sukna, które wraz z aplikowaną sukienną kolumną
i również przyaplikowanym atłasowym wazonem podmalowane zostało lekko
farbami. Tkaninę pokryto płaskim kryjącym haftem, wykonanym przędzą weł-
nianą i jedwabną (w 26 kolorach), także nicią jedwabną z metalowym oplotem.
Na wazonie umieszczono mosiężną blaszkę z Jutrzenką2.
Poniżej epitafium zawieszono na ścianie kościoła dwie marmurowe tablice
w drewnianych, pozłoconych ramach3. Na mniejszej z nich, białej, widnieją
słowa: „Cieniom J : O : Izabelli z Xsiążąt Poniatowskich Branickiey Kaszte-
lanowey krakowskiey” i niżej małymi literkami: „Przyimii naywiększa z Cnót,
ii zasczytów, tę ubogą pracę moią”. Na czarnej tablicy znajduje się napis:
„BOŻE! RACZ DAĆ TEY DUSZY WIECZNY ODPOCZYNEK ZESZŁA 1808 ROKU DNIA
XII LUTEGO”.
Wewnątrz alabastrowego wazonu-urny (il. 5) znajdowało się siedem papie-
rowych zawiniątek, włożonych tu przez dworkę zmarłej, pannę Weronikę Pasz-
kowską, która je starannie podpisała, a część z nich opatrzyła czerwonymi
pieczęciami lakowymi z głową Ciołka (zawartość urny przechowywana jest
obecnie w archiwum parafialnym)4.
Największa paczuszka (il. 6) jest opieczętowana i podpisana: „Te pudełko
z najmilszemi pamiątkami J. O. z Książąt Poniatowskich Izabeli Branickiej
Kasztelanowej Krakowskiej, Hetmanowej Wielkiej Koronnej, a które pudełko
ta Wielka Pani zapisała testamentem Weronice Paszkowskiej, ta, czując się być
tyle uhonorowaną, a nie mogąc inaczej wywdzięczyć, jak mieszcząc go w tej
urnie, ku Przeznaczeniu Wysokiemu i Wiecznemu”5. Wewnątrz znajduje się
2 Dane zaczerpnięte z dokumentacji konserwatorskiej: El. H r y s z k o, Białystok, kościół
parafialny z XVII w. pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Dokumentacja konserwatorska tkaniny
haftowanej - epitafium Elżbiety z Poniatowskich Branickiej wykonanego po 1808 r., Warszawa
1984, mps w Archiwum Parafii Farnej w Białymstoku (dalej: APF).
3 Ks. Z. Dunin Kozicki, a za nim H. Mościcki podają niezgodną z prawdą informację, jakoby
jedna z tablic była drewniana, druga zaś z czarnego granitu. Obaj autorzy błędnie też nazywają
haftowaną tkaninę „obrazem gobelinowym” (Z. D u n i n Kozicki, Białystok w XVIII wie-
ku, „Kwartalnik Litewski”, 1(1910), t. 3, s. 61; H. M o ś c i c k i, Białystok. Zarys historyczny,
Białystok 1933, s. 32).
4 Gdy w latach siedemdziesiątych odnaleziono urnę na strychu kościelnym, otwarto ją,
a cenne pamiątki w niej się znajdujące złożono w archiwum parafialnym. Można je było obej-
rzeć na wystawie otwartej 25 VI 1992 roku w Muzeum Historycznym (Oddział Muzeum Okrę-
gowego) w Białymstoku (J. N i e c i e c k i, Uwagi o wystawie: „Jan Klemens Branicki i jego
dwór”, „Białostocczyzna”, 1992, nr 4, s. 58-59; tenże, Branicki i jego dwór, „Spotkania
z zabytkami”, 1993, nr 8, s. 45).
5 Przy cytowaniu tekstów archiwalnych w artykule zastosowano współcześnie obowiązującą
pisownię.
KS. JAN NIECIECKI
inskrypcją: „Cieniom Wielkości i Cnocie 1808”. Do sporządzenia epitafium
użyto grubego wełnianego sukna, które wraz z aplikowaną sukienną kolumną
i również przyaplikowanym atłasowym wazonem podmalowane zostało lekko
farbami. Tkaninę pokryto płaskim kryjącym haftem, wykonanym przędzą weł-
nianą i jedwabną (w 26 kolorach), także nicią jedwabną z metalowym oplotem.
Na wazonie umieszczono mosiężną blaszkę z Jutrzenką2.
Poniżej epitafium zawieszono na ścianie kościoła dwie marmurowe tablice
w drewnianych, pozłoconych ramach3. Na mniejszej z nich, białej, widnieją
słowa: „Cieniom J : O : Izabelli z Xsiążąt Poniatowskich Branickiey Kaszte-
lanowey krakowskiey” i niżej małymi literkami: „Przyimii naywiększa z Cnót,
ii zasczytów, tę ubogą pracę moią”. Na czarnej tablicy znajduje się napis:
„BOŻE! RACZ DAĆ TEY DUSZY WIECZNY ODPOCZYNEK ZESZŁA 1808 ROKU DNIA
XII LUTEGO”.
Wewnątrz alabastrowego wazonu-urny (il. 5) znajdowało się siedem papie-
rowych zawiniątek, włożonych tu przez dworkę zmarłej, pannę Weronikę Pasz-
kowską, która je starannie podpisała, a część z nich opatrzyła czerwonymi
pieczęciami lakowymi z głową Ciołka (zawartość urny przechowywana jest
obecnie w archiwum parafialnym)4.
Największa paczuszka (il. 6) jest opieczętowana i podpisana: „Te pudełko
z najmilszemi pamiątkami J. O. z Książąt Poniatowskich Izabeli Branickiej
Kasztelanowej Krakowskiej, Hetmanowej Wielkiej Koronnej, a które pudełko
ta Wielka Pani zapisała testamentem Weronice Paszkowskiej, ta, czując się być
tyle uhonorowaną, a nie mogąc inaczej wywdzięczyć, jak mieszcząc go w tej
urnie, ku Przeznaczeniu Wysokiemu i Wiecznemu”5. Wewnątrz znajduje się
2 Dane zaczerpnięte z dokumentacji konserwatorskiej: El. H r y s z k o, Białystok, kościół
parafialny z XVII w. pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Dokumentacja konserwatorska tkaniny
haftowanej - epitafium Elżbiety z Poniatowskich Branickiej wykonanego po 1808 r., Warszawa
1984, mps w Archiwum Parafii Farnej w Białymstoku (dalej: APF).
3 Ks. Z. Dunin Kozicki, a za nim H. Mościcki podają niezgodną z prawdą informację, jakoby
jedna z tablic była drewniana, druga zaś z czarnego granitu. Obaj autorzy błędnie też nazywają
haftowaną tkaninę „obrazem gobelinowym” (Z. D u n i n Kozicki, Białystok w XVIII wie-
ku, „Kwartalnik Litewski”, 1(1910), t. 3, s. 61; H. M o ś c i c k i, Białystok. Zarys historyczny,
Białystok 1933, s. 32).
4 Gdy w latach siedemdziesiątych odnaleziono urnę na strychu kościelnym, otwarto ją,
a cenne pamiątki w niej się znajdujące złożono w archiwum parafialnym. Można je było obej-
rzeć na wystawie otwartej 25 VI 1992 roku w Muzeum Historycznym (Oddział Muzeum Okrę-
gowego) w Białymstoku (J. N i e c i e c k i, Uwagi o wystawie: „Jan Klemens Branicki i jego
dwór”, „Białostocczyzna”, 1992, nr 4, s. 58-59; tenże, Branicki i jego dwór, „Spotkania
z zabytkami”, 1993, nr 8, s. 45).
5 Przy cytowaniu tekstów archiwalnych w artykule zastosowano współcześnie obowiązującą
pisownię.