DOI Artikel:
Bagłajewski, Arkadiusz: Ut poesis pictura - o interpretacji Jana Styki Chorału Kornela Ujejskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0112
110
ARKADIUSZ BAGŁAJEWSKI
konwencji tematu powstańczego w malarstwie. W utworze Ujejskiego nie odnaj-
dziemy wszak żadnych powstańczych znaczeń, nawet nawiązania do rabacji
galicyjskiej realizują się poprzez sensy metaforyczne, a nie przez opis wyda-
rzeń. Zadanie, które stanęło przed ilustratorem, można byłoby określić tak: jak
przełożyć metaforę na znaki ikoniczne, które w percepcji odbiorcy odeślą z
powrotem do znaczeń tekstu poetyckiego? Przyjrzyjmy się więc ilustracji.
Przedstawia ona kapłana święcącego broń, dookoła niego powstańcy, jeden w
konfederatce, inny w krakowskiej sukmanie - kompozycja wyraźnie nawiązuje
do konwencji powstańczej. Wszakże odstępstwo od znaczeń poetyckich Chorału
jest pozorne. Ujejski podkreślił ufność w zamiary Boże, mimo urągania wroga
podającego w wątpliwość Bożą opiekę nad narodem. Przytoczone motto dobit-
nie akcentuje taki sens sceny malarskiej, w której chodzi o oddanie znaczeń,
„ilustrowanie” słów:
Bo on nasz Ojciec, bo On nasz Pan!
I znów powstajem w ufności szczersi.
Tak więc motyw „święcenia broni” zdaje się tu zapowiadać nadzieję na zwy-
cięstwo, bowiem broń święci kapłan z Bożego rozkazu. Patetyczna stylizacja
odpowiada więc w jakimś sensie przekonaniu wyrażanemu przez zbiorowość z
Chorału o istnieniu opieki Opatrzności nad swoim narodem. Ale równocześnie
nie sposób nie zauważyć, iż poszerzenie znaczeń tekstu, wyznaczane przez
motyw „święcenia broni”, pozwala umieścić Chorał w interpretacji Styki pośród
dzieł powstańczych czy powstanie zapowiadających. W świetle przytoczonego
wcześniej sądu z artykułu Poezja polska i jej koryfeusze okazuje się, że taka
interpretacja Chorału była w epoce obowiązująca. Zarazem ilustracja Święcenie
broni zapowiada tematy kolejnych ilustracji, ukazujących pole bitwy po klęsce.
Widać więc, że Styka konsekwentnie prowadzi temat malarski cyklu - po ilu-
stracjach Pogrom i Bratobójstwo przyjdzie kolej na podsumowanie martyrologii
narodu w ilustracji W kopalniach i, wreszcie, zgodnie z mesjanistyczną inter-
pretacją cierpienia, w ostatniej ilustracji Bóg był i jest ukazane zostanie zwy-
cięstwo.
Wrócę teraz do opisu interpretacji Styki wyrażonej w kolejnych ilustracjach
- Pogrom (il. 3) i Bratobójstwo (il. 4). Obie ilustracje ukazują krajobraz po
bitwie. Pogrom - ciemna kolorystyka, porozrzucane ciała; podobnie na ilustra-
cji Bratobójstwo - w centrum kompozycji nagi trup, w tle spalony dwór, dym
unoszący się do nieba. Takie wizje malarskie mają swój literacki odpowiednik
w wielu utworach o tematyce insurekcyjno-patriotycznej pisanych od końca
XVIII w. (Bard polski Adama Jerzego Czartoryskiego, Smutki Kołłątaja i
Smutki Niemcewicza, anonimowe Treny upadku Polski, utwory romantyczne).
Ale przecież nie o ekwiwalent malarski literackiego pejzażu po klęsce tu
chodzi, lecz, zgodnie z założeniem całości, o interpretację Chorału, odwołującą
ARKADIUSZ BAGŁAJEWSKI
konwencji tematu powstańczego w malarstwie. W utworze Ujejskiego nie odnaj-
dziemy wszak żadnych powstańczych znaczeń, nawet nawiązania do rabacji
galicyjskiej realizują się poprzez sensy metaforyczne, a nie przez opis wyda-
rzeń. Zadanie, które stanęło przed ilustratorem, można byłoby określić tak: jak
przełożyć metaforę na znaki ikoniczne, które w percepcji odbiorcy odeślą z
powrotem do znaczeń tekstu poetyckiego? Przyjrzyjmy się więc ilustracji.
Przedstawia ona kapłana święcącego broń, dookoła niego powstańcy, jeden w
konfederatce, inny w krakowskiej sukmanie - kompozycja wyraźnie nawiązuje
do konwencji powstańczej. Wszakże odstępstwo od znaczeń poetyckich Chorału
jest pozorne. Ujejski podkreślił ufność w zamiary Boże, mimo urągania wroga
podającego w wątpliwość Bożą opiekę nad narodem. Przytoczone motto dobit-
nie akcentuje taki sens sceny malarskiej, w której chodzi o oddanie znaczeń,
„ilustrowanie” słów:
Bo on nasz Ojciec, bo On nasz Pan!
I znów powstajem w ufności szczersi.
Tak więc motyw „święcenia broni” zdaje się tu zapowiadać nadzieję na zwy-
cięstwo, bowiem broń święci kapłan z Bożego rozkazu. Patetyczna stylizacja
odpowiada więc w jakimś sensie przekonaniu wyrażanemu przez zbiorowość z
Chorału o istnieniu opieki Opatrzności nad swoim narodem. Ale równocześnie
nie sposób nie zauważyć, iż poszerzenie znaczeń tekstu, wyznaczane przez
motyw „święcenia broni”, pozwala umieścić Chorał w interpretacji Styki pośród
dzieł powstańczych czy powstanie zapowiadających. W świetle przytoczonego
wcześniej sądu z artykułu Poezja polska i jej koryfeusze okazuje się, że taka
interpretacja Chorału była w epoce obowiązująca. Zarazem ilustracja Święcenie
broni zapowiada tematy kolejnych ilustracji, ukazujących pole bitwy po klęsce.
Widać więc, że Styka konsekwentnie prowadzi temat malarski cyklu - po ilu-
stracjach Pogrom i Bratobójstwo przyjdzie kolej na podsumowanie martyrologii
narodu w ilustracji W kopalniach i, wreszcie, zgodnie z mesjanistyczną inter-
pretacją cierpienia, w ostatniej ilustracji Bóg był i jest ukazane zostanie zwy-
cięstwo.
Wrócę teraz do opisu interpretacji Styki wyrażonej w kolejnych ilustracjach
- Pogrom (il. 3) i Bratobójstwo (il. 4). Obie ilustracje ukazują krajobraz po
bitwie. Pogrom - ciemna kolorystyka, porozrzucane ciała; podobnie na ilustra-
cji Bratobójstwo - w centrum kompozycji nagi trup, w tle spalony dwór, dym
unoszący się do nieba. Takie wizje malarskie mają swój literacki odpowiednik
w wielu utworach o tematyce insurekcyjno-patriotycznej pisanych od końca
XVIII w. (Bard polski Adama Jerzego Czartoryskiego, Smutki Kołłątaja i
Smutki Niemcewicza, anonimowe Treny upadku Polski, utwory romantyczne).
Ale przecież nie o ekwiwalent malarski literackiego pejzażu po klęsce tu
chodzi, lecz, zgodnie z założeniem całości, o interpretację Chorału, odwołującą