DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Nagrobki Stefana Batorego i Anny Jagiellonki w katedrze wawelskiej. Kilka uwag i hipotez
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0092
NAGROBKI STEKANA BATORFGO I ANNY JAGIELLONKI
89
IV
W trakcie analizy opisanego w umowie, pierwotnego projektu nagrobka Stefana Batorego zwra-
cają uwagę jego analogie z nagrobkami w Kaplicy Zygmuntowskiej. Pełnoplastyczna postać króla
w stroju koronacyjnym, leżąca na sarkofagu ustawionym we wnęce arkadowej, z umieszczonym
nad nim godłem państwowym, wyraźnie przypomina posągi Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta.
Zresztą Anna Jagiellonka stawiała w umowie nagrobek Zygmuntów za wzór przy doborze ma-
teriałów („ma to być z kamienia myślimickiego, starego, jednakiego, jako jest w kaplicy króla JMci,
pana ojca i brata naszego miłościwego"). O tym, że kompozycja obudowy miała w jakiś sposób
nawiązywać do tamtych nagrobków może świadczyć też analogia między półkolistym szczytem
nagrobka Batorego, a motywem półkola w dekoracji ściany tarczowej Kaplicy Zygmuntowskiej,
które tworzy szczyt o takim właśnie kształcie nad nagrobkiem Zygmuntów. Można by więc przy-
puszczać, że pierwotny projekt nagrobka Batorego miał być wzorowany w jakiś sposób na tamtych
nagrobkach królewskich, może na zlecenie fundatorki.
Należy jednak wziąć pod uwagę inną jeszcze możliwość. Król Stefan Batory spisał przed śmiercią.
12 V 1585 r. w Niepołomicach testament, którego egzekutorami uczynił kanclerza Jana Zamoyskie-
go, marszałka Andrzeja Opalińskiego, wojewodę wileńskiego Krzysztofa Radziwiłła i biskupa wileń-
skiego, którym był wówczas kardynał Jerzy Radziwiłł. W testamencie tym znajdujemy między in-
nymi wzmiankę o przeznaczeniu 8 tysięcy złotych na koszta pogrzebu i wystawienia nagrobka,
który miał być wzorowany na nagrobku wzniesionym niedawno przez króla bratu: ..Deinde apud
magnum procuratorem propriae pecuniae meae restant florenorum octo milia, quae exponantur
tempore sepulturae in eleemosynam pauperum et sepulchri praeparationem, quod simile fiat sepulchro
fratris mei nuper per me alte erecto" K>. Królowi chodziło o nagrobek brata, Krzysztofa Bato-
rego, księcia Siedmiogrodu (zmarłego w 1581 г.), wykonany w latach 1582— 1584 przez Willema
van den Błocka i przetransportowany do Siedmiogrodu z Gdańska. Nagrobek ten został zniszczony
podczas najazdów tureckich i jego forma nie jest znana17. Lech Krzyżanowski przypuszcza, że
występowała w nim postać leżąca na sarkofagu, popularna w rzeźbie krakowskiej tego czasu, nie
spotykana na Północy, z którą van den Blocke mógł zapoznać się podczas pobytu na dworze
królewskim w Krakowie18.
Wykonany później, w latach 1594— 1596 przez Willema van den Błocka na zamówienie Zygmunta III
Wazy nagrobek Jana III, umieszczony w latach 1817—1818 w kaplicy Jagiellońskiej w katedrze
w Uppsali i zestawiony w innej, niż pierwotnie wykonana przez artystę formie, przedstawiał naj-
prawdopodobniej schemat kompozycyjny bliski nagrobkowi Krzysztofa Batorego. Rekonstrukcja nagrob-
ka Jana III dokonana przez A. Hahra. która uważana jest za poprawną14, określa to dzieło
jako pomnik trójosiowy, dwukondygnacjowy, z cokołem, w którego centralnej części w niszy arka-
dowej leżała postać zmarłego, flankowana dwiema postaciami w niszach między kolumnami20.
Jeżeli więc nagrobek Krzysztofa Batorego, na którym król chciał wzorować swój pomnik, miał
rzeczywiście taki lub zbliżony schemat, co wydaje się bardzo prawdopodobne, to można wysnuć
wniosek, że w pierwotnym projekcie nagrobka chciano uszanować ostatnią wolę zmarłego i nagro-
bek, który miał stanąć w katedrze wawelskiej miał nawiązywać bezpośrednio do pomnika siedmio-
grodzkiego, a analogie z nagrobkami w Kaplicy Zygmuntowskiej były jedynie pośrednie. Gucci mógł
i" Л. Pu wiń ski. Źródła dziejowe, t. II. Akta metryki koronnej... 1576- 1586. Warszawa 1882. s. 297.
17 Por. Eckhardtówna. op. cii., s. 142: L. Krzyżanowski. Plastyka nagrobna Wilhelma van den Blocke. ..Biu-
letyn Historii Sztuki". XX: 1958. nr 3/4. s. 276- 277; też: M. Gebarowicz. Stadia nad dziejami kultury artystycznej
późnego renesansu w Polsce. Toruń 1962. s. 285: Z. Hornung. Gdańska szkoła rzeźbiarska na przełomie XVI i XVII w.,
[w:] Teka Komisji Historii Sztuki, t. I. Toruń 1959. s. 104. 108.
1,4 Krzyżanowski, op. cit.. s. 276.
14 Krzyżanowski, op. cit.. s. 281 — 282: argumenty występującego przeciw lej rekonstrukcji Z. Hornunga nie są
uważane przez Krzyżanowskiego za przekonywające — wysuwa on kilka kontrargumentów. Do poglądu Hornunga przychyla
sie natomiast M. Gebarowicz {pp. cit.. s. 190. przypis 14).
:" A. H a lir. Studier i nordisk rendssanskonst. Foregangama till Johann III graj monument i Uppsala i dess ursprungliga
afsedagostalt, [w:] Skriften utgifitaaf Kungl. Humanistska Velenshaps Samfundel i Uppsala, t. 15. 1913; cyt. za Krzyżanowski.
op. cit.. s. 281.
12 Rocznik Hislorii... I. XIV
89
IV
W trakcie analizy opisanego w umowie, pierwotnego projektu nagrobka Stefana Batorego zwra-
cają uwagę jego analogie z nagrobkami w Kaplicy Zygmuntowskiej. Pełnoplastyczna postać króla
w stroju koronacyjnym, leżąca na sarkofagu ustawionym we wnęce arkadowej, z umieszczonym
nad nim godłem państwowym, wyraźnie przypomina posągi Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta.
Zresztą Anna Jagiellonka stawiała w umowie nagrobek Zygmuntów za wzór przy doborze ma-
teriałów („ma to być z kamienia myślimickiego, starego, jednakiego, jako jest w kaplicy króla JMci,
pana ojca i brata naszego miłościwego"). O tym, że kompozycja obudowy miała w jakiś sposób
nawiązywać do tamtych nagrobków może świadczyć też analogia między półkolistym szczytem
nagrobka Batorego, a motywem półkola w dekoracji ściany tarczowej Kaplicy Zygmuntowskiej,
które tworzy szczyt o takim właśnie kształcie nad nagrobkiem Zygmuntów. Można by więc przy-
puszczać, że pierwotny projekt nagrobka Batorego miał być wzorowany w jakiś sposób na tamtych
nagrobkach królewskich, może na zlecenie fundatorki.
Należy jednak wziąć pod uwagę inną jeszcze możliwość. Król Stefan Batory spisał przed śmiercią.
12 V 1585 r. w Niepołomicach testament, którego egzekutorami uczynił kanclerza Jana Zamoyskie-
go, marszałka Andrzeja Opalińskiego, wojewodę wileńskiego Krzysztofa Radziwiłła i biskupa wileń-
skiego, którym był wówczas kardynał Jerzy Radziwiłł. W testamencie tym znajdujemy między in-
nymi wzmiankę o przeznaczeniu 8 tysięcy złotych na koszta pogrzebu i wystawienia nagrobka,
który miał być wzorowany na nagrobku wzniesionym niedawno przez króla bratu: ..Deinde apud
magnum procuratorem propriae pecuniae meae restant florenorum octo milia, quae exponantur
tempore sepulturae in eleemosynam pauperum et sepulchri praeparationem, quod simile fiat sepulchro
fratris mei nuper per me alte erecto" K>. Królowi chodziło o nagrobek brata, Krzysztofa Bato-
rego, księcia Siedmiogrodu (zmarłego w 1581 г.), wykonany w latach 1582— 1584 przez Willema
van den Błocka i przetransportowany do Siedmiogrodu z Gdańska. Nagrobek ten został zniszczony
podczas najazdów tureckich i jego forma nie jest znana17. Lech Krzyżanowski przypuszcza, że
występowała w nim postać leżąca na sarkofagu, popularna w rzeźbie krakowskiej tego czasu, nie
spotykana na Północy, z którą van den Blocke mógł zapoznać się podczas pobytu na dworze
królewskim w Krakowie18.
Wykonany później, w latach 1594— 1596 przez Willema van den Błocka na zamówienie Zygmunta III
Wazy nagrobek Jana III, umieszczony w latach 1817—1818 w kaplicy Jagiellońskiej w katedrze
w Uppsali i zestawiony w innej, niż pierwotnie wykonana przez artystę formie, przedstawiał naj-
prawdopodobniej schemat kompozycyjny bliski nagrobkowi Krzysztofa Batorego. Rekonstrukcja nagrob-
ka Jana III dokonana przez A. Hahra. która uważana jest za poprawną14, określa to dzieło
jako pomnik trójosiowy, dwukondygnacjowy, z cokołem, w którego centralnej części w niszy arka-
dowej leżała postać zmarłego, flankowana dwiema postaciami w niszach między kolumnami20.
Jeżeli więc nagrobek Krzysztofa Batorego, na którym król chciał wzorować swój pomnik, miał
rzeczywiście taki lub zbliżony schemat, co wydaje się bardzo prawdopodobne, to można wysnuć
wniosek, że w pierwotnym projekcie nagrobka chciano uszanować ostatnią wolę zmarłego i nagro-
bek, który miał stanąć w katedrze wawelskiej miał nawiązywać bezpośrednio do pomnika siedmio-
grodzkiego, a analogie z nagrobkami w Kaplicy Zygmuntowskiej były jedynie pośrednie. Gucci mógł
i" Л. Pu wiń ski. Źródła dziejowe, t. II. Akta metryki koronnej... 1576- 1586. Warszawa 1882. s. 297.
17 Por. Eckhardtówna. op. cii., s. 142: L. Krzyżanowski. Plastyka nagrobna Wilhelma van den Blocke. ..Biu-
letyn Historii Sztuki". XX: 1958. nr 3/4. s. 276- 277; też: M. Gebarowicz. Stadia nad dziejami kultury artystycznej
późnego renesansu w Polsce. Toruń 1962. s. 285: Z. Hornung. Gdańska szkoła rzeźbiarska na przełomie XVI i XVII w.,
[w:] Teka Komisji Historii Sztuki, t. I. Toruń 1959. s. 104. 108.
1,4 Krzyżanowski, op. cit.. s. 276.
14 Krzyżanowski, op. cit.. s. 281 — 282: argumenty występującego przeciw lej rekonstrukcji Z. Hornunga nie są
uważane przez Krzyżanowskiego za przekonywające — wysuwa on kilka kontrargumentów. Do poglądu Hornunga przychyla
sie natomiast M. Gebarowicz {pp. cit.. s. 190. przypis 14).
:" A. H a lir. Studier i nordisk rendssanskonst. Foregangama till Johann III graj monument i Uppsala i dess ursprungliga
afsedagostalt, [w:] Skriften utgifitaaf Kungl. Humanistska Velenshaps Samfundel i Uppsala, t. 15. 1913; cyt. za Krzyżanowski.
op. cit.. s. 281.
12 Rocznik Hislorii... I. XIV