DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Nagrobki Stefana Batorego i Anny Jagiellonki w katedrze wawelskiej. Kilka uwag i hipotez
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0096
NAGROBKI STI l ANA BATOREGO I ANNY JAGIELLONKI
93
torką nagrobka Batorego, chcąc zaakcentować rolę i znaczenie swojej osoby, nie wpłynęła na ułoże-
nie w taki właśnie sposób pierwotnego programu nagrobka.
Wydaje się, że punktem wyjścia do wyjaśnienia całej tej zagadkowej sprawy są właśnie analogie
między ostatecznie zrealizowanym reliefowym wizerunkiem Batorego i uderzająco do niego po-
dobnym przedstawieniem nagrobnym królowej. Wymaga to dokładniejszego zajęcia się nagrobkiem
samej królowej.
VI
Nagrobkowi Anny Jagiellonki (il. 8. 9) poświęcono w dotychczasowej literaturze wiele miejsca-4,
jednak sprawa jego datowania, czasu ustawienia w kaplicy i określenia elementów pochodzących
z różnych faz konstrukcji nie została całkowicie wyjaśniona. Z napisu nagrobnego wynika jedynie,
że Anna Jagiellonka ufundowała pomnik sama — „terminus ante quem" wyznacza więc rok 1596,
w którym zmarła.
Dziełem tym zajmował się ostatnio Andrzej Fischinger, który określił jako czas powstania płyty
z wizerunkiem królowej lata 1574—75. uważając, że powstał on równocześnie z wykonywanym
właśnie wtedy na zlecenie Anny nagrobkiem Zygmunta Augusta. Autor przypuszcza, że nagrobek
był przez kilkanaście lat przechowywany poza miejscem przeznaczenia, a w Kaplicy Zygmuntowskiej
został ustawiony dopiero w 1592 roku. kiedy kończono w niej prace prowadzone na zlecenie
królowej. W tym też 1592 r. włączono według niego do nagrobka płytę z inskrypcją (por. aneks II).
Po śmierci królowej inskrypcja ta została uzupełniona o ostatnie wiersze, podające datę śmierci
i mówiące o żalu siostrzeńca królowej, Zygmunta III. Autor opiera swoje przypuszczenia na wy-
nikach analizy wizerunków Zygmunta Augusta i Anny. potwierdzających wykonanie tych dziel
równocześnie oraz na interpretacji zachowanych, pośrednich przekazów źródłowych25.
Wydaje się jednak, że niektóre spośród tych ustaleń można by widzieć w innym nieco świetle. Pewne
zastrzeżenia może budzić spotykane w literaturze określenie daty powstania płyty z wizerunkiem
królowej. Anna Jagiellonka została przedstawiona na płycie jako król — w stroju koronacyjnym,
z insygniami władzy królewskiej. Wizerunek taki nie mógł chyba powstać przed rokiem 1576. gdyż
dopiero 15 XII 1575 r. szlachta okrzyknęła Annę królem; przedtem była ona jedynie księżniczką,
infantką (tak zresztą jest tytułowana w przekazach źródłowych z tego czasu) i portretowanie jej
jako króla przed tą datą jest mało prawdopodobne. O tym, że nagrobek nie mógł powstać równocześnie
z pomnikiem Zygmunta Augusta wydaje się również świadczyć list Anny do siostry, Zofii księżny
brunszwickiej, z 20 V 1574 r. Skarży się w nim ona na trudności finansowe, które nie pozwalają
jej na ukończenie pomnika brata i prosi o pomoc26 — wobec tych trudności nie mogła chyba
w tym czasie myśleć o zamówieniu nagrobka dla siebie.
Argumentem przytaczanym przez badaczy na to, że nagrobek Anny był wykonywany równocześnie
z pomnikiem Zygmunta, miałby być fragment tekstu kroniki Orzelskiego, który mówi o skardze,
jaką ochmistrz dworu infantki. Jan Konecki, wniósł 20 V 1575 r. na zjeździe w Stężycy27.
Wzmianka ta jest przez Hornunga2*. a za nim innych badaczy 2y, interpretowana jako skarga
:4 Por. ostatnio Fischinger. Sani i Gucci____ s. 47—57. tam dawniejsza literatura.
7! Ibidem, s. 47-57
Przezdziecki. op. cii., t. 4. Kraków 1868. s. 162; por. też: W. Sobieski. K. Lepszy. Anna Jagiellonka
(1523— 1596). [w :] Polski słownik biograficzny, t. 1. Kraków 1935. s. 129— o trudnościach finansowych Anny w czasie
bezkrólewia.
21 Orzelskiego Swiętosiawa Bezkrólewia ksk{g ośmioro 1572—1576. wyd. E. Kuntze (Scriptores Rerum Polonia-
rum. XXII). Kraków 1917. s. 312—313. Fragment tekstu kroniki brzmi: ,.De losto Decio arcis Cracoviensis magno
procura tore questus. quod monumentum Infantis patri fratrique regibus Poloniae proximum in sacello Sigismundi ad summum
templum sito exstrui prohiberet. vix tandem post multas protestationes id ipsum concederet".
28 Hornung. op. cil., s. 147.
Fischinger. Sani i Gucci____ s. 55 i s. 127 przypis 188.
93
torką nagrobka Batorego, chcąc zaakcentować rolę i znaczenie swojej osoby, nie wpłynęła na ułoże-
nie w taki właśnie sposób pierwotnego programu nagrobka.
Wydaje się, że punktem wyjścia do wyjaśnienia całej tej zagadkowej sprawy są właśnie analogie
między ostatecznie zrealizowanym reliefowym wizerunkiem Batorego i uderzająco do niego po-
dobnym przedstawieniem nagrobnym królowej. Wymaga to dokładniejszego zajęcia się nagrobkiem
samej królowej.
VI
Nagrobkowi Anny Jagiellonki (il. 8. 9) poświęcono w dotychczasowej literaturze wiele miejsca-4,
jednak sprawa jego datowania, czasu ustawienia w kaplicy i określenia elementów pochodzących
z różnych faz konstrukcji nie została całkowicie wyjaśniona. Z napisu nagrobnego wynika jedynie,
że Anna Jagiellonka ufundowała pomnik sama — „terminus ante quem" wyznacza więc rok 1596,
w którym zmarła.
Dziełem tym zajmował się ostatnio Andrzej Fischinger, który określił jako czas powstania płyty
z wizerunkiem królowej lata 1574—75. uważając, że powstał on równocześnie z wykonywanym
właśnie wtedy na zlecenie Anny nagrobkiem Zygmunta Augusta. Autor przypuszcza, że nagrobek
był przez kilkanaście lat przechowywany poza miejscem przeznaczenia, a w Kaplicy Zygmuntowskiej
został ustawiony dopiero w 1592 roku. kiedy kończono w niej prace prowadzone na zlecenie
królowej. W tym też 1592 r. włączono według niego do nagrobka płytę z inskrypcją (por. aneks II).
Po śmierci królowej inskrypcja ta została uzupełniona o ostatnie wiersze, podające datę śmierci
i mówiące o żalu siostrzeńca królowej, Zygmunta III. Autor opiera swoje przypuszczenia na wy-
nikach analizy wizerunków Zygmunta Augusta i Anny. potwierdzających wykonanie tych dziel
równocześnie oraz na interpretacji zachowanych, pośrednich przekazów źródłowych25.
Wydaje się jednak, że niektóre spośród tych ustaleń można by widzieć w innym nieco świetle. Pewne
zastrzeżenia może budzić spotykane w literaturze określenie daty powstania płyty z wizerunkiem
królowej. Anna Jagiellonka została przedstawiona na płycie jako król — w stroju koronacyjnym,
z insygniami władzy królewskiej. Wizerunek taki nie mógł chyba powstać przed rokiem 1576. gdyż
dopiero 15 XII 1575 r. szlachta okrzyknęła Annę królem; przedtem była ona jedynie księżniczką,
infantką (tak zresztą jest tytułowana w przekazach źródłowych z tego czasu) i portretowanie jej
jako króla przed tą datą jest mało prawdopodobne. O tym, że nagrobek nie mógł powstać równocześnie
z pomnikiem Zygmunta Augusta wydaje się również świadczyć list Anny do siostry, Zofii księżny
brunszwickiej, z 20 V 1574 r. Skarży się w nim ona na trudności finansowe, które nie pozwalają
jej na ukończenie pomnika brata i prosi o pomoc26 — wobec tych trudności nie mogła chyba
w tym czasie myśleć o zamówieniu nagrobka dla siebie.
Argumentem przytaczanym przez badaczy na to, że nagrobek Anny był wykonywany równocześnie
z pomnikiem Zygmunta, miałby być fragment tekstu kroniki Orzelskiego, który mówi o skardze,
jaką ochmistrz dworu infantki. Jan Konecki, wniósł 20 V 1575 r. na zjeździe w Stężycy27.
Wzmianka ta jest przez Hornunga2*. a za nim innych badaczy 2y, interpretowana jako skarga
:4 Por. ostatnio Fischinger. Sani i Gucci____ s. 47—57. tam dawniejsza literatura.
7! Ibidem, s. 47-57
Przezdziecki. op. cii., t. 4. Kraków 1868. s. 162; por. też: W. Sobieski. K. Lepszy. Anna Jagiellonka
(1523— 1596). [w :] Polski słownik biograficzny, t. 1. Kraków 1935. s. 129— o trudnościach finansowych Anny w czasie
bezkrólewia.
21 Orzelskiego Swiętosiawa Bezkrólewia ksk{g ośmioro 1572—1576. wyd. E. Kuntze (Scriptores Rerum Polonia-
rum. XXII). Kraków 1917. s. 312—313. Fragment tekstu kroniki brzmi: ,.De losto Decio arcis Cracoviensis magno
procura tore questus. quod monumentum Infantis patri fratrique regibus Poloniae proximum in sacello Sigismundi ad summum
templum sito exstrui prohiberet. vix tandem post multas protestationes id ipsum concederet".
28 Hornung. op. cil., s. 147.
Fischinger. Sani i Gucci____ s. 55 i s. 127 przypis 188.