DOI Heft:
Rozprawy i materiały
DOI Artikel:Rylska, Irena: Krajobraz śląski w grafice grupy kowarskiej XIX wieku106
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0116
98
IRENA RYLSKA
się, że początek pejzażu śląskiego przypada na
połowę XVI w. i znajduje swój wyraz w znanych
mapach rysunkowych, odbijanych następnie
w drzeworycie. W. XVII w. zainteresowanie
krajobrazem ma charakter raczej literacki ani-
żeli malarski. Dopiero z początkiem XVIII w.
wykształcił się, na wzorach obcych, samodzielny
typ widoku wedutowego, a jego przedstawicie-
lem był rysownik F. Werner (1688/S9—
1776/78). Dziełem jego jest niezwykła ilość wy-
konanych piórkiem planów miast i widoków
architektonicznych, zebranych w albumie p. t.
„Scenographia urbium Silesiae". Cbok nich po-
jawiają się pejzaże górskie na ozdobnych wi-
nietkach i kartuszach barokowych z alegorycz-
no-mitologicznymi postaciami oraz rysunki
w szkicownikach i pamiętnikach z wycieczek.
W drugiej połowie XVIII w. szereg artystów
grafików na równi z malarzami opracowuje
krajobraz śląski. W twórczości tego okresu uwi-
daczniają się wpływy modnego panoramicznego
krajobrazu alpejskiego, jak również nawiąza-
nie do tradycji malarstwa holenderskiego.
Forma szwajcarskiego prospektu została prze-
niesiona na teren Śląska przez ucznia Aberliego,
Adriana Zingga (1734—1816) 4. Specyficzną ce-
chą ówczesnego sztycharstwa śląskiego była
dążność do nadania miedziorytom charakteru
tyrolskich obrazów. Starano się to osiągnąć
przez zastosowanie tzw. maniery Aberliego.
Technika ta, wynaleziona przez J. L. Aberliego
(1723—1786) w czasie jego pobytu w Paryżu
w 1759 r., charakteryzuje się konturowym ry-
sunkiem zabarwionym tuszem lub farbami
wodnymi5. Na rycinach tych występuje jako
wspomnienie Tyrolu motyw wiejskiego pejza-
żu z architekturą w stylu alpejskim.
Znaczenie krajobrazu śląskiego potęguje się
coraz bardziej w XIX w. wraz z narastaniem
prądów realistycznych, które doprowadzają tę
dziedzinę malarstwa do pełnego rozkwitu. Te-
matyka dzieł prosta, niewyszukana, związana
z krajobrazem, przyczyniła się do zaintereso-
wania własnym krajem. Prace te, wykonywane
bezpośrednio z natury lub na podstawie szki-
ców, nie tylko wydobywały z pejzażu ślą-
skiego maksimum wyrazu artystycznego, ale
wykazały zrozumienie artystów dla nowocześnie
pojętego krajobrazu w jego odmiennej od do-
tychczasowej formie. Jednakże przypływ obcego
elementu artystycznego zaciążył w XIX w. na
sztuce śląskiej tak znacznie, że rodzimą
sztukę tworzą jedynie przeciętni artyści i oni
decydują o jej poziomie artystycznym i wyro-
' Grundraann, o. c, s. 37.
s F r a n t z D., Geschichte des Kupferstiches,
Magdeburg 1883.
bieniu technicznym tak w malarstwie, jak
i w grafice.
Powstaje wówczas na terenie Śląska pro-
wincjonalna grupa graficzna w Kowarach, któ-
ra rozwija swą działalność od końca XVIII w.
do 1920 r. Jakkolwiek stawiała ona sobie cele
przede wszystkim komercjalne i popularyzator-
skie, zdołała długo utrzymać dosyć wysoki po-
ziom artystyczny.
Najstarszy z artystów grupy, Friedrich
August Tittel (ur. ok. 1770 r., um. ok.
1833/34), rysownik, sztycharz i litograf, był
równocześnie założycielem znanego i cenionego
wydawnictwa graficznego w Kowarach pod fir-
mą: Verlag A. Tittel, Schmiedeberg.
Literatura i leksykony podają krótkie notat-
ki dotyczące życia i działalności artys'y na Ślą-
sku. Uderza w nich jednak nieścisłość przy po-
dawaniu dat, która jest prawdopodobnie spo-
wodowana brakiem źródeł archiwalnych 6.
Ze skromnej literatury wiadomo, że Tittel
studiował w Akademii w Dreźnie u znanego
sztycharza A. Zingga, był współpracownikiem
L. Richtera, a następnie osiedlił się na Śląsku
w Kowarach koło Jeleniej Góry. Dzięki swym
zdolnościom, długiej praktyce i rozległej wie-
dzy potrafił wyszkolić szereg uczniów, których
poziom świadczy o kwalifikacjach mistrza.
Artystę interesują przede wszystkim okolice
Jeleniej Góry i okręgu kowarskiego, które od-
daje w dwóch ujęciach stylowych — w formie
klasycystycznych prospektów panoramicznych
oraz realistycznych wycinków krajobrazowych
i architektonicznych.
Jakkolwiek Tittel założył swój zakład w ce-
lu rozpowszechniania techniki litograficznej,
maniera ta mało go interesowała. Zajmował się
on prawie wyłącznie miedziorytem, który prze-
ważnie barwił jasnymi, delikatnymi kolorami.
Opracowywał go konturową manierą Aberlie-
go, tak popularną wśród sztycharzy śląskich
z drugiej połowy XVIII w. Typowymi dla tego
rodzaju przedstawień są dwa bezbarwne mie-
dzioryty: ,,Das Graefliche und Probst Bad zu
Warmbrunn »in Schlesien", 19,5X27 cm, oraz
"Tak np. Thieme U., Becker F., Allge-
meines Lericon der bildenden Kiinstler, Leipzig 1907—
1950, podaje datę urodzin na ok. 1790 r., śmierci zaś
po r. 1830. Grundmann, o. c, i Muller C,
Das Riesengebirge in der Kunst des 19. Jahrhunderts.
Katalog u Fiihrer, Breslau 1937, opierają się na tych
danych. Fiissli J. R., Allgemeines Kunstler\exicon,
Zurich 1806—1824 przyjmuje datę śmierci na r. 1815.
Schmidt E., Lob der Heimat. Schlesiens Landschaft
in Gemalden, Graphik und Handzeichnungen des 19.
Jahrhunderts, Breslau 1942, stwierdza, że artysta uro-
dził się około 1770 r., ponieważ wcześniejsze jego od-
bitki, pochodzące ze zbioru Wittego, datowane są na
lata 1798 i 1802. Datę śmierci wyznacza na 1833 r. lub
1334 r., gdyż ostatnie sztychy sygnowane są w 1833 r.
IRENA RYLSKA
się, że początek pejzażu śląskiego przypada na
połowę XVI w. i znajduje swój wyraz w znanych
mapach rysunkowych, odbijanych następnie
w drzeworycie. W. XVII w. zainteresowanie
krajobrazem ma charakter raczej literacki ani-
żeli malarski. Dopiero z początkiem XVIII w.
wykształcił się, na wzorach obcych, samodzielny
typ widoku wedutowego, a jego przedstawicie-
lem był rysownik F. Werner (1688/S9—
1776/78). Dziełem jego jest niezwykła ilość wy-
konanych piórkiem planów miast i widoków
architektonicznych, zebranych w albumie p. t.
„Scenographia urbium Silesiae". Cbok nich po-
jawiają się pejzaże górskie na ozdobnych wi-
nietkach i kartuszach barokowych z alegorycz-
no-mitologicznymi postaciami oraz rysunki
w szkicownikach i pamiętnikach z wycieczek.
W drugiej połowie XVIII w. szereg artystów
grafików na równi z malarzami opracowuje
krajobraz śląski. W twórczości tego okresu uwi-
daczniają się wpływy modnego panoramicznego
krajobrazu alpejskiego, jak również nawiąza-
nie do tradycji malarstwa holenderskiego.
Forma szwajcarskiego prospektu została prze-
niesiona na teren Śląska przez ucznia Aberliego,
Adriana Zingga (1734—1816) 4. Specyficzną ce-
chą ówczesnego sztycharstwa śląskiego była
dążność do nadania miedziorytom charakteru
tyrolskich obrazów. Starano się to osiągnąć
przez zastosowanie tzw. maniery Aberliego.
Technika ta, wynaleziona przez J. L. Aberliego
(1723—1786) w czasie jego pobytu w Paryżu
w 1759 r., charakteryzuje się konturowym ry-
sunkiem zabarwionym tuszem lub farbami
wodnymi5. Na rycinach tych występuje jako
wspomnienie Tyrolu motyw wiejskiego pejza-
żu z architekturą w stylu alpejskim.
Znaczenie krajobrazu śląskiego potęguje się
coraz bardziej w XIX w. wraz z narastaniem
prądów realistycznych, które doprowadzają tę
dziedzinę malarstwa do pełnego rozkwitu. Te-
matyka dzieł prosta, niewyszukana, związana
z krajobrazem, przyczyniła się do zaintereso-
wania własnym krajem. Prace te, wykonywane
bezpośrednio z natury lub na podstawie szki-
ców, nie tylko wydobywały z pejzażu ślą-
skiego maksimum wyrazu artystycznego, ale
wykazały zrozumienie artystów dla nowocześnie
pojętego krajobrazu w jego odmiennej od do-
tychczasowej formie. Jednakże przypływ obcego
elementu artystycznego zaciążył w XIX w. na
sztuce śląskiej tak znacznie, że rodzimą
sztukę tworzą jedynie przeciętni artyści i oni
decydują o jej poziomie artystycznym i wyro-
' Grundraann, o. c, s. 37.
s F r a n t z D., Geschichte des Kupferstiches,
Magdeburg 1883.
bieniu technicznym tak w malarstwie, jak
i w grafice.
Powstaje wówczas na terenie Śląska pro-
wincjonalna grupa graficzna w Kowarach, któ-
ra rozwija swą działalność od końca XVIII w.
do 1920 r. Jakkolwiek stawiała ona sobie cele
przede wszystkim komercjalne i popularyzator-
skie, zdołała długo utrzymać dosyć wysoki po-
ziom artystyczny.
Najstarszy z artystów grupy, Friedrich
August Tittel (ur. ok. 1770 r., um. ok.
1833/34), rysownik, sztycharz i litograf, był
równocześnie założycielem znanego i cenionego
wydawnictwa graficznego w Kowarach pod fir-
mą: Verlag A. Tittel, Schmiedeberg.
Literatura i leksykony podają krótkie notat-
ki dotyczące życia i działalności artys'y na Ślą-
sku. Uderza w nich jednak nieścisłość przy po-
dawaniu dat, która jest prawdopodobnie spo-
wodowana brakiem źródeł archiwalnych 6.
Ze skromnej literatury wiadomo, że Tittel
studiował w Akademii w Dreźnie u znanego
sztycharza A. Zingga, był współpracownikiem
L. Richtera, a następnie osiedlił się na Śląsku
w Kowarach koło Jeleniej Góry. Dzięki swym
zdolnościom, długiej praktyce i rozległej wie-
dzy potrafił wyszkolić szereg uczniów, których
poziom świadczy o kwalifikacjach mistrza.
Artystę interesują przede wszystkim okolice
Jeleniej Góry i okręgu kowarskiego, które od-
daje w dwóch ujęciach stylowych — w formie
klasycystycznych prospektów panoramicznych
oraz realistycznych wycinków krajobrazowych
i architektonicznych.
Jakkolwiek Tittel założył swój zakład w ce-
lu rozpowszechniania techniki litograficznej,
maniera ta mało go interesowała. Zajmował się
on prawie wyłącznie miedziorytem, który prze-
ważnie barwił jasnymi, delikatnymi kolorami.
Opracowywał go konturową manierą Aberlie-
go, tak popularną wśród sztycharzy śląskich
z drugiej połowy XVIII w. Typowymi dla tego
rodzaju przedstawień są dwa bezbarwne mie-
dzioryty: ,,Das Graefliche und Probst Bad zu
Warmbrunn »in Schlesien", 19,5X27 cm, oraz
"Tak np. Thieme U., Becker F., Allge-
meines Lericon der bildenden Kiinstler, Leipzig 1907—
1950, podaje datę urodzin na ok. 1790 r., śmierci zaś
po r. 1830. Grundmann, o. c, i Muller C,
Das Riesengebirge in der Kunst des 19. Jahrhunderts.
Katalog u Fiihrer, Breslau 1937, opierają się na tych
danych. Fiissli J. R., Allgemeines Kunstler\exicon,
Zurich 1806—1824 przyjmuje datę śmierci na r. 1815.
Schmidt E., Lob der Heimat. Schlesiens Landschaft
in Gemalden, Graphik und Handzeichnungen des 19.
Jahrhunderts, Breslau 1942, stwierdza, że artysta uro-
dził się około 1770 r., ponieważ wcześniejsze jego od-
bitki, pochodzące ze zbioru Wittego, datowane są na
lata 1798 i 1802. Datę śmierci wyznacza na 1833 r. lub
1334 r., gdyż ostatnie sztychy sygnowane są w 1833 r.