Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

KRAJOBRAZ ŚLĄSKI W GRAFICE XIX W.

59

„Johannesberg", 29,5X39 cm (tabl. XI, 1 i 2).
Artysta konturowo opracował tu architektonicz-
ną strukturę budynków, ich formy stylowe i de-
tale dekoracyjne. Grupy drzew kontrastowo wy-
cieniował, całość ożywił drobno-figurowym
sztafażem w empirowych strojach. Bezbarwne
te ryciny, schematycznie potraktowane i szki-
cowo opracowane, pozbawione są większych wa-
lorów artystycznych. Numeracja porządkowa na
poszczególnych odbitkach świadczy o seryjnej
produkcji oraz jedynie o poprawnej formie wy-
dawniczej. Linia jest płytka, anemiczna, miej-
scami zdaje się zupełnie zanikać, przez co ry-
cina sprawia wrażenie szkicowego rysunku. Tyl-
ko pierwszy plan drzew i trawników artysta
akcentuje kolorystycznie dla kontrastu, uzysku-
jąc w ten sposób perspektywę krajobrazu. Tego
rodzaju konturowe opracowanie pajzażu jest
typowe dla maniery Aberliego; uzyskiwano je
przez ścieranie z płyty rytowniczej zbędnej
warstwy farby, pozostawiając ją jedynie w wy-
żłobionych liniach rysunku. Format tych bez-
barwnych rycin był rozmaity, przeważnie nie-
wielki, widać, że obliczony na masowość i ta-
niość produkcji.

Obok powyższych opracowań występuje
w twórczości Tittla miedzioryt ręcznie koloro-
wany. Spośród wielu tego rodzaju odbitek nie-
które mogą służyć jako przykład klasycystycz-
no-panoramicznego ujęcia pejzażu. Należy do
nich „Haupt Ansicht der Heuscheuer u. umlie-
genden Gebirgen mit der Ansicht von Wiin-
schelburg in der Grafschaft Glatz", 27X52 cm
(tabl. XII, 1). W horyzontalnym układzie obra-
zu zamknął artysta długi łańcuch fórski, wy-
raźnie zaznaczył poszczególne grzbiety i układ
falisty terenu. Przez umiejętne wytrawienie
i subtelne podkolorowanie uzyskał dobrą per-
spektywę powietrzną, pokazał stopień wysoko-
ści i zadrzewienia wzgórz. Pierwszy plan wy-
pełnił kotliną Kłodzką z jej malowniczym, fali-
stym terenem, umiejętnie porozmieszczał kilka
sztafaży ludzkich i zwierzęcych, grupując je
harmonijnie w zależności od zakresu zajęć. Ści-
sła, zwarta budowa i bogaty pierwiastek nar-
racyjny wskazują, że tego rodzaju ryciny były
obliczone na masową produkcję i przez swoją
efektowność cieszyły się wielkim powodzeniem
u odbiorców.

Typowymi alpejskimi prospektami Tittla, na
których uwidocznił się wpływ szkoły Zingga są
barwne miedzioryty, np. „Ansicht bei der Ham-
pelbaude auf dem Riesengebirge in Schlesien",
20X28 cm (tabl. XII, 2). Jest to pogodny pej-
zaż górski z zacisznie położonymi szałasami
w otoczeniu drzew, ożywiony sztafażem tury-
stów i górali. Wszystko drobiazgowo wyrysowa-

ne, subtelnie wykolorowane, zdradza zamiłowa-
nie artysty do typu widoków tyrolskich, reali-
zujących manierę Aberliego.

Więcej realistycznego ujęcia i bieder-
meierowskiego wdzięku przejawia się w szeregu
innych barwnych sztychów Tittla, np. „Ansicht
der alten Burg zu Fiirstenstein im innem Hof-
raum", 21X31 cm, „Ansicht der Schnee Koppe
aus dem Garten zu Buchwald bei Schmiedeberg
in Schlesien". 24X26,5 cm (tabl. XIII, 1 i 2),
„Der Begrabnissplatz in der Herrhuter Colonie
Gnadeberg", 11,5X16 cm (tabl. XIV, 1). Ryciny
te, drobiazgowo opracowane, delikatnie wyko-
lorowane, wyglądem swym przypominają sub-
telne akwarele. Ten efekt malarski uzyskiwał
artysta przez barwienie mokrej odbitki, na któ-
rej farby rozpływały się, nabierały przejrzy-
stości, a równocześnie nie zacierały konturu
kreski igły sztych arskiej. Na tych barwnych
sztychach szczególnie zyskuje partia nieba, któ-
ra przestaje być pustą płaszczyzną, ale umie-
jętnie wykolorowana, oddaje efektowne ugru-
powania i plastyczność chmur. Harmonijnie
rozplanowane sztafaże w formie scenek rodzajo-
wych podkreślają pogodny i idylliczny nastrój
krajobrazu, a uwidocznione stroje charaktery-
zują styl biedermeierowski. Małe postacie spa-
cerują, oglądają piękne widoki lub zabytki, po-
lują lub pracują w polu.

F. A. Tittel postawił sobie między innymi
za zadanie utrwalenie architektury śląskiej, co
uwidocznił w licznych rycinach. Wierne w ry-
sunku, bezbarwne lub wykolorowane, są
dla nas dzisiaj cennym dokumentem, szczególnie
te, na których pokazane obiekty uległy prze-
budowie lub zniszczeniu w czasie ostatniej
wojny.

U Tittla również pojawia się po raz pierw-
szy w grafice temat pejzażu zimowego, tak
efektowny dla techniki miedziorytniczej ". Są
to niestety przeważnie bezbarwne ryciny, na
których artysta ujął fragmenty lasu lub zbo-
cza gór, umiejętnie wycieniowując drzewa,
zabudowania i postacie ludzkie, dzięki czemu
uzyskał dobrą perspektywę powietrzną („Schlit-
tenjahrt", 21X31 cm, tabl. XIV, 2).

Po śmierci F. A. Tittla kierownictwo wy-
dawnictwa obejmuje i prowadzi do końca życia,
tj. do 1840 r., jego uczeń, C. T. M a 11 i s. Leksy-
kon Thieme-Beckera podaje tylko, że był to li-
tograf w Kowarach i cytuje dwie serie wido-
ków datowanych na lata około 1815 i około
1820 8. Schmidt również nie wymienia dat
biograficznych artysty. Pisze jedynie, że ten
uczeń Tittla doprowadził litografię barwną do
wysokiego poziomu technicznego i artystycz-

7 Grundmann, o. c, s. 114.
8Thieme U., Becker F., o. c. Bd XXIV,
s. 267.