DOI Heft:
Rozprawy i materiały
DOI Artikel:Rylska, Irena: Krajobraz śląski w grafice grupy kowarskiej XIX wieku106
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0118
100
IRENA RYLSKA
nego; opracował widoki Karkonoszy i śląskich
kąpielisk, które to ryciny są cennymi klejnota-
mi śląskiej sztuki krajobrazowej owego okresu n.
Nie jest też uzgodniona w literaturze pisownia
nazwiska artysty 10.
Z braku materiałów biograficznych, twór-
czość artystyczną tego litografa można omówić
jedynie na podstawie jego licznych prac, ory-
ginalnie i po malarsku potraktowanych. Mat-
tis wypowiada się w litografii jednobarwnej
i kolorowanej, dając w efekcie szereg kartonów
w dobrym guście i gatunku, o dużych walorach
artystycznych i intensywnym zabarwieniu kolo-
rystycznym. W uzyskaniu miękkości rysunku
dopomaga artyście sam wybór techniki litogra-
ficznej, która w tym okresie czasu staje się mod-
ną, popularną i przystępną formą rozpowszech-
niania oryginalnych dzieł sztuki.
W początkowych pracach Mattisa spotykamy
się z ujęciem romantycznym, z całą jego nastro-
jowością oraz fantastycznością. Przykładem te-
go rodzaju, ujęcia może być między innymi ry-
cina pt. „Innere Ansicht der mittleren Schnee-
grabe auf dem Riesengebirge", 37X47 cm
(tabl. XV, 1). Na tej barwnej litografii uwi-
docznił artysta panoramę grzbietów górskich
o postrzępionych szczytach, a na jej tle fan-
tastyczne kształty drzew i karłowatych krze-
wów, nadając całości układ romantycznej sce-
nerii, ożywionej teatralnie skomponowanym
sztafażem.
Późniejsze prace tego artysty znamionuje
realistyczne, biedermeierowskie przedstawienie
rzeczywistości, otaczającej przyrody, górskich
widoków i miejscowości kąpielowych Śląska tak
w litografii jednobarwnej, jak i kolorowanej.
Jako przykład mogą posłużyć ryciny „Wartha",
24X31 cm (tabl. XV, 2), oraz „Das"W6lfersdor-
fer Schloss mit der Ansicht des Schneeberges
in der Grafschaft Glatz", 36X46 cm (tabl. XVI,
1), które w dokładnym i wiernym rysunku dają
szczegółowy przegląd okolicy. Farby, przyjem-
nie stosowane, nie zacierają tu kreski litogra-
ficznej, a soczysty ich koloryt dobrze oddaje
walory barwne otaczającej rzeczywistości. Po-
godny nastrój tych pejzaży podkreśla jasny ko-
loryt nieba i łagodne, równomierne rozłożenie
świateł i cieni.
Mattis, idąc za wzorem swego nauczyciela
Tittla, również pokazał w swych pracach sze-
reg zabytków architektury Śląska. Barwne te
"Schmidt E., Lob der Heimat, s. 9.
" Grundmann, o. c, używa pisowni C. T. Mat-
his, M ii 11 e r C, o. c, C. Matthis, Schmidt E. —
C. T. Mattis, podobnie jak T h i e m e U., BeckerF.,
o. c, Ponieważ wszystkie sygnowane litografie pod-
pisane są — C. Mattis, więc tę właśnie pisownię na-
leży uważać za właściwą. Powyższe niezgodności w pi-
sowni wynikły z braku źródeł i materiałów archiwal-
nych dotyczących życia i działalności tego artysty.
litografie były pomyślane specjalnie dla tury-
stów, którzy chętnie je nabywali jako pamiątki
dla utrwalenia przeżytych wrażeń.
Jedna seria prac C. Mattisa posiada pewien
charakterystyczny, jasnokremowy koloryt. Jest
on uzyskany przez tzw. „poddruk", to jest
uprzednie nadanie tła w pewnym kolorze, a na-
stępnie dopiero odbicie ryciny z płyty litogra-
ficznej. Te litografie jednobarwne stanowią
pewien układ cykliczny, znormalizowany ich
format wynosi 25X34 cm. Na nich daje artysta
przegląd swojej twórczości. Oglądamy więc kla-
sycystyczne rozległe widoki panoramiczne oko-
lic Jeleniej Góry i Kowar, romantyczne wodo-
spady, jak np. JZacken-FaW (tabl. XVII), frag-
menty miejscowości kąpielowych, Lądka i Solić,
wielkopańskie rezydencje, jak „Furstenstein"
(tabl. XVI, 2) lub „Schloss Friedland in Boeh-
men" (tabl. XVIII, 1). Ta ostatnia rycina świad-
czy o żywych stosunkach kulturalnych, jakie
łączyły artystów śląskich z ziemią czeską.
Trzecim, bodaj że najzdolniejszym artystą
grupy kowarskiej był Ernst Wilhelm K n i p-
p e 1, urodzony 24 kwietnia 1811 r. w Ściegłach
k. Karpacza, zmarły w Kowarach 26 kwietnia
1900 r. jako najstarszy obywatel tego miasta11.
W 1827 r. rozpoczął on naukę w zakładzie Tit-
tla 12, który nie tylko wyszkolił go w rysunku
krajobrazu i portretu oraz kolorowej litografii,
ale przekazał mu swoje wiadomości handlowo-
kupieckie, niezbędne przy prowadzeniu wydaw-
nictwa. Toteż po śmierci Tittla zos4ał wspól-
nikiem Mattisa, by następnie od 1840 r. pro-
wadzić zakład ze swoim przyjacielem J. Rie-
denem pod firmą: Steindruckerei und Lito-
graphischer Verlag von Rieden und Knippel in
Schmiedeberg. Do 1858 r. Knippel współpracuje
z Riedenem 13 i na ten okres przypada najbuj-
niejszy rozkwit i najwyższy poziom artystyczny
firmy, jako że obaj artyści i współpracownicy
doskonale się dopełniali i wzajemnie dokształ-
cali. Ich litografie zawsze były wykonane na
podstawie rysunków, obejmowały zaś trzy ob-
szary: Karkonosze, Górny Śląsk i Sudety czesko-
morawskie.
Najcenniejsze pod względem artystycznym
i ikonograficznym były prace obrazujące potęż-
ne huty śląskiego przemysłu żelaznego. Były to
starannie wykolorowane odbitki o dużym for-
macie, wykonane w latach 1840 do 1860 na za-
mówienie śląskich magnatów, a nawet samego
króla Fryderyka Wilhelma IV. W nich to uwi-
doczniło się zainteresowanie obu artystów kraj-
11 Krause W., Grundriss eines Lexicons Bild-
kiinstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien, Bd I,
Oppeln 1933, s. 192.
"Schmidt E., Lob der Heimat, s. 9.
13 S c h m i e d t E., E. W. Knippel..., „Der Ober-
schlesier'", Jg 18: 1936, s. 11.
IRENA RYLSKA
nego; opracował widoki Karkonoszy i śląskich
kąpielisk, które to ryciny są cennymi klejnota-
mi śląskiej sztuki krajobrazowej owego okresu n.
Nie jest też uzgodniona w literaturze pisownia
nazwiska artysty 10.
Z braku materiałów biograficznych, twór-
czość artystyczną tego litografa można omówić
jedynie na podstawie jego licznych prac, ory-
ginalnie i po malarsku potraktowanych. Mat-
tis wypowiada się w litografii jednobarwnej
i kolorowanej, dając w efekcie szereg kartonów
w dobrym guście i gatunku, o dużych walorach
artystycznych i intensywnym zabarwieniu kolo-
rystycznym. W uzyskaniu miękkości rysunku
dopomaga artyście sam wybór techniki litogra-
ficznej, która w tym okresie czasu staje się mod-
ną, popularną i przystępną formą rozpowszech-
niania oryginalnych dzieł sztuki.
W początkowych pracach Mattisa spotykamy
się z ujęciem romantycznym, z całą jego nastro-
jowością oraz fantastycznością. Przykładem te-
go rodzaju, ujęcia może być między innymi ry-
cina pt. „Innere Ansicht der mittleren Schnee-
grabe auf dem Riesengebirge", 37X47 cm
(tabl. XV, 1). Na tej barwnej litografii uwi-
docznił artysta panoramę grzbietów górskich
o postrzępionych szczytach, a na jej tle fan-
tastyczne kształty drzew i karłowatych krze-
wów, nadając całości układ romantycznej sce-
nerii, ożywionej teatralnie skomponowanym
sztafażem.
Późniejsze prace tego artysty znamionuje
realistyczne, biedermeierowskie przedstawienie
rzeczywistości, otaczającej przyrody, górskich
widoków i miejscowości kąpielowych Śląska tak
w litografii jednobarwnej, jak i kolorowanej.
Jako przykład mogą posłużyć ryciny „Wartha",
24X31 cm (tabl. XV, 2), oraz „Das"W6lfersdor-
fer Schloss mit der Ansicht des Schneeberges
in der Grafschaft Glatz", 36X46 cm (tabl. XVI,
1), które w dokładnym i wiernym rysunku dają
szczegółowy przegląd okolicy. Farby, przyjem-
nie stosowane, nie zacierają tu kreski litogra-
ficznej, a soczysty ich koloryt dobrze oddaje
walory barwne otaczającej rzeczywistości. Po-
godny nastrój tych pejzaży podkreśla jasny ko-
loryt nieba i łagodne, równomierne rozłożenie
świateł i cieni.
Mattis, idąc za wzorem swego nauczyciela
Tittla, również pokazał w swych pracach sze-
reg zabytków architektury Śląska. Barwne te
"Schmidt E., Lob der Heimat, s. 9.
" Grundmann, o. c, używa pisowni C. T. Mat-
his, M ii 11 e r C, o. c, C. Matthis, Schmidt E. —
C. T. Mattis, podobnie jak T h i e m e U., BeckerF.,
o. c, Ponieważ wszystkie sygnowane litografie pod-
pisane są — C. Mattis, więc tę właśnie pisownię na-
leży uważać za właściwą. Powyższe niezgodności w pi-
sowni wynikły z braku źródeł i materiałów archiwal-
nych dotyczących życia i działalności tego artysty.
litografie były pomyślane specjalnie dla tury-
stów, którzy chętnie je nabywali jako pamiątki
dla utrwalenia przeżytych wrażeń.
Jedna seria prac C. Mattisa posiada pewien
charakterystyczny, jasnokremowy koloryt. Jest
on uzyskany przez tzw. „poddruk", to jest
uprzednie nadanie tła w pewnym kolorze, a na-
stępnie dopiero odbicie ryciny z płyty litogra-
ficznej. Te litografie jednobarwne stanowią
pewien układ cykliczny, znormalizowany ich
format wynosi 25X34 cm. Na nich daje artysta
przegląd swojej twórczości. Oglądamy więc kla-
sycystyczne rozległe widoki panoramiczne oko-
lic Jeleniej Góry i Kowar, romantyczne wodo-
spady, jak np. JZacken-FaW (tabl. XVII), frag-
menty miejscowości kąpielowych, Lądka i Solić,
wielkopańskie rezydencje, jak „Furstenstein"
(tabl. XVI, 2) lub „Schloss Friedland in Boeh-
men" (tabl. XVIII, 1). Ta ostatnia rycina świad-
czy o żywych stosunkach kulturalnych, jakie
łączyły artystów śląskich z ziemią czeską.
Trzecim, bodaj że najzdolniejszym artystą
grupy kowarskiej był Ernst Wilhelm K n i p-
p e 1, urodzony 24 kwietnia 1811 r. w Ściegłach
k. Karpacza, zmarły w Kowarach 26 kwietnia
1900 r. jako najstarszy obywatel tego miasta11.
W 1827 r. rozpoczął on naukę w zakładzie Tit-
tla 12, który nie tylko wyszkolił go w rysunku
krajobrazu i portretu oraz kolorowej litografii,
ale przekazał mu swoje wiadomości handlowo-
kupieckie, niezbędne przy prowadzeniu wydaw-
nictwa. Toteż po śmierci Tittla zos4ał wspól-
nikiem Mattisa, by następnie od 1840 r. pro-
wadzić zakład ze swoim przyjacielem J. Rie-
denem pod firmą: Steindruckerei und Lito-
graphischer Verlag von Rieden und Knippel in
Schmiedeberg. Do 1858 r. Knippel współpracuje
z Riedenem 13 i na ten okres przypada najbuj-
niejszy rozkwit i najwyższy poziom artystyczny
firmy, jako że obaj artyści i współpracownicy
doskonale się dopełniali i wzajemnie dokształ-
cali. Ich litografie zawsze były wykonane na
podstawie rysunków, obejmowały zaś trzy ob-
szary: Karkonosze, Górny Śląsk i Sudety czesko-
morawskie.
Najcenniejsze pod względem artystycznym
i ikonograficznym były prace obrazujące potęż-
ne huty śląskiego przemysłu żelaznego. Były to
starannie wykolorowane odbitki o dużym for-
macie, wykonane w latach 1840 do 1860 na za-
mówienie śląskich magnatów, a nawet samego
króla Fryderyka Wilhelma IV. W nich to uwi-
doczniło się zainteresowanie obu artystów kraj-
11 Krause W., Grundriss eines Lexicons Bild-
kiinstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien, Bd I,
Oppeln 1933, s. 192.
"Schmidt E., Lob der Heimat, s. 9.
13 S c h m i e d t E., E. W. Knippel..., „Der Ober-
schlesier'", Jg 18: 1936, s. 11.