Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

132

MARIAN HAISIG

nał w naturalnych barwach jego surowca. Już
sama różnorodność tych technik reprodukcyj-
nych wskazuje na różna pochodzenie zespołów
zabytkowych, jakie w sumie złożyły się na dzi-
siejszy stan zbiorów.

Przechodząc do ogólnej klasyfikacji
zbiorów oraz omówienia ich zawartości, należy
stwierdzić na wstępie, iż reprezentowane są
w nich zabytki pieczętne wszystkich niemal
większych krajów europejskich w roz-
ległych ramach chronologicznych od XI do XIX
wieku, przede wszystkim zaś sfragistyka nie-
miecka i polska; pieczęcie przedstawicieli wszy-
stkich szczebli hierarchii feudalnej — cesarskie,
królewskie, książęce i rycerskie w rozlicznych
i charakterystycznych dla danego okresu ty-
pach pieczęci majestatycznej, konnej, pieszej
i herbowej. Licznie reprezentowane jest rycer-
stwo feudalne XIII—XV wieku, miasta i cechy
rzemieślnicze. Różnorodnością i okazałością ty-
pów i odmian wyróżnia się również sfragistyka
kościelna z rzadką kolekcją oryginalnych pa-
pieskich bulli ołowianych, pieczęciami bisku-
pów, kapituł, kościołów i klasztorów. Bogac-
twem typów i artystycznymi walorami swej
rzeźby przemawia liczna grupa pieczęci Flandrii
i Nadrenii XII— XIV w., na których odzwier-
ciedlił się najżywiej, w pełni rozkwitu swych
form i motywów — gotyk, wyrażony mister-
nym dłutem artysty-rytownika w najdrobniej-
szych szczegółach wizerunku i zdobnictwa.

Pieczęcie panujących oraz przedstawicieli ry-
cerstwa feudalnego, przeważnie Niemiec i Fran-
cji, aczkolwiek nie budzą bezpośrednio większe-
go zainteresowania naukowego dla polskiego
badacza, pozwalają jednakże, stanowiąc cenny
materiał porównawczy, wysnuć pewne ogólniej-
sze wnioski na temat kształtowania się i roz-
woju polskiej pieczęci według wzorów zachod-
nich. Zagadnienie tych wpływów, sięgających
niewątpliwie wcześniejszego okresu feudalnego,
a wiążących się najsilniej z terenami Francji
północnej, Flandrii i Nadrenii, naświetlone
w oparciu o dostępny i liczny materiał zabytko-
wy, stanowić może wdzięczne pole do badań
specjalnych, prowadzonych na szerszym tle roz-
woju sztuki romańskiej i gotyckiej.

Jeśli reprezentowana w zbiorach sfragistyka
obca w pokaźnej liczbie grup rzeczowych przed-
stawia zespół zabytków o niewątpliwej wartości
artystycznej i naukowej — to nierównie więk-
szą wartość przedstawiają dla nas zespoły i gru-
py reprezentujące dawną pieczęć polską na
całym obszarze ziem przedrozbiorowych. Na tle
tych ostatnich zespołów wyodrębniają się trzy
zasadnicze działy terytorialne: Polska w grani-
cach przedrozbiorowych, Słowiańszczyzna za-
chodnia oraz Śląsk. Zespół pierwszy, obejmują-
cy w swych grupach rzeczowych pieczęcie pa-
nujących, kościelne oraz miejskie, posiada cha-

rakter dość fragmentaryczny, nie dając pełniej-
szego obrazu rozwojowego dla poszczególnych
typów i odmian. Ta fragmentaryczność, stwier-
dzona w zespole zabytków z terenu Polski, wy-
nika z faktu, iż kompletowanie powyższych grup
rzeczowych odbywało się głównie we Wrocła-
wiu, w drodze wymiany dubletów ze zbieracza-
mi polskimi. Potwierdza to zresztą dokumenta-
cja niektórych odlewów zamieszczana z reguły
na odwrocie poszczególnych pozycji, z nazwiska-
mi wymienionych już wyżej zbieraczy polskich,
jak K. Beyera i B. Podczaszy ń-
s k i e g o.

Zwarty, choć niezbyt liczny zespół pieczęci
związanych z terenami Słowiańszczyzny
zachodniej, wyodrębnia się bardzo wyraźnie.
Obok dość zasobnej grupy zabytków sfragisty-
ki kościelnej i miejskiej zasługują na szczegól-
ną uwagę pieczęcie książąt Pomorza, Szczecina,
Rugii w najbardziej charakterystycznych, a za-
razem najpiękniejszych odmianach pieczęci pie-
szej, konnej i herbowej od XI do XVII wieku
włącznie.

Dział śląski, jako najliczniejszy i najbar-
dziej zwarty terytorialnie, stanowi bezsprzecz-
nie najwartościowszą pod względem
naukowym i zabytkowym część zbiorów. Już
w ubiegłym stuleciu był on przedmiotem spec-
jalnej troskliwości śląskich sfragistyków i zbie-
raczy-amatorów, a złożyły się nań przede wszy-
stkim wspomniane wyżej dawne kolekcje
H. v. Saurmy-Jeltsch oraz P. P f o t e n-
hauera. Wydane jeszcze w latach 1870—1879
publikacje z zakresu sfragistyki śląskiej: Alwina
S c h u 11 z a, Die Schlesischen Siegel bis 1250,
Breslau 1871, P. Pfotenhauera, Die schle-
sischen Siegel von 1250 bis 1300, Breslau 1879,
oraz H. Saurmy-Jeltsch, Wappenbuch
der schlesischen Śtadte und. Stadtel, Berlin
1870, oparte zostały w całości na nagromadzo-
nych przez nich zbiorach.

Regionalny dział sfragistyki śląskiej, w obec-
nym stanie liczący ponad 5.000 okazów, jest je-
dyną w swoim rodzaju zwartą kolekcją zabyt-
ków tego typu, związaną ściśle z określonym
regionem, i fakt ten potęguje niewątpliwie jej
wartość.

Rzadkością i zabytkowym charakterem wy-
suwa się na czoło zbiorów liczna, bo obejmująca
ponad 680 pozycji, kolekcja oryginalnych 11 o-
k ó w pieczętnych, wykonanych w srebrze, brą-
zie, stali, mosiądzu, miedzi, a nawet ołowiu.
Najcenniejszą jej część stanowią tłoki pieczętne
XIII—XV w., wśród których znajdujemy pie-
czecie kościołów, klasztorów, miast oraz osób
prywatnych. Jeśli zważyć, iż tłok pieczęci pry-
watnej ulegał z chwilą śmierci właściciela —
zgodnie z panującymi zwyczajami — świadome-
mu zniszczeniu, zaś pieczęcie osób w znaczeniu