Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

ZBIORY SFRAGISTYCZNE MUZEUM ŚLĄSKIEGO

133

prawnym, instytucji kościelnych, miast, pełniły
swoją funkcję użytkową niekiedy dwieście,
trzysta i więcej lat, ulegając zwykle zużyciu,
dochowanie się szeregu zabytków tego typu
w oryginale podnosi niewątpliwie ich wartość.

Poza istotną treścią wizerunku i napisu, do-
stępną badaniu w stopniu znaczniejszym na
odciskach pieczęci, tłok pieczętny wysuwa do-
datkowy element badawczy w odniesieniu do
uchwytów, jakie kształtowały się odrębnie
w danym okresie czasu. W dostępnym w zbio-
rach materiale oryginalnym możemy śledzić
rozwój uchwytu od prymitywnego kablącz-
k a przy płytce tłoku, spełniającego w XIII w.
rolę zawieszki, aż do zwykłych toczonych t r z o-
n ó w drewnianych i metalowych z XVIII—
XIX w. Badanie zaś matrycy stempla pozwala
śledzić rozwój techniki rytowniczej, szczególnie
interesującej na przełomie XV i XVI stulecia.

W zespole oryginalnych tłoków pieczętnych
wyróżnia się liczebnością grupa pieczęci c e-
chowych, pochodzących przeważnie z XVI—
XVIII w. Z okresu świetności miast i rzemiosła
(XV—XVI w.) pochodzą najcelniejsze zabytki
rytownictwa pieczętnego na Śląsku, wykazują-
ce doskonałość i precyzję rytowniczego dłuta.
Stwierdzić to możemy przykładowo na dochowa-
nym tłoku srebrnym pieczęci miasta Świdnicy
z r. 1454 oraz kilku pieczęciach wrocławskich
cechów rzemieślniczych: piekarzy, garncarzy,
nożowników i konwisarzy z XVI i pocz. XVII w.

Pieczęcie Piastów śląskich, występujące
w oryginałach i odlewach — to najstarsza chro-
nologicznie i najbardziej zwarta tematycznie
grupa zabytków, reprezentująca wszystkie linie
Piastów, licznie rozrodzonych na Dolnym i na
Górnym Śląsku. Odzwierciedla się w tej grupie
charakterystyczny dla dziejów Polski i regionu
Śląska okres rozdrobnienia feudalnego, zazna-
czony w licznych odmianach typu pieczęci uży-
wanych przez poszczególnych książąt. W treści
obrazu i brzmieniu napisów napieczętnych,
a nawet w ich rozmiarach, wyraża się władza
i dostojność pana feudalnego. Szereg tycn pie-
częci otwiera jedna z najstarszych na Śląsku —
pieczęć Bolesława Wysokiego z r. 1175, o nie-
wyrobionym jeszcze wizerunku, przypominają-
cym stempel monety, z zarysami postaci stoją-
cej księcia z mieczem i proporcem w rękach.
Późniejsze pieczęcie piastowskie odbiegają wy-
raźnie swym poziomem artystycznym od pie-
częci Bolesława Wysokiego. Wyróżniają się
wśród nich przede wszystkim pieczęcie Henry-
ków, książąt wrocławskich. Pieczęć konna
z przedstawieniem księcia na koniu, z mieczem
i tarczą w rękach, charakteryzuje najstarszą
sfragistykę Piastów opolskich: Kazimierza I,
Mieszka II i Władysława I, a kształtowała się
pod wpływem sfragistyki francusko-flamandz-
kiej XII/XIII w.

Większość pieczęci książęcych odznacza się
dużymi walorami artystycznymi, a przykładem
tego może być pieczęć piesza Henryka IV, ks.
wrocławskiego z r. 1288. Niektóre z nich akcen-
tują wyraźnie w symbolice swego wizerunku
oraz w brzmieniu napisów momenty natury po-
litycznej. W tytułach: „HEREDIS REGNI PO-
LONIE", — „DOMINI POZNANIE", — „DUCIS
SLESIE ET POLONIE", Piastowie śląscy, jak
Konrad II (r. 1266), Konrad III, ks. oleśnicko-
namysłowski (r. 1312—1321), Henryk III, ks.
głogowski (r. 1307) lub Jan ks. ścinawski (r.
1326) wyrażają swoje aspiracje dynastyczne
i pretensje do królestwa polskiego, a przez to
stwierdzają zarazem brzmieniem legend napie-
czętnych ścisłą więź dziejową śląskiej dzielnicy
z resztą ziem polskich.

Liczny szereg pieczęci rycerstwa feu-
dalnego XIII—XIV w., choć nie wyróżnia się
artystycznymi walorami rzeźby, zwraca jednak
uwagę kształtem i rozmiarami niektórych oka-
zów. Przykładem pieczęcie Sobiesława z r. 1268,
Jana z Wierzbna z r. 1261 i Szymona z Wilkowa
z r. 1285, przedstawicieli możnego rycerstwa,
którzy swoją władzę i potęgę zaznaczyli symbo-
licznie w rozmiarach pieczęci, dorównujących
wielkim pieczęciom panujących Piastów.

Sfragistyka kościelna, występująca
w licznych grupach tematycznych związanych
z rozległą hierarchią tego najpotężniejszego
w danym okresie czynnika feudalizacji kraju,
w zabytkach swoich, nagromadzonych na prze-
strzeni od XII do XVIII w. włącznie, ilustruje
wyczerpująco rozwój śląskiej pieczęci kościel-
nej. Poza skromną stosunkowo kolekcją dosko-
nale zachowanych tłoków pieczętnych XIII—
XVI w., pieczęcie biskupów wrocławskich, po-
cząwszy od Żyrosława z r. 1189, kapituły wroc-
ławskiej, opatów, kościołów i wszystkich zako-
nów działających na Śląsku od XIII do XVIII w.
składają się na zwarty chronologicznie i rzeczo-
wo zespół, zasługujący na oddzielne opracowa-
nie. W ich treści obrazowej przebija przede
wszystkim bogata ikonografia oraz niezwykle
żywo stosowana ornamentyka zdobnicza w uję-
ciu różnego rodzaju tryptykowych obramowań
i podniebi.

Pieczęcie miast i miasteczek Śląska Dol-
nego i Górnego, nagromadzone w ogromnej licz-
bie typów i odmian od drugiej pol. XIII w. do
poł. XIX w., jako zwarty rzeczowo i chronolo-
gicznie zespół, przedstawiają szczególnie wyso-
ką wartość pod względem naukowym i arty-
stycznym. W różnorodności swych wyobrażeń,
kompozycyjnym ich układzie oraz konfiguracji
elementów składowych uderzają bogactwem
motywów architektonicznych w postaci frag-
mentów budowli sakralnych i świeckich, baszt,
murów miejskich, bram fortecznych, dalej mo-
tywów zapożyczonych ze świata fauny i fiory,