DOI issue:
Rozprawy i materiały
DOI article:Haisig, Marian: Zbiory sfragistyczne Museum Śląskiego: ich aspekty Naukowo-Badawcze i artystyczne
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0180
134
MARIAN HAISIG
fantastycznych postaci zwierzęcych i wreszcie
z ikonografii świętych — patronów miejskich.
Akcent regionalny, zaznaczony szczególnie na
pieczęciach miast górnośląskich, przejawia się
w motywach orła śląskiego powiązanego naj-
częściej w konfiguracji z elementem architekto-
nicznym, roślinnym, a niekiedy również sakral-
nym.
Rzemiosła, ich narzędzia pracy oraz wytwór-
czość znalazły swój plastyczny wyraz "W zespole
pieczęci cechowych, dochowanych głównie
z XVI—XVIII w. W świetle tego materiału za-
bytkowego, ściśle związanego z regionem, śle-
dzić możemy w pewnej mierze produkcję rze-
miosła, wyrażoną w treści napieczętnych godeł.
Ciekawym przykładem może być dochowana
w oryginalnym tłoku mosiężnym pieczęć wy-
twórców narzędzi metalowych w Legnicy
z r. 1682, na której znajdujemy oddane precy-
zyjnie w szczegółach konstrukcji imadło war-
sztatowe oraz cyrkiel rzemieślniczy. W liczbie
ponad 600 pieczęci reprezentowane jest w zbio-
rach rzemiosło śląskie sześćdziesięciu rozmai-
tych specjalności.
W treści zbiorów utrwaliła swój ślad rów-
nież historia wsi śląskiej, której pieczęcie,
głównie z XVII i XVIII w., związane z jedną
szczególnie dziedziną — sądownictwem wiej-
skim, aczkolwiek nie posiadają wartości arty-
stycznej, tematyką swoich godeł mogą zasługi-
wać na uwagę heraldyka.
Dalsze zespoły składające się na całość zbio-
rów nie przedstawiają większej wartości zabyt-
kowej, a całkowicie niemal pozbawione są walo-
rów artystycznych. Należą tu zebrane w osobną
grupę pieczęcie administracji państwo-
wej na Dolnym Śląsku, głównie w czasach pa-
nowania króla pruskiego Fryderyka II. Obję-
ły one materiał dochowany w odciskach
lakowych oraz w pewnej liczbie oryginalnych
pieczęci, tzw. opłatkowych, wyciskanych przez
papier na laku lub cieście. Dominującym moty-
wem heraldycznym występującym na pieczę-
ciach tej grupy jest pruskie godło państwowe —
jednogłowy orzeł ukoronowany, z mieczem
i berłem w szponach oraz monogramem ,,FR"
(Fridericus Rex) na piersiach. Najciekawszym
momentem godnym uwagi jest bardzo różnorod-
na treść napisów napieczętnych informująca
o ustroju administracji państwowej na Śląsku
tudzież jej organach po przejściu tych ziem pcd
panowanie pruskie w r. 1742.
Pozostałą część zbiorów wypełnia wielka ko-
lekcja sygnetów herbowych szlachty ślą-
skiej, względnie osiadłej na Śląsku w okresie
późniejszym, obejmująca materiał głównie
XVII—XVIII w., zebrany w odciskach la-
kowych naklejanych na kartony i uporządkowa-
nych według układu alfabetycznego. Zespół ten
posiada jedynie wartość materiału informacyj-
nego dla ewentualnych uzupełniających badań
heraldycznych w odniesieniu do postaci działa-
jących na Śląsku na przełomie XVIII—XIX
wieku.
Reprezentowany we wszystkich niemal ze-
społach i grupach tematycznych oryginalny ma-
teriał zabytkowy, występujący niekiedy w swej
pełnej pierwotnej postaci, tj. w łączności z do-
kumentem, któremu służył za znamię autentycz-
ności, zaś przy pieczęciach przewieszanych rów-
nież wraz z zabezpieczeniem ochronnym w po-
staci puszek blaszanych i drewnianych, chronią-
cych właściwy odcisk pieczęci — zasługuje na
osobną uwagę. W zestawie tego oryginalnego
materiału zabytkowego, rozważanego w szer-
szych ramach chronologicznych od poł. XIII do
końca XVIII w., śledzić możemy rozwój tech-
niki pieczętowania, stosowanie różnych mas pie-
czętnych, jak wosku pszczelnego, czystegc lub
barwionego, metalu, laku, ciasta lub papieru,
sposoby wiązania pieczęci z dokumentem w róż-
nych okresach czasu oraz zabezoieczania ich
przed uszkodzeniem. I ten' aspekt badawczy
w odniesieniu do dawnej pieczęci nie jest bez
znaczenia przy pełnym zrozumieniu jej istoty
i roli jako zabytku epoki i jako jednego ze źró-
deł prowadzących do pełniejszego poznania
przeszłości.
Omówiona wyżej w najogólniejszym zary-
sie zawartość zbiorów sfragistycznych daje
skromne nieledwie pojęcie o bogactwie i różno-
rodności nagromadzonych w nich zabytków mi-
niaturowej rzeźby. Przemawiają one do widza
wszystkimi elementami swej treści oraz formy,
przede wszystkim zaś żywością plastyki, powagą
wieku a czasem i rozmiarami. Ich treść obra-
zowa i brzmienie napisów składają się w sumie
na rozległy materiał badawczo-naukowy, w któ-
rym wyraźnie wyodrębniają się również walory
artystyczne tych miniaturowych tworów kun-
sztu rytowniczego.
Aby należycie docenić ten materiał zabytko-
wy od strony jego walorów artystycznych i nau-
kowych, wypadnie zastanowić się bliżej nad
istotą dawnej pieczęci, jej rolą i znaczeniem
prawnym, wniknąć w społeczny aspekt tego
specyficznego reliktu dawnej kultury material-
nej, wyrażającego równocześnie w swej esencjo-
nalnej treści ideologię minionych wieków.
Pieczęć — zasadniczy instrument i znamię
wiarygodności wszelkiego rodzaju pism publicz-
nych i prywatnych, występująca i dzisiaj w roli
pokrewnej, ale w postaci i w formie odmien-
nej _ w wiekach średnich odgrywała szczegól-
niejszą rolę w życiu codziennym, stanowiąc
jeszcze w piętnastym stuleciu wyłączne kryte-
rium autentyczności, zastępujące podpis wy-
stawcy bądź świadka dokumentu pisanego, czę-
sto nie znających sztuki pisania. Pieczęć była
MARIAN HAISIG
fantastycznych postaci zwierzęcych i wreszcie
z ikonografii świętych — patronów miejskich.
Akcent regionalny, zaznaczony szczególnie na
pieczęciach miast górnośląskich, przejawia się
w motywach orła śląskiego powiązanego naj-
częściej w konfiguracji z elementem architekto-
nicznym, roślinnym, a niekiedy również sakral-
nym.
Rzemiosła, ich narzędzia pracy oraz wytwór-
czość znalazły swój plastyczny wyraz "W zespole
pieczęci cechowych, dochowanych głównie
z XVI—XVIII w. W świetle tego materiału za-
bytkowego, ściśle związanego z regionem, śle-
dzić możemy w pewnej mierze produkcję rze-
miosła, wyrażoną w treści napieczętnych godeł.
Ciekawym przykładem może być dochowana
w oryginalnym tłoku mosiężnym pieczęć wy-
twórców narzędzi metalowych w Legnicy
z r. 1682, na której znajdujemy oddane precy-
zyjnie w szczegółach konstrukcji imadło war-
sztatowe oraz cyrkiel rzemieślniczy. W liczbie
ponad 600 pieczęci reprezentowane jest w zbio-
rach rzemiosło śląskie sześćdziesięciu rozmai-
tych specjalności.
W treści zbiorów utrwaliła swój ślad rów-
nież historia wsi śląskiej, której pieczęcie,
głównie z XVII i XVIII w., związane z jedną
szczególnie dziedziną — sądownictwem wiej-
skim, aczkolwiek nie posiadają wartości arty-
stycznej, tematyką swoich godeł mogą zasługi-
wać na uwagę heraldyka.
Dalsze zespoły składające się na całość zbio-
rów nie przedstawiają większej wartości zabyt-
kowej, a całkowicie niemal pozbawione są walo-
rów artystycznych. Należą tu zebrane w osobną
grupę pieczęcie administracji państwo-
wej na Dolnym Śląsku, głównie w czasach pa-
nowania króla pruskiego Fryderyka II. Obję-
ły one materiał dochowany w odciskach
lakowych oraz w pewnej liczbie oryginalnych
pieczęci, tzw. opłatkowych, wyciskanych przez
papier na laku lub cieście. Dominującym moty-
wem heraldycznym występującym na pieczę-
ciach tej grupy jest pruskie godło państwowe —
jednogłowy orzeł ukoronowany, z mieczem
i berłem w szponach oraz monogramem ,,FR"
(Fridericus Rex) na piersiach. Najciekawszym
momentem godnym uwagi jest bardzo różnorod-
na treść napisów napieczętnych informująca
o ustroju administracji państwowej na Śląsku
tudzież jej organach po przejściu tych ziem pcd
panowanie pruskie w r. 1742.
Pozostałą część zbiorów wypełnia wielka ko-
lekcja sygnetów herbowych szlachty ślą-
skiej, względnie osiadłej na Śląsku w okresie
późniejszym, obejmująca materiał głównie
XVII—XVIII w., zebrany w odciskach la-
kowych naklejanych na kartony i uporządkowa-
nych według układu alfabetycznego. Zespół ten
posiada jedynie wartość materiału informacyj-
nego dla ewentualnych uzupełniających badań
heraldycznych w odniesieniu do postaci działa-
jących na Śląsku na przełomie XVIII—XIX
wieku.
Reprezentowany we wszystkich niemal ze-
społach i grupach tematycznych oryginalny ma-
teriał zabytkowy, występujący niekiedy w swej
pełnej pierwotnej postaci, tj. w łączności z do-
kumentem, któremu służył za znamię autentycz-
ności, zaś przy pieczęciach przewieszanych rów-
nież wraz z zabezpieczeniem ochronnym w po-
staci puszek blaszanych i drewnianych, chronią-
cych właściwy odcisk pieczęci — zasługuje na
osobną uwagę. W zestawie tego oryginalnego
materiału zabytkowego, rozważanego w szer-
szych ramach chronologicznych od poł. XIII do
końca XVIII w., śledzić możemy rozwój tech-
niki pieczętowania, stosowanie różnych mas pie-
czętnych, jak wosku pszczelnego, czystegc lub
barwionego, metalu, laku, ciasta lub papieru,
sposoby wiązania pieczęci z dokumentem w róż-
nych okresach czasu oraz zabezoieczania ich
przed uszkodzeniem. I ten' aspekt badawczy
w odniesieniu do dawnej pieczęci nie jest bez
znaczenia przy pełnym zrozumieniu jej istoty
i roli jako zabytku epoki i jako jednego ze źró-
deł prowadzących do pełniejszego poznania
przeszłości.
Omówiona wyżej w najogólniejszym zary-
sie zawartość zbiorów sfragistycznych daje
skromne nieledwie pojęcie o bogactwie i różno-
rodności nagromadzonych w nich zabytków mi-
niaturowej rzeźby. Przemawiają one do widza
wszystkimi elementami swej treści oraz formy,
przede wszystkim zaś żywością plastyki, powagą
wieku a czasem i rozmiarami. Ich treść obra-
zowa i brzmienie napisów składają się w sumie
na rozległy materiał badawczo-naukowy, w któ-
rym wyraźnie wyodrębniają się również walory
artystyczne tych miniaturowych tworów kun-
sztu rytowniczego.
Aby należycie docenić ten materiał zabytko-
wy od strony jego walorów artystycznych i nau-
kowych, wypadnie zastanowić się bliżej nad
istotą dawnej pieczęci, jej rolą i znaczeniem
prawnym, wniknąć w społeczny aspekt tego
specyficznego reliktu dawnej kultury material-
nej, wyrażającego równocześnie w swej esencjo-
nalnej treści ideologię minionych wieków.
Pieczęć — zasadniczy instrument i znamię
wiarygodności wszelkiego rodzaju pism publicz-
nych i prywatnych, występująca i dzisiaj w roli
pokrewnej, ale w postaci i w formie odmien-
nej _ w wiekach średnich odgrywała szczegól-
niejszą rolę w życiu codziennym, stanowiąc
jeszcze w piętnastym stuleciu wyłączne kryte-
rium autentyczności, zastępujące podpis wy-
stawcy bądź świadka dokumentu pisanego, czę-
sto nie znających sztuki pisania. Pieczęć była