Muzeum Narodowe <Breslau> [Editor]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Editor]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

138

MARIAN HAISIG

i wytwory rzemiosł, odtworzone niekiedy
nawet w szczegółach konstrukcyjnych. Przed-
stawienia te, uzupełniając braki realiów zabyt-
kowych rzadko dochowanych z okresu wcze-
śniejszego, są cenną pomocą w badaniach nad
zagadnieniami kukury materialnej wieków
ubiegłych, przede wszystkim zaś należy w nich
widzieć pierwszorzędny materiał badawczo-nau-
kowy dla dziejów rzemiosła i techniki rzemieśl-
niczej. Elementami badania naukowego będą
tu zarówno odtworzone w wizerunku napieczęt-
ne?o godła narzędzia i produkty rzemiosła, jak
i treść napisów, uzupełniana często elementem
chronologicznym, określającym ściśle czas spra-
wienia tłoku pieczęci, bądź datę założenia orga-
nizacji rzemieślniczej.

Epigrafika napieczętna, której przedmiotem
badania jest pismo utrwalone w rzeźbie nap;e-
czętnego pola — to oddzielny teren studiów ba-
dawczych z zakresu sfragistyki. Zagadnienie
legendy, występującej najczęściej w otoku
pieczęci, interesować winno badacza nie tylko
od strony kształtowania się form jej liternictwa
pod wpływem przemian stylowych. Jest to nie
tylko śledzenie form liternictwa romańskiego,
elementów uncjalnych, majuskuły i minuskuły
gotyckiej czy wreszcie italiki renesansowej. Sa-
mo brzmienie legendy odkrywa szereg momen-
tów badawczych związanych z zagadnieniami
lingwistyki i toponomastyki średniowiecznej,
szczególnie interesującymi w odniesieniu do re-
gionu Śląska. Siedzenie takich momentów, jak
kształtowanie się nazw miejscowych w le-
gendach dawnych pieczęci miejskich, badanych
na tle zwartego chronologicznie zespołu zabyt-
ków danej grupy, pozwoli na odtworzenie pro-
cesu ich latynizacji lub germanizacji, na uję-
cie przemian w ortografii nazw miejscowych
oraz kształtowaniu się treści i formy całości na-
pisu.

Zagadnienie wpływów obcvch w roz-
woju i kształtowaniu się sztuki śląskiej, rozwa-
żane dotychczas wyłącznie w dziedzinach archi-
tektury monumentalnej, rzeźby i malarstwa,
znaleźć może podstawę dla nowych wniosków
i uogólnień również w świetle badań nad dawną
pieczęcią. Przyjrzyjmy się niektórym pieczę-
ciom Piastów śląskich oraz ich małżonek. Po-
stać Jadwigi, żony Henryka I., na jej pieczęci
z r. 1208 przypomina do złudzenia postacie ko-
biece z pieczęci pań flandryjskich u schvłku
XII wieku. Pieczęć Agnieszki, pani na Świdni-
cy i Jaworze, żony Bolka II, z r. 1383 naśladuj?
w całości swego ujęcia kompozycyjnego, a na-
wet w szczegółach rzeźby pieczęć królowej
francuskiej Joanny de Bourgogne z r. 1344.
Dalszych przykładów dostarczają pieczęcie Pia-
stów górnośląskich, nawiązujące również w swej
kompozycji obrazowej do współczesnych wzo-
rów francusko-flandryjskich. Zbadanie i prze-

analizowanie tych wpływów w oparciu o po-
równawczy materiał zabytkowy z zakresu sfra-
gistyki obcej, dostępny w szerokim zakresie
w zbiorach wrocławskich, narzuca się jako
wdzięczny, a niezbadany dotąd przez historyka
sztuki problem badawczy. Uzyskane wyniki
pozwolą dokumentować silniej wysunięte już
wcześniej wnioski z badań nad sztuką monu-
men'alną rcmańszczyzny i wczesnego gotyku.

Interesującym problemem badawczym, do-
tychczas nie opracowanym w naszej l.teratu-
rze, poza drobnymi przyczynkami, jest zaga-
dnienie dawnej pieczęci jako dzieła sztuki,
rozważanego od strony analizy walorów arty-
stycznych na szerokim tle całokształtu zaga-
dnień wielkiej sztuki monumentalnej. Dawna
pieczęć, wytwór rzemiosła rytowniczego o wy-
bitnych nierzadko walorach plastyki, zasługuje
w pełni na specjalne studium badawcze histo-
ryka sztuki. Analiza artystyczna zabytku, kom-
pozycja jego plastycznej treści, elementy orna-
mentacji zdobniczej, kształtowanie się form sty-
lowych w motywach zasadniczych tudzież szcze-
gółach zdobniczej ornamentacji — oto zagadnie-
nia, które rozważane na tle szerszych zespołów
i grup zabytkowych tego typu domagają się
starannego i wyczerpującego opracowania.

Przegląd zabytków pieczętnych, wchodzą-
cych w skład wrocławskich zbiorów, pozwala
wskazać na liczny poczet prawdziwych arcy-
dzieł kunsztu rytowniczego, które zaliczyć mo-
żemy do prawdziwych klejnotów sztuki polskiej
i regionalnej. Takim arcydziełem jest niewątpli-
wie wielka obustronna pieczęć majestatyczna
Kazimierza Wielkiego z lat 1334—36, z postacią
monarchy na bogatym gotyckim tronie z jednej
i wspaniałym orłem piastowskim z drugiej stro-
ny. Ten najcelniejszy okaz współczesnej sfragi-
styki europejskiej otwiera całą galerię kunszto-
wnych tworów rytowniczego dłuta. Wystarczy
wymienić dla przykładu pieczęcie piesze osta-
tnich trzech Henryków, książąt wrocławskich,
wielkie pieczęcie miasta Wrocławia z końca
XIII w. z figurą św. Jana Chrzciciela w oto-
czeniu romańskich i wczesnogotyckich elemen-
tów architektury sakralnej i świeckiej, oraz
XIV-vvieczne pieczęcie miast Lwówka, Legnicy
i Nysy, na których przewodnie motywy godła
miejskiego powiązane zostały kompozycyjnie
z dojrzałą architekturą gotyku.

Kształtowanie się form stylowych w obrazie
pieczęci, rozważane na tle zespołu celniejszych
zabytków sztuki pieczętnej XII—XIV w., na-
suwa szereg spostrzeżeń ogólniejszej natury.
Sprecyzowanie konkretnych wniosków może być
jednak rezultatem starannej analizy jak najpeł-
niejszego materiału zabytkowego. Jeśli r o-
mańszczyzna wyraziła się w obrazie da-
wnej pieczęci głównie w motywach architekto-
niczych oraz częściowo w epigrafice legend na-