DOI article:
Miscellanea
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Najstarsze posągi gotyckie w Legnicy: stan i perspektywy badań
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13593#0072
68
Tadeusz Jurkowlaniec
14. Płaskorzeźba głowy Chrystusa. Legnica, katedra. Fot. S. Stępniew-
ski, 1989
wy XIII stulecia, a zwłaszcza ku figurom apostołów w
mogunckim muzeum katedralnym (il. 12, 13), ku zwią-
zanej z nimi oprawie rzeźbiarskiej Grobu Pańskiego w
Konstancji oraz ku grupie dziel przypisanych Mistrzo-
wi Erminolda (Erminoldmeister).
Określenie genezy artystycznej dzieł śląskich i czasu
ich powstania w dużej mierze zależy od wciąż dyskusyj-
nego rozpoznania dziejów rzeźby niemieckiej 2 poł. XIII
w.81 Wypadnie zapewne odrzucić bliższe związki styli-
styczne figur legnickich z dziełami Mistrza Erminolda.
Większe szanse powodzenia rokują badania posągów
na tle sztuki środkowej i górnej Nadrenii lub Frankonii82.
PRZ'
' Początki kościoła, wzmiankowanego w 1208 r. p.w. Św. Piotra,
mogą. sięgać XII w. Czy spłonął w 1241 r.? Czy po lokacji miasta, w
2 poł. XIII w. wybudowano nowy? Któiy przetrwa! do lat dwu-
dziestych XIV w., gdy zaczęto wznosić obecną budowlę? Zob.: J.
Rozpędowski, Kościół św. Piotra i Pawła w Legnicy, „Szkice Le-
gnickie" VIII, 1974, s. 231; C. Lasota, Sprawozdanie z badań ar-
chitektoniczno-archeologicznych na zamku i w kościele św.św. Pio-
tra i Pawła w Legnicy -1972 rok, mpis w Instytucie Historii Archi-
tektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, s. 1-2; H. Ko-
zaczewska-Golasz, Miejskie kościoły parafialne pieiwszej połowy
XLII iv. na Śląsku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" XXXI,
1986, s. 17, przyp. 4; C. Lasota, J. Rozpędowski, Badania archeo-
logiczne w kościele św. Piotra i Pawła w 1989 r., „Szkice Legnickie"
XIV/[b.r.], s. 99-102; M. Goliński, R. Żerelik, Kontrowersje wokół
lokacji Legnicy, tamże, XV, 1994, s. 9-33. - Ze starego kościoła
pochodzi zapewne metalowa chrzcielnica (kon. XIII w.), w no-
wym bp Nanker (1326-1341) konsekrował 4 ołtarze. W drugiej
Utrwalił się już pogląd o braku analogii stylistycz-
nych i warsztatowych dla posągów legnickich na ob-
szarze Śląska. Interesujące mogłoby się okazać uwzglę-
dnienie w dalszych badaniach półplastycznej głowy
Chrystusa w nimbie krzyżowym (il. 14), wmurowanej
zapewne wtórnie w nawie północnej faiy legnickiej nad
kluczem arkady do kaplicy Ungerotów83. Zadanie utru-
dnia brak dobrego dostępu do dzieła (zwornik; frag-
ment większej kompozycji ?), zanieczyszczonego po-
nadto wapnem. Tymczasem warto odnotować, że jak-
kolwiek różne są gatunek porównywanych rzeźb (pe-
łno- i półplastyczne) oraz rodzaj fiyzowania włosów i
bokobrodów, to wydłużone proporcje twarzy Zbawi-
ciela, sposób osadzenia nosa, opracowania brody, za-
rys ust i wygolenie górnej wargi zdają się być bliskie
omawianej grupie figur. Niestety, w badaniach nie da
się już uwzględnić konsol, usuniętych w latach 1961-
1963 z nawy północnej.
Rzeźby legnickie powstały najprawdopodobniej w
końcu wieku XIII. Zakładając, że pochodzą one z faiy
górnego miasta, to-wobec nieznajomości choćby rzutu
ówczesnego kościoła - trudno będzie ustalić pierwotną
lokalizację i funkcję posągów. Faktura rzeźb i stan za-
chowania ich polichromii świadczą, że znajdowały się
one w miejscu nie narażonym na wpływy atmosferycz-
ne - wewnątrz świątyni lub w kruchcie. Czy - przy
różnicach wysokości pomiędzy podwójnym posągiem
(138 cm) a pozostałymi (124-128 cm) - można je trak-
tować jako jedną grupę „ekspozycyjną"84 ? Czy mogły
być ustawione przy ścianach i filarach lub w portalu,
czy również na ołtarzach ?8S Jakie były losy rzeźb do
początków XIX w. ? Jak tłumaczyć brak wzmianek o
figurze św. Barbary przed jej słabo udokumentowanym
odkryciem w 1972 r. ?
Przyszli badacze nie ograniczą się do zajęcia sta-
nowiska wobec dotychczasowych wątpliwości, hipo-
tez, pytań i rozstrzygnięć. Naturalnie pojawią sie też
nowe. Nie zakwestionują one jednak ważnego miejsca
figur legnickich w dziejach zarówno gotyckiej rzeźby na
Śląsku, jak i całego kulturalnego dorobku 2 poł. XIII w.
PISY
połowie wieku XIV kończono budowę fary i może nadano jej
wezwanie świętych Piotra i Pawła. Kaplice boczne wzniesiono w
XV stuleciu; wówczas i w „protestanckim" okresie nastąpiły zmia-
ny w wyposażeniu. W wieku XVII kościół płonął, w XVIII usunię-
to część gotyckiego wystroju. Od roku 1862 trwały przygotowania
do restauracji, zakończonej w 1894. W roku 1948 odzyskany przez
katolików, w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych remonto-
wany, na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przy-
stosowany do pełnienia funkcji katedry diecezji legnickiej. - Waż-
niejsza literatura zob.: Bibliografia, [w:] Kultura artystyczna daw-
nej Legnicy, pod red. J. Harasimowicza, Opole 1991, s. 93-108.
2 W. Pfingsten, Die Sladt Liegnitz mit ihren Umgebung in einerge-
schichtłichen Uebersicht und Beschreibung derKirchen..., Liegnitz
1845, s. 68. - Może to dostępne z zakrystii pomieszczenie pod
nawą pd. było „convenablen Ort", w którym złożono tęczową gru-
pę pasyjną zdjętą w 1743 r., /.ob. A. H. Kraffert, Chronik von Lie-
gnitz, III, Liegnitz 1872, s. 192.
Tadeusz Jurkowlaniec
14. Płaskorzeźba głowy Chrystusa. Legnica, katedra. Fot. S. Stępniew-
ski, 1989
wy XIII stulecia, a zwłaszcza ku figurom apostołów w
mogunckim muzeum katedralnym (il. 12, 13), ku zwią-
zanej z nimi oprawie rzeźbiarskiej Grobu Pańskiego w
Konstancji oraz ku grupie dziel przypisanych Mistrzo-
wi Erminolda (Erminoldmeister).
Określenie genezy artystycznej dzieł śląskich i czasu
ich powstania w dużej mierze zależy od wciąż dyskusyj-
nego rozpoznania dziejów rzeźby niemieckiej 2 poł. XIII
w.81 Wypadnie zapewne odrzucić bliższe związki styli-
styczne figur legnickich z dziełami Mistrza Erminolda.
Większe szanse powodzenia rokują badania posągów
na tle sztuki środkowej i górnej Nadrenii lub Frankonii82.
PRZ'
' Początki kościoła, wzmiankowanego w 1208 r. p.w. Św. Piotra,
mogą. sięgać XII w. Czy spłonął w 1241 r.? Czy po lokacji miasta, w
2 poł. XIII w. wybudowano nowy? Któiy przetrwa! do lat dwu-
dziestych XIV w., gdy zaczęto wznosić obecną budowlę? Zob.: J.
Rozpędowski, Kościół św. Piotra i Pawła w Legnicy, „Szkice Le-
gnickie" VIII, 1974, s. 231; C. Lasota, Sprawozdanie z badań ar-
chitektoniczno-archeologicznych na zamku i w kościele św.św. Pio-
tra i Pawła w Legnicy -1972 rok, mpis w Instytucie Historii Archi-
tektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, s. 1-2; H. Ko-
zaczewska-Golasz, Miejskie kościoły parafialne pieiwszej połowy
XLII iv. na Śląsku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" XXXI,
1986, s. 17, przyp. 4; C. Lasota, J. Rozpędowski, Badania archeo-
logiczne w kościele św. Piotra i Pawła w 1989 r., „Szkice Legnickie"
XIV/[b.r.], s. 99-102; M. Goliński, R. Żerelik, Kontrowersje wokół
lokacji Legnicy, tamże, XV, 1994, s. 9-33. - Ze starego kościoła
pochodzi zapewne metalowa chrzcielnica (kon. XIII w.), w no-
wym bp Nanker (1326-1341) konsekrował 4 ołtarze. W drugiej
Utrwalił się już pogląd o braku analogii stylistycz-
nych i warsztatowych dla posągów legnickich na ob-
szarze Śląska. Interesujące mogłoby się okazać uwzglę-
dnienie w dalszych badaniach półplastycznej głowy
Chrystusa w nimbie krzyżowym (il. 14), wmurowanej
zapewne wtórnie w nawie północnej faiy legnickiej nad
kluczem arkady do kaplicy Ungerotów83. Zadanie utru-
dnia brak dobrego dostępu do dzieła (zwornik; frag-
ment większej kompozycji ?), zanieczyszczonego po-
nadto wapnem. Tymczasem warto odnotować, że jak-
kolwiek różne są gatunek porównywanych rzeźb (pe-
łno- i półplastyczne) oraz rodzaj fiyzowania włosów i
bokobrodów, to wydłużone proporcje twarzy Zbawi-
ciela, sposób osadzenia nosa, opracowania brody, za-
rys ust i wygolenie górnej wargi zdają się być bliskie
omawianej grupie figur. Niestety, w badaniach nie da
się już uwzględnić konsol, usuniętych w latach 1961-
1963 z nawy północnej.
Rzeźby legnickie powstały najprawdopodobniej w
końcu wieku XIII. Zakładając, że pochodzą one z faiy
górnego miasta, to-wobec nieznajomości choćby rzutu
ówczesnego kościoła - trudno będzie ustalić pierwotną
lokalizację i funkcję posągów. Faktura rzeźb i stan za-
chowania ich polichromii świadczą, że znajdowały się
one w miejscu nie narażonym na wpływy atmosferycz-
ne - wewnątrz świątyni lub w kruchcie. Czy - przy
różnicach wysokości pomiędzy podwójnym posągiem
(138 cm) a pozostałymi (124-128 cm) - można je trak-
tować jako jedną grupę „ekspozycyjną"84 ? Czy mogły
być ustawione przy ścianach i filarach lub w portalu,
czy również na ołtarzach ?8S Jakie były losy rzeźb do
początków XIX w. ? Jak tłumaczyć brak wzmianek o
figurze św. Barbary przed jej słabo udokumentowanym
odkryciem w 1972 r. ?
Przyszli badacze nie ograniczą się do zajęcia sta-
nowiska wobec dotychczasowych wątpliwości, hipo-
tez, pytań i rozstrzygnięć. Naturalnie pojawią sie też
nowe. Nie zakwestionują one jednak ważnego miejsca
figur legnickich w dziejach zarówno gotyckiej rzeźby na
Śląsku, jak i całego kulturalnego dorobku 2 poł. XIII w.
PISY
połowie wieku XIV kończono budowę fary i może nadano jej
wezwanie świętych Piotra i Pawła. Kaplice boczne wzniesiono w
XV stuleciu; wówczas i w „protestanckim" okresie nastąpiły zmia-
ny w wyposażeniu. W wieku XVII kościół płonął, w XVIII usunię-
to część gotyckiego wystroju. Od roku 1862 trwały przygotowania
do restauracji, zakończonej w 1894. W roku 1948 odzyskany przez
katolików, w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych remonto-
wany, na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przy-
stosowany do pełnienia funkcji katedry diecezji legnickiej. - Waż-
niejsza literatura zob.: Bibliografia, [w:] Kultura artystyczna daw-
nej Legnicy, pod red. J. Harasimowicza, Opole 1991, s. 93-108.
2 W. Pfingsten, Die Sladt Liegnitz mit ihren Umgebung in einerge-
schichtłichen Uebersicht und Beschreibung derKirchen..., Liegnitz
1845, s. 68. - Może to dostępne z zakrystii pomieszczenie pod
nawą pd. było „convenablen Ort", w którym złożono tęczową gru-
pę pasyjną zdjętą w 1743 r., /.ob. A. H. Kraffert, Chronik von Lie-
gnitz, III, Liegnitz 1872, s. 192.