Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

196

Recenzje i omówienia

Horst Hambrusch, Dipl. Ing. z Institut fur Bau- und Denkmalpflege
tegoż uniwersytetu - na podstawie szczegółowej inwentaiyzacji bu-
dynków i urządzeń przemysłowych ustalili chronologię działalności
tego zakładu, który jako jeden z pierwszych został uruchomiony po
1945- Ponieważ poza ogólnymi danymi, typu raczej reklamowego,
nie zachowały się archiwa fabryczne, ustalenie chronologii produk-
cji zakładu oraz weryfikacja niektórych informacji stanowią duży walor
tego opracowania. Szczęśliwie, mimo zniszczeń zabudowy miejskiej,
budynki zakładu Paula - choć położone w pobliżu torów kolejo-
wych — zachowały się w swym podstawowym układzie i częściowo
gabarycie, co umożliwiło prace inwentaryzatorskie. Słuszność przed-
stawionych w książce ustaleń potwierdza m.in. plan zakładu z 1940
r., prawdopodobnie ostatni, a przekazany Muzeum Ceramiki w Bole-
sławcu przez potomka J. Paula, A. Pilza, w 1994 r. Za wyznaczniki
poszczególnych etapów rozwoju fabryki autorzy opracowania przy-
jęli czas budowy kolejnych zachowanych sprzed wojny pieców. Pierw-
szy, prostokątny, pochodzi z czasu założenia zakładu, a więc z ok.
1893 r. Jego umiejscowienie nieco poniżej otaczającego poziomu wska-
zuje na mniej rozwiniętą technikę budowy pieców w porównaniu
do pieca drugiego, okrągłego, który prawdopodobnie został wybu-
dowany w latach 1908-1910, może już pod wpływem udoskonaleń
technicznych, które przekazywała poszczególnym zakładom Zawo-
dowa Szkoła Ceramiki w Bolesławcu. Trzeci piec, również okrągły,
datują autorzy na lata 1920-1925- Na ten okres wskazywałaby rosną-
ca liczba zatrudnionych (dwudziestu przed pierwszą wojną świato-
wą, a w latach międzywojennych - około siedemdziesięciu), co wią-

zało się ze zwiększeniem produkcji, jak o tym świadczy także liczba
zachowanych wyrobów określanych jako Feinsteinzeug— kamionka
delikatna. Istnienie czwartego pieca, tunelowego, wbrew niektórym
informacjom nie potwierdza się. Mimo dokładnej analizy zabudo-
wań przemysłowych nie stwierdzono jakichkolwiek śladów założe-
nia takiego pieca, którego nawet minimalna długość musiałaby wy-
nosić od 40 do 70 metrów. Może zaistniał projekt budowy pieca
tunelowego, ale nie został zrealizowany.

Przechodząc do analizy okresu powojennnego, autorzy w opar-
ciu o miejscowe dane oraz na podstawie stanu zachowanych zabu-
dowań stwierdzają, że jednymi z pierwszych uruchomionych były
piece właśnie z zakładu Paula. Profesor Tadeusz Szafran, który po
1945 r. kierował organizacją przemysłu ceramicznego w Bolesławcu,
stwierdził ogólne jego zniszczenie, a przede wszystkim dewastację;
mylnie to następnie zinterpretowano jako niemożność uruchomienia
zakładu Paula. Obecnie Muzeum Ceramiki w Bolesławcu zabiega o
zabezpieczenie i konserwację - w formie skansenu przemysłowego
- tego zakładu, do czego opublikowana przez Hambruscha i Spin-
dlera inwentaryzacja mogłaby być bardzo przydatna.

Na marginesie omawianego artykułu warto zaznaczyć, że uka-
zał się on w pierwszym numerze nowego czasopisma „Nearchos",
wydanego w Innsbrucku pod redakcją prof. Spindlera, a poświęco-
nego, tak jak to jego nazwa wskazuje, dawnej ceramice. W tym nu-
merze ukazał się także artykuł Bożeny Kantek o kamionce europej-
skiej XVIII-XX w. w zbiorach Muzeum Ceramiki w Bolesławcu.