DOI issue:
Ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu
DOI article:Nowak, Jarosław: Dwa obrazy Antoine' a Pesne 'a w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13593#0212
208
Jarosław Nowak
bilonu opisanymi w Objawieniu św. Jana (17, 4). - Podobny dość
wysoki koronkowy kołnierz na stelażu widać na rycinie J. Saen-
drema wg H. Goltziusa (alegoria z serii Zmysły) i na obrazie ano-
nimowego malarza w Muzeum Narodowym w Gdańsku (alegoria
Wzroku), obu z pocz. XVII w. (zob. Ars emblematica..., nr 33, il.
33, 33a). Identyczny kołnierz ma wenecka kurtyzana W. Holle na
rycinie z ok. 1607 r. (zob. A. Hind, EngratHng in England in the
Shcteenth and Seventeenth Centuries, II, Cambridge 1955, nr 19, s.
328, il. 205a). O zapóźnieniu stroju dziewczyny na obrazie wro-
cławskim świadczy porównanie z ubiorem kobiet portretowa-
nych przez Pesne'a w tym samym czasie (zob. Berckenhagen, nr
306a, 491).
29 Cięte kwiaty od XV w. stanowiły atrybut Wenus i Rozpusty, zob.
Boczkowska, op. cit., s. 44-45- Pesne często posługiwał się mi-
łosna wymów;) kwiatów, por. Berckenhagen, nr 490, 491.
30 Obraz w zamku Charlottenburg, zob. Berckenhagen, nr 57. - Nar-
cyzy i goździki uchodziły w tradycji symbolicznej za kuszące zna-
ki miłosne, zob.: K. Renger, Alte Liebe, gleicb und ungleich. Zu
einem stirischen Bildthema beijan Massys, [w:] Netheriandish Man-
nerism, Nationalmuseum Stockholm 1985, s. 36; tegoż, Lockere
Gesellschaft. Zur Ikonographie des Verlorenen Sobnes und von
Wirtshausszenen in der niederldndischen Malerei, Berlin 1970, il.
41.
31 Lutnia była atrybutem Luxurii i Voluptas. W zestawieniu lutni i nut
najczęściej podkreślano relacje między miłością a muzyką. Popu-
larne powiedzenie „Amor docet musicam" ilustrowano emblemem
z Rollenhagena (zob. Tot lering..., nr 8) przedstawiającym Amora z
lutnią. Erotyczne znaczenie lutni zob. Holldndische Malerei..., nr
43. - Miłosną symbolikę zastosował Pesne w drezdeńskiej Wróż-
bie Cyganki {ok. 1715), zob. Berckenhagen, nr 473. Powtarzają się
tu cięte kwiaty i lutnia, a w stroju dziewczyny - wysoki kołnierz i
identyczne pióro zdobiące włosy.
32 psychiczne napięcie, spotęgowane kontrastami światła i cienia,
zauważył w obrazie Bórsch-Supan, op. cit., s. 14.
33 Tot lering..., nr 15. - Nawet astrologię, którą trudno było oddzielić
od tak poważanej w XVI i XVII w. astronomii, ostro krytykowano
(zob. np. E. Garin, Zodiak życia. Astrologia w okresie Renesansu,
Warszawa 1992, s. 16, "Studia z historii filozofii i idei- 7, pod red. L.
Szczuckiego).
y' W opinii powszechnej Cyganie byli ludźmi dopuszczającymi się
wszelkiego rodzaju występków, zob. m.in.: F. de Vaux Foletier,
Iconographie des •EgyptienS". Precisions sur le costume ancien des
Tsiganes, „Gazette des Beaux-Arts" 69, 1966, s. 168, 171; B. Gere-
mek, Świat „opery żebraczej". Obraz włóczęgów i nędzarzy w lite-
raturach europejskich XV-XVII wieku, Warszawa 1989.
35 Berckenhagen, nr 471.
36 Obsceniczną symbolikę uniesionego środkowego palca objaśnia
m.in. drzeworyt J. Drouyena z dzieła Ces grand Ne/s defolles(Lyon
1583), reprod. w: A. von Criegern, Abfdhri von einem Wirtshaus.
Ikonographische Studie zu einem Thema von Jan Steen, „Oud Hol-
land" LXXXVI, 1971, s. 23-24, il. 11. Pesne świadomie posługiwał
się symbolicznym znaczeniem różnych palców, zob. Berckenha-
gen, nr 490.
^ Wymownym tego świadectwem jest np. rycina U. Grafa (1516), na
której dosadnie przedstawiony diabeł prowadzi na postronku
żołnierza ze związanymi rękami, co zapewne miało symbolizować
skrępowaną popędem wolę mężczyzny, uległość wobec diabel-
skich podszeptów (zob. kat. wyst. Zauber derMedusa. Europdische
Manierismen, hrsg. von W. Hofmann, Wien 1987, IV, nr 16). Żo-
łnierza uznawano za przedstawiciela nita activa, por. Ars emble-
matica..., nr 16.
38 Burzowe niebo jest tu odpowiednikiem ideowym płomieni ognia
spadających na alegorię Rozkoszy we wspomnianym już (por.
przyp. 23) drzeworycie z poematu Branta (Panofsky, Herkules...,
s. 39, tabl. XVIII, il. 30). W późniejszej wersji tematu Herkulesa na
rozstajach nad postacią symbolizującą Rozkosz pojawiają się bły-
skawice, zastąpione później bramą piekieł, ku której podążają lu-
dzie kroczący drogą uciech doczesnych; w kolejnych redakcjach
tematu występuje już tylko ciemne, zachmurzone niebo, zasnute
dymem pożarów (por. Panofsky, Herkules..., tabl. XXV, 46; XXXV,
57; XXXVI, 57a; XL, 61; XL, 63; XLIII, 64).
39 Od początku „moralizatorski ypsilon" narzucał tematom wyboru
życiowej drogi wydźwięk dydaktyczny, co wyraźne jest już w sa-
mej charakterystyce postaci personifikujących Cnotę i Rozkosz.
Dydaktyczne wskazówki dodatkowo zawierały się w scenerii ta-
kich przedstawień, jednoznacznie określając właściwy wybór, zob.
Panofsky, Herkules..., tabl. XVIII, il. 30 nn. W obrazie J. van de
Venne Obozowisko Cyganów, wspomnianym już w przyp. 16, dy-
daktyczne treści zawarte zostały w symbolice motywu czesania
włosów dziecka, zob. Ars emblematica..., nr 4.
Jarosław Nowak
bilonu opisanymi w Objawieniu św. Jana (17, 4). - Podobny dość
wysoki koronkowy kołnierz na stelażu widać na rycinie J. Saen-
drema wg H. Goltziusa (alegoria z serii Zmysły) i na obrazie ano-
nimowego malarza w Muzeum Narodowym w Gdańsku (alegoria
Wzroku), obu z pocz. XVII w. (zob. Ars emblematica..., nr 33, il.
33, 33a). Identyczny kołnierz ma wenecka kurtyzana W. Holle na
rycinie z ok. 1607 r. (zob. A. Hind, EngratHng in England in the
Shcteenth and Seventeenth Centuries, II, Cambridge 1955, nr 19, s.
328, il. 205a). O zapóźnieniu stroju dziewczyny na obrazie wro-
cławskim świadczy porównanie z ubiorem kobiet portretowa-
nych przez Pesne'a w tym samym czasie (zob. Berckenhagen, nr
306a, 491).
29 Cięte kwiaty od XV w. stanowiły atrybut Wenus i Rozpusty, zob.
Boczkowska, op. cit., s. 44-45- Pesne często posługiwał się mi-
łosna wymów;) kwiatów, por. Berckenhagen, nr 490, 491.
30 Obraz w zamku Charlottenburg, zob. Berckenhagen, nr 57. - Nar-
cyzy i goździki uchodziły w tradycji symbolicznej za kuszące zna-
ki miłosne, zob.: K. Renger, Alte Liebe, gleicb und ungleich. Zu
einem stirischen Bildthema beijan Massys, [w:] Netheriandish Man-
nerism, Nationalmuseum Stockholm 1985, s. 36; tegoż, Lockere
Gesellschaft. Zur Ikonographie des Verlorenen Sobnes und von
Wirtshausszenen in der niederldndischen Malerei, Berlin 1970, il.
41.
31 Lutnia była atrybutem Luxurii i Voluptas. W zestawieniu lutni i nut
najczęściej podkreślano relacje między miłością a muzyką. Popu-
larne powiedzenie „Amor docet musicam" ilustrowano emblemem
z Rollenhagena (zob. Tot lering..., nr 8) przedstawiającym Amora z
lutnią. Erotyczne znaczenie lutni zob. Holldndische Malerei..., nr
43. - Miłosną symbolikę zastosował Pesne w drezdeńskiej Wróż-
bie Cyganki {ok. 1715), zob. Berckenhagen, nr 473. Powtarzają się
tu cięte kwiaty i lutnia, a w stroju dziewczyny - wysoki kołnierz i
identyczne pióro zdobiące włosy.
32 psychiczne napięcie, spotęgowane kontrastami światła i cienia,
zauważył w obrazie Bórsch-Supan, op. cit., s. 14.
33 Tot lering..., nr 15. - Nawet astrologię, którą trudno było oddzielić
od tak poważanej w XVI i XVII w. astronomii, ostro krytykowano
(zob. np. E. Garin, Zodiak życia. Astrologia w okresie Renesansu,
Warszawa 1992, s. 16, "Studia z historii filozofii i idei- 7, pod red. L.
Szczuckiego).
y' W opinii powszechnej Cyganie byli ludźmi dopuszczającymi się
wszelkiego rodzaju występków, zob. m.in.: F. de Vaux Foletier,
Iconographie des •EgyptienS". Precisions sur le costume ancien des
Tsiganes, „Gazette des Beaux-Arts" 69, 1966, s. 168, 171; B. Gere-
mek, Świat „opery żebraczej". Obraz włóczęgów i nędzarzy w lite-
raturach europejskich XV-XVII wieku, Warszawa 1989.
35 Berckenhagen, nr 471.
36 Obsceniczną symbolikę uniesionego środkowego palca objaśnia
m.in. drzeworyt J. Drouyena z dzieła Ces grand Ne/s defolles(Lyon
1583), reprod. w: A. von Criegern, Abfdhri von einem Wirtshaus.
Ikonographische Studie zu einem Thema von Jan Steen, „Oud Hol-
land" LXXXVI, 1971, s. 23-24, il. 11. Pesne świadomie posługiwał
się symbolicznym znaczeniem różnych palców, zob. Berckenha-
gen, nr 490.
^ Wymownym tego świadectwem jest np. rycina U. Grafa (1516), na
której dosadnie przedstawiony diabeł prowadzi na postronku
żołnierza ze związanymi rękami, co zapewne miało symbolizować
skrępowaną popędem wolę mężczyzny, uległość wobec diabel-
skich podszeptów (zob. kat. wyst. Zauber derMedusa. Europdische
Manierismen, hrsg. von W. Hofmann, Wien 1987, IV, nr 16). Żo-
łnierza uznawano za przedstawiciela nita activa, por. Ars emble-
matica..., nr 16.
38 Burzowe niebo jest tu odpowiednikiem ideowym płomieni ognia
spadających na alegorię Rozkoszy we wspomnianym już (por.
przyp. 23) drzeworycie z poematu Branta (Panofsky, Herkules...,
s. 39, tabl. XVIII, il. 30). W późniejszej wersji tematu Herkulesa na
rozstajach nad postacią symbolizującą Rozkosz pojawiają się bły-
skawice, zastąpione później bramą piekieł, ku której podążają lu-
dzie kroczący drogą uciech doczesnych; w kolejnych redakcjach
tematu występuje już tylko ciemne, zachmurzone niebo, zasnute
dymem pożarów (por. Panofsky, Herkules..., tabl. XXV, 46; XXXV,
57; XXXVI, 57a; XL, 61; XL, 63; XLIII, 64).
39 Od początku „moralizatorski ypsilon" narzucał tematom wyboru
życiowej drogi wydźwięk dydaktyczny, co wyraźne jest już w sa-
mej charakterystyce postaci personifikujących Cnotę i Rozkosz.
Dydaktyczne wskazówki dodatkowo zawierały się w scenerii ta-
kich przedstawień, jednoznacznie określając właściwy wybór, zob.
Panofsky, Herkules..., tabl. XVIII, il. 30 nn. W obrazie J. van de
Venne Obozowisko Cyganów, wspomnianym już w przyp. 16, dy-
daktyczne treści zawarte zostały w symbolice motywu czesania
włosów dziecka, zob. Ars emblematica..., nr 4.