Studia do Dziejów Wawelu (3.1968)

FELIKS ŚCIBAŁŁO

PÓŹNOGOTYCKA ZBROJA TURNIEJOWA
W ZBIORACH WAWELSKICH

Turniejowe zbroje z przełomu w. XV i XVI należą w zbiorach polskich
do niezwykle rzadkich. Dlatego też zasługuje ze wszech miar na uwagę nowy
nabytek zbrojowni w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu, cenny okaz
zbroi do niemieckiego turnieju konnego, zwanej Stechzeug 1. Jak we wszystkich
gałęziach hoplologii, z wyjątkiem może nazewnictwa związanego z szablą,
tak i w zakresie uzbrojenia ochronnego polskie słownictwo naukowe jest dość
ubogie2; m. in. brak polskiego odpowiednika niemieckiej nazwy Stechzeug.
Z braku ściślejszego terminu będziemy omawiany egzemplarz zbroi nazywać
w dalszym ciągu zbroją turniejową, chociaż nazwa ta jest bardzo szeroka
i zupełnie nie oddaje specyficznych cech interesującej nas tutaj zbroi, a także
nie odróżnia jej od szeregu innych typów zbroi turniejowej, których jest przecież
wiele. Brak polskiej nazwy dziwi tym bardziej, że turnieje były również w Polsce
w zwyczaju, czego dowodem relacje kronikarzy (aneks I), podających daty
poszczególnych spotkań, igrzysk i turniejów w w. XV i XVI na dworze wa-
welskim. O zamiłowaniu do turniejów mówi fryz z lat 1534—1535 w sali
II piętra zamku na Wawelu, gdzie Antoni z Wrocławia przedstawił walki
turniejowe, a również dawna wspaniała zbrojownia Radziwiłłów w Nieświeżu,
zawierająca okazy zbroi turniejowej różnego typu, dziś niestety rozproszone nie
tyle po europejskich, ile po amerykańskich i kanadyjskich zbiorach publicznych
i prywatnych.

W europejskim uzbrojeniu turniejowym występują na przełomie w. XV
i XVI dwa zasadnicze typy zbroi do konnego turnieju, typ zbroi Stechzeug
do turnieju ciężkiego, do tzw. niemieckiego sztychowego natarcia, i typ zbroi
Rennzeug do turnieju lekkiego, harcowniczego. Ich wykonanie i sylweta,
a nawet pochodzenie typów różnią się między sobą znacznie, chociaż oba rodzaje
zbroi służyły do konnych pojedynków turniejowych, rozgrywanych w różnych
wariantach i sposobach, polegających na zrzuceniu przeciwnika z konia lub
skruszeniu kopii. Do turnieju ciężkiego stosowano kirys przedni i hełm ciężki
przyśrubowany do kirysa, używano kopii ciężkiej o ostrym zakończeniu po-
jedynczym lub złożonym z kilku ostrych kolców, tworzących koronkę. Ponieważ
zbroja jeźdźca ważyła często do 50 kg, ewentualny upadek był niebezpieczny
i niejednokrotnie stawał się końcem występowania w turniejach. Typ walki
lekkiej wymagał poza kirysem przednim wszystkich części zbroi lżejszych;
używano w nim lekkiego hełmu średniowiecznego ze szparą na oczy albo hełmu

335