Studia do Dziejów Wawelu (3.1968)

zauważa: «Będą na pewno i takie rzeźby,
w których rola Berrecciego ograniczała się głów-
nie do ogólnej koncepcji, a wykonanie całości
zapisać trzeba w dużej mierze na rzecz innego
artysty». O warsztacie Berrecciego: H. Koza-
ki (-wic /.o w a, Z badań nad Bartłomiejem Berreccim
Biuletyn HS XXIII, 4, 1961, s. 311—327).
1(5 Kalinowski, o. c, s. 97, przypis 42, po

zreferowaniu moich przypuszczeń, znanych mu
z mej pracy magisterskiej, dodaje: «To ciekawe
spostrzeżenie, poszerzające niespodziewanie
naszą znajomość warsztatu rzeźbiarskiego Ber-
recciego, wymaga w najbliższej przyszłości szcze-
gólowego rozpatrzenia».

17 Komornicki, o.c, s. 53. — Bochnak,
o. c.f s. 5.

M.! RIA P.IĄ TKIEWICZ-DERENIO W A

NIEZNANE DZIEŁO NIC "OLA PELLIPARIA W ZBIORACH WAWELSKICH

W zbiorach wawelskich znajduje się
talerz mąjolikowy (fig. 1, tabl. 4) sklejony
z części i w niewielkim stopniu uzupełnio-
ny l, ozdobiony malowaną sceną figuralną,
której treść wyjaśnia napis na odwrociu:

«Dum a Romanos sohitur pretium mille
pondo auri Gallis et ab insolente
eorum regule brenno ponderi || additur
gladius super venit Camillus Gallos
trucidat [| ut ne nucius ąuidem gladis
fuerit relictus» (fig. 2) 2.

Słowa te, będące swobodną przeróbką
fragmentu V księgi Ab urbe condita Liwiusza,
odnoszą się do legendarnego epizodu
z r. 387 p.n.e., gdy Rzymianom, oblężo-
nym przez Galówr na Kapitolu i przy-
gotowującym okup w złocie, zwycięski
wódz Galów Brennus dorzucił do wagi
swój miecz, wypowiadając słynne me-
mento: «Yae victis ». Nadejście Kamillusa
z wojskami rzymskimi uwolniło wówczas
miasto od najeźdźców.

W okrągłym polu płaskiego talerza
umieścił malarz konstrukcję architekto-
niczną o dużej głębi przestrzennej, w obrę-
bie której rozgrywa się wspomniana scena.
Zasadniczym elementem architektury jest
tu rodzaj sklepionego portyku, wspar-
tego na masywnych filarach. Przez jego
półkoliste arkady otwiera się w głąb i na
boki widok na miasto o skomplikowanej
zabudowie: pomiędzy surowe bryły dwóch
pałaców, zamykające boki kompozycji,
wtłoczył malarz szereg różnorodnych, nie
wiążących się w całość elementów, jak
kolumnadę z potężnym belkowaniem,
bramę, część łukowato wygiętego muru
przeprutego arkadami, wreszcie — na dru-
gim planie • sterczące wierzchołki obeli-
sków, tzw. metae, oraz szczyt kolumny
0 spiralnie biegnącej dekoracji. Rozległe

wnętrze portyku wypełnia grupa Ga-
lów: część ich skupiona wokół stołu za-
stawionego szkatułami i naczyniami z łu-
pem, inni wokół wagi, na którą Brennus
rzuca miecz. Jednak wszystkie niemal głowy
zwrócone są w bok, ku nadjeżdżającemu
w galopie Kamillusowi, którego nagłe
przybycie kładzie kres hańbiącej Rzymian
ceremonii.

Talerz należy do typu majolik narra-
cyjnych, zwanych istoriato, zdobionych na
całej swej powierzchni wielofigurowymi
scenami na tle pejzażu lub architektury.
Ten styl czysto malarski, nie mający,
zdawałoby się, uzasadnienia w przypadku
powierzchni tak zróżnicowanych plastycz-
nie jak naczynia majolikowe, rozpowszech-
nił się na długi okres czasu i objawił w dzie-
łach najwyższej jakości. Jest zrozumiałe,
że malarze przekładali nad inne kształty
ceramiki talerze o płaskiej powierzchni,
dające najwięcej możliwości roztoczenia
przed widzem całego zasobu skompliko-
wanych nieraz treści, jakimi rozporządzał
styl istoriato.

Początków stylu należy szukać w Faenzy,
pełny jednak rozwój osiągnął on w war-
sztatach księstwa Urbino: Castel Durante,
Gubbio, a przede wszystkim w samym
mieście Urbino. Malarzem, który ów styl
rozsławił i pozostał niedoścignionym jego
mistrzem, był Nicolo Pellipario, urodzony
w r. 1475 w Castel Durante i działający
tam do r. 1528, kiedy to przeniósł się na
stałe do Urbino. Owe dwa etapy chronolo-
giczne dadzą się wyraźnie rozróżnić w twór-
czości artysty. Powrócimy do nich jeszcze
w dalszej części artykułu.

Malarstwo Pelliparia ma charakter mo-
numentalny. Artysta operuje mistrzowsko
wielorakimi elementami kompozycji: figurą
ludzką i zwierzęcą, pejzażem, architekturą,