Studia do Dziejów Wawelu (3.1968)

ZDZISŁAW ŻYGULSKI (JUN.)

CHORĄGWIE TURECKIE W POLSCE

NA TLE OGÓLNEJ PROBLEMATYKI PRZEDMIOTU
WSTĘP: WAWEL JAKO MIEJSCE TROFEALNE

Wśród zabytków tureckich w Polsce szczególne znaczenie posiada zespół
zdobycznych chorągwi w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu.

Obok regaliów, kosztowności i dzieł sztuki strzegł Wawel w swych murach
trofeów dawnych wojen. Mówiąc o trofeach wojennych, myślimy tu przede
wszystkim o uzbrojeniu i o znakach wojskowych wziętych na nieprzyjacielu
podczas wojny, zwłaszcza na polu bitwy 1. Genezy europejskiego, a więc i pol-
skiego obyczaju trofealnego szukać trzeba w dziejach kultury świata grecko-
rzymskiego, a także w dziejach kultury Orientu, głównie muzułmańskiego.
Właśnie Orient wykształcił nie znany w tym stopniu Grekom i Rzymianom
system znaków chorągwianych, jako podstawowych elementów symboliki
wojskowej, będących w konsekwencji przedmiotem trofeum. Starożytność
stworzyła pojęcie triumfu wraz z całą różnorodnością ceremoniału i bogactwem
do tego celu służących efemerycznych lub trwałych konstrukcji, pomników i bu-
dowli, choćby przypomnieć greckie wotywne skarbce, trójnogi, posągi Nik,
panoplia, rzymskie łuki i kolumny triumfalne, rostra. W starożytności ustaliły
się miejsca trofealne2. Za takie uważano w okresie rozkwitu Grecji Delfy,
najważniejszy ośrodek narodowej jedności i suwerenności, gdzie w hieronie
Apollina, w siedzibie sławnej wyroczni, gromadzono greckie trofea, także te,
które pochodziły z wojen perskich. Miejscem trofealnym Rzymian było Forum
Romanum i Kapitol. W cesarstwie bizantyńskim trofea umieszczano w kon-
stantynopolitańskim pałacu cesarskim lub w kościele Mądrości Bożej. W państwie
Karola Wielkiego rolę tę spełniał Akwizgran, królom Francji do tego celu służyło
opactwo Saint-Denis, królom Anglii — Westminster, carom ruskim — moskiew-
ski Kreml. W okresie feudalnym, podobnie jak w starożytności, miejsca trofealne
łączyły się z miejscami kultów religijnych, zwłaszcza kultu świętych patronów
i ich relikwii. Wierzono bowiem, że do zwycięstwa przyczynia się wstawiennictwo
świętych, im więc należą się potem ex voto trofea.

W Polsce takim uświęconym miejscem trofealnym było we wczesnej fazie
państwa Gniezno, ściślej gnieźnieńska katedra z relikwiami św. Wojciecha,
potem przez wiele wieków Kraków, katedra na Wawelu z grobem św. Stani-
sława. Funkcję historycznego miejsca trofealnego zachował Wawel do dzisiaj;
trofea znajdują się zarówno w skarbcu katedralnym, jak i na zamku, obok
ocalałych zabytków Skarbca Koronnego.

363