DOI Heft:
Miscellanea
DOI Artikel:Hennel-Bernasikowa, Maria: Szachownica króla Zygmunta III w zbiorach wawelskich
DOI Artikel:Krisztinkovich, Béla; Piątkiewicz-Dereniowa, Maria: Dzban habański z herbem Leliwa w zbiorach wawelskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17921#0518
szachownica wraz z najcenniejszymi zabytkami
Państwowych Zbiorów Sztuki została wywie-
ziona do Kanady, skąd powróciła w r. 1959,
w pierwszym transporcie Skarbów Wawelskich.
O powrocie zabytków pisze J. Szabłowski,
Skarby Wawelskie — Skarby Kultury Narodowej,
Kraków 1960.
2 «Dla rozrywki panu swojemu sługa ofia-
rowuj e».
3 K. Niesiecki, Herbarz polski IX, Lipsk 1842,
s. 416.
4 S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty pol-
skiejX, Warszawa 1913,8. 308. — K. Niesiecki,
o. c. VI, s. 397 podaje nazwisko Mieleszko.
5 Herb ten zawiera strzałę zwróconą ostrzem
ku górze, oraz trzy półksiężyce w dolnej
części.
6 Uruski, /. c. — Niesiecki, /. c.
7 Zygmunt III odbył dwukrotnie podróż do
Szwecji. Pierwszą w latach 1593—1594, drugą
w r. 1598, por. J. U. Niemcewicz, Dzieje
panowania Zygmunta III t. I, Warszawa 1819.
8 Niesiecki, o. c. IX. — F. Siarczyński,
Obraz wieku panowania Zygmunta III, t. II, Lwów
1828,s. 321.—T. Żychliński, £łota księga szlachty
polskiej XI, Poznań 1889, s- 25^- Datę zgonu
Wołowicza podaje Niesiecki na r. 1620, Żychliń-
ski — na 1636.
9 Doc. dr Adam Kamiński zechce przyjąć
podziękowanie za pomoc w odczytaniu napisów.
10 Poemat ten przytacza autor najstarszego
naukowego traktatu szachowego: Gustavus Se-
lenus, Das Schach oder Koenig Spiel, Lipsiae 1616,
s. 12.
11 Poemat ten przytoczony jest w pracy
A. Keifera, Das Schachspiel in Literatur und
Kunst, Miinchen 1958. Za udostępnienie litera-
tury szachowej oraz cenne uwagi dziękuję prof.
drowi Zbigniewowi Kukulskiemu.
12 Poemat Vidy Scacchia ludus cieszył się
dużą popularnością, był wielokrotnie wznawiany
oraz tłumaczony na różne języki. Na nim również
wzorował się Jan Kochanowski pisząc (po
r- I555) swoje Szachy. Por. S. Witkowski,
Stosunek «Szachów» Kochanowskiego do poematu
«Scacchia ludus». (Rozprawy Wydz. Filolog.
AU XVIII, 1893).
13 A. D. Linde, Quellenstudien zur Geschichle
des Schachspiels, Berlin 1881, s. 291.
14 Rozwiązanie tych liter nasuwa pewne
wątpliwości. Możliwe jest odczytanie ich w na-
stępujący sposób, który nasunął mi doc. dr Ka-
miński: H[ieronimi] V[ołovicz] S[ubtesaurarii]
IN[stigatoris] Gfeneralis] L[ituaniae]. Niesiecki
jednak nie wymienia godności instygatora przy
Wołowiczu. Jeśli to przypisać pomyłkom, których
nie brak w herbarzu Niesieckiego, tłumaczenie
dedykacji brzmieć powinno: «Te wojskowe
posążki piechoty i konnicy ofiarowuję tobie mężu
szlachetny za twoje zasługi, często odświeżaj nimi
umysł swój i twojego poddanego Hieronima
Wołowicza podskarbiego [i] instygatora wielkiego
litewskiego. Ilekroć zagrasz, wówczas wspomnij.
Anno i6o8».
15 Podobne typy ornamentu z tego czasu
podaje R. Berliner, Ornamentale Vorlage-Bldtter
des 15 bis 18 Jahrhunderts, Leipzig 1925, s. 219,
fig. 1—4, s. 220, fig. 3, s. 224, fig. 4.
16 Gdańsk za czasów Zygmunta III był żywym
ośrodkiem wyrobów z bursztynu, zob. J. Kołacz-
kowski, Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki
w dawnej Polsce, Kraków 1888, s. 625—627.
W Victoria and Albert Museum w Londynie
znajdują się dwie kasetki do gry trick-track
(nr inw. A 11—1950, W 15—1910), wykonane
i dekorowane w identyczny sposób jak nasza
szachownica. Wszystkie te obiekty pochodzą
niewątpliwie z jednego warsztatu, dotąd nie zna-
nego. Kasetki są określone «północne Niemcy
l620».
17 H. and S. Wichmann, Chess. The Story
of Chesspieces from Antiąuity to Modern Times,
London 1964, s. 60.
18 Dwa przykłady kompletów szachowych
z figurami z matowego i przeźroczystego bursz-
tynu z w. XVIII podaje Wichmann, 0. c,
tabl. 128 i 147.
19 W. Tomkiewicz, £ dziejów polskiego mece-
natu artystycznego w XVII wieku, Wrocław 1952,
s. 202, 224.
20 Tomkiewicz, o. c, s. 214.
21 Tomkiewicz, o. c, s. 215.
22 Tomkiewicz, 0. c, s. 224.
BELA KRISZTINK0V1CH — Budapest
MARIA PIĄTKIEWICZ-DERENIOWA ~ Kraków
DZBAN HABANSKI Z HERBEM LELIWA W ZBIORACH WAWELSKICH
Dzban habański ze zbiorów wawelskich, w polskich muzeach przykład twórczości
będący tematem niniejszego artykułu, za- owej ze wszech miar interesującej społecz-
sługuje na uwagę nie tylko jako rzadki ności, jaką byli habanie, ale również dla-
5°3
Państwowych Zbiorów Sztuki została wywie-
ziona do Kanady, skąd powróciła w r. 1959,
w pierwszym transporcie Skarbów Wawelskich.
O powrocie zabytków pisze J. Szabłowski,
Skarby Wawelskie — Skarby Kultury Narodowej,
Kraków 1960.
2 «Dla rozrywki panu swojemu sługa ofia-
rowuj e».
3 K. Niesiecki, Herbarz polski IX, Lipsk 1842,
s. 416.
4 S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty pol-
skiejX, Warszawa 1913,8. 308. — K. Niesiecki,
o. c. VI, s. 397 podaje nazwisko Mieleszko.
5 Herb ten zawiera strzałę zwróconą ostrzem
ku górze, oraz trzy półksiężyce w dolnej
części.
6 Uruski, /. c. — Niesiecki, /. c.
7 Zygmunt III odbył dwukrotnie podróż do
Szwecji. Pierwszą w latach 1593—1594, drugą
w r. 1598, por. J. U. Niemcewicz, Dzieje
panowania Zygmunta III t. I, Warszawa 1819.
8 Niesiecki, o. c. IX. — F. Siarczyński,
Obraz wieku panowania Zygmunta III, t. II, Lwów
1828,s. 321.—T. Żychliński, £łota księga szlachty
polskiej XI, Poznań 1889, s- 25^- Datę zgonu
Wołowicza podaje Niesiecki na r. 1620, Żychliń-
ski — na 1636.
9 Doc. dr Adam Kamiński zechce przyjąć
podziękowanie za pomoc w odczytaniu napisów.
10 Poemat ten przytacza autor najstarszego
naukowego traktatu szachowego: Gustavus Se-
lenus, Das Schach oder Koenig Spiel, Lipsiae 1616,
s. 12.
11 Poemat ten przytoczony jest w pracy
A. Keifera, Das Schachspiel in Literatur und
Kunst, Miinchen 1958. Za udostępnienie litera-
tury szachowej oraz cenne uwagi dziękuję prof.
drowi Zbigniewowi Kukulskiemu.
12 Poemat Vidy Scacchia ludus cieszył się
dużą popularnością, był wielokrotnie wznawiany
oraz tłumaczony na różne języki. Na nim również
wzorował się Jan Kochanowski pisząc (po
r- I555) swoje Szachy. Por. S. Witkowski,
Stosunek «Szachów» Kochanowskiego do poematu
«Scacchia ludus». (Rozprawy Wydz. Filolog.
AU XVIII, 1893).
13 A. D. Linde, Quellenstudien zur Geschichle
des Schachspiels, Berlin 1881, s. 291.
14 Rozwiązanie tych liter nasuwa pewne
wątpliwości. Możliwe jest odczytanie ich w na-
stępujący sposób, który nasunął mi doc. dr Ka-
miński: H[ieronimi] V[ołovicz] S[ubtesaurarii]
IN[stigatoris] Gfeneralis] L[ituaniae]. Niesiecki
jednak nie wymienia godności instygatora przy
Wołowiczu. Jeśli to przypisać pomyłkom, których
nie brak w herbarzu Niesieckiego, tłumaczenie
dedykacji brzmieć powinno: «Te wojskowe
posążki piechoty i konnicy ofiarowuję tobie mężu
szlachetny za twoje zasługi, często odświeżaj nimi
umysł swój i twojego poddanego Hieronima
Wołowicza podskarbiego [i] instygatora wielkiego
litewskiego. Ilekroć zagrasz, wówczas wspomnij.
Anno i6o8».
15 Podobne typy ornamentu z tego czasu
podaje R. Berliner, Ornamentale Vorlage-Bldtter
des 15 bis 18 Jahrhunderts, Leipzig 1925, s. 219,
fig. 1—4, s. 220, fig. 3, s. 224, fig. 4.
16 Gdańsk za czasów Zygmunta III był żywym
ośrodkiem wyrobów z bursztynu, zob. J. Kołacz-
kowski, Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki
w dawnej Polsce, Kraków 1888, s. 625—627.
W Victoria and Albert Museum w Londynie
znajdują się dwie kasetki do gry trick-track
(nr inw. A 11—1950, W 15—1910), wykonane
i dekorowane w identyczny sposób jak nasza
szachownica. Wszystkie te obiekty pochodzą
niewątpliwie z jednego warsztatu, dotąd nie zna-
nego. Kasetki są określone «północne Niemcy
l620».
17 H. and S. Wichmann, Chess. The Story
of Chesspieces from Antiąuity to Modern Times,
London 1964, s. 60.
18 Dwa przykłady kompletów szachowych
z figurami z matowego i przeźroczystego bursz-
tynu z w. XVIII podaje Wichmann, 0. c,
tabl. 128 i 147.
19 W. Tomkiewicz, £ dziejów polskiego mece-
natu artystycznego w XVII wieku, Wrocław 1952,
s. 202, 224.
20 Tomkiewicz, o. c, s. 214.
21 Tomkiewicz, o. c, s. 215.
22 Tomkiewicz, 0. c, s. 224.
BELA KRISZTINK0V1CH — Budapest
MARIA PIĄTKIEWICZ-DERENIOWA ~ Kraków
DZBAN HABANSKI Z HERBEM LELIWA W ZBIORACH WAWELSKICH
Dzban habański ze zbiorów wawelskich, w polskich muzeach przykład twórczości
będący tematem niniejszego artykułu, za- owej ze wszech miar interesującej społecz-
sługuje na uwagę nie tylko jako rzadki ności, jaką byli habanie, ale również dla-
5°3