Studia do Dziejów Wawelu (5.1991)

wicie ze swojego naturalnego, surowego piękna, doznała szeregu uszkodzeń
i była przedmiotem dość licznych i niezbyt szczęśliwych przeróbek. Dlatego
też podejmując obecnie prace konserwatorskie należy pamiętać o tym, aby
procesu tego nie pogłębić i uchronić przed dalszym zniszczeniem zachowane
jeszcze w naturalnym stanie nieliczne już fragmenty jaskini wawelskiej.

Autorzy są wdzięczni za pomoc przy realizacji tematu Kierownictwu
Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu, a szczególnie prof. dr.
Alfredowi Majewskiemu, inż. Czesławowi Doboszowi oraz ś.p. dr. Stefanowi
Walczemu.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GEOLOGICZNA

Miasto Kraków położone jest na południowym krańcu wyżyny krakow-
skiej (fig. 1) w miejscu, gdzie styka się ona z silnie zwężoną częścią
zapadliska przedkarpackiego, tzw. reglem krakowskim. Wyżyna krakowska,
stanowiąca jednocześnie południowo-wschodnią część antyklinorium śląsko-
-krakowskiego, zbudowana jest ze skał zapadających monoklinalnie ku
wschodowi do niecki miechowskiej oraz chowających się ku południowi pod
Karpaty. W7 stosunku do swojego otoczenia jest obszarem wyraźnie wynie-
sionym, o dobrze zaznaczonej kulminacji w morfologii terenu. Elementem
dominującym w krakowskiej części wyżyny są wapienie górnej jury budują-
ce charakterystyczne i malownicze skałki w najbliższej okolicy miasta. Ku
wschodowi chowają się one pod ciągłą pokrywę utworów kredowych
wypełniających nieckę miechowską. W samym Krakowie kreda występuje
tylko w formie szczątkowej. W wielu miejscach, które ocalały przed
zniszczeniem, są to głównie relikty margli wśród skrasowiałych skał jurajs-
kich. Natomiast osady starsze od górnej jury wyżyny krakowskiej zostały
opisane w literaturze geologicznej z obszarów położonych na zachód
i północny zachód od Krakowa (Dębniki, Krzeszowice, Olkusz).

Zespół najmłodszych osadów wyżyny krakowskiej, złożonych na zerodo-
wanej powierzchni jury, reprezentowany jest w okolicy Krakowa przez
utwory trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Są to przede wszystkim iły
tortońskie, które wypełniają aktualnie wszystkie niemal zapadliska i obniże-
nia tektoniczne w okolicy Krakowa. W spągu serii ilastej tortonu spotyka się
warstwy wapieni ostrygowych, odsłonięte koło klasztoru Norbertanek,
i piaski heterosteginowe, a w ich części stropowej — osady chemiczne jak
gips, anhydryt, sól kamienna, które tworzyły się w płytkich zatokach
ustępującego powoli morza tortońskiego. Najmłodszym osadem Krakowa są
piaski czwartorzędowe przynależne do pleistocenu (około 20 m w rejonie
śródmieścia) oraz aluwia rzeki Wisły i jej dopływów: muły, piaski, żwiry,
czasem torfy. Obecna rzeźba terenu i istniejące formy morfologiczne rejonu
Krakowa są wynikiem intensywnej działalości tektonicznej w trzeciorzędzie,
która doprowadziła m.in. do sfałdowania Karpat. Wyżyna krakowska
i antyklinorium śląsko-krakowskie zachowują się w tym czasie jak sztywny
blok, który popękał na poszczególne bryły podzielone uskokami 3. Bryły
wykonywały ruchy pionowe, co doprowadziło do powstania zrębów i rowów

30