Studia do Dziejów Wawelu (5.1991)

MARIA HENNEL-BERNASIKOWA

DZIEWIĘTNASTY ARRAS BIBLIJNY Z KOLEKCJI
KRÓLA ZYGMUNTA AUGUSTA*

W roku 1977 powrócił do Polski oddany
przez Związek Radziecki arras przedstawia-
jący Upadek moralny ludzkości przed Po-
topem. Wykonany wraz z całą serią o te-
matach biblijnych został zakupiony i spro-
wadzony na Wawel przez Zygmunta Augu-
sta (fig. 1). W ciągu swych burzliwych
dziejów był kilkakrotnie odłączany od ca-
łości królewskiego zbioru, obecnie zdobi
jedną z sal Zamku Królewskiego w War-
szawie.

W inwentarzu arrasów Zygmunta Augu-
sta z r. 1573 pierwsza pozycja wymienia
dziewiętnaście złotych" opon z napisami.
Do powrotu omawianej tkaniny, arrasów
biblijnych z tekstami w górnych bordiurach
było w Polsce osiemnaście. Dokumenty pu-
blikowane przez Gębarowicza i Mańkow-
skiego1 mówią o interesującym fakcie w
dziejach owej, uznanej do niedawna za
zaginioną tkaniny. Została ona zastawiona
w Gdańsku przez króla Jana Kazimierza
wcześniej i u innej osoby niż cały zbiór
zygmuntowskich arrasów, dlatego nie jest
wymieniona w bardzo szczegółowym inwen-
tarzu sporządzonym w Gdańsku w r. 1669 z
okazji dokonywania zastawu całości. Wyku-
piona została w r. 1726 również osobno,
dwa lata po dokonaniu wykupu całej ko-
lekcji. Dołączona następnie do zbioru, dzie-
liła wraz z nim dzieje rabunku przez Su-
worowa na rozkaz Katarzyny II w listopa-
dzie r. 1795.

Jeden z artykułów traktatu pokojowego
zawartego w Rydze 18 marca r. 1921 mię-
dzy Polską, Rosją i Ukrainą dotyczył zwrotu
przez władze radzieckie zabytków kultury
polskiej zagrabionych przez carat. Powrót
arrasów do Polski następował etapami przez
cztery lata począwszy od grudnia r. 1921.
W niezmiernie trudnych, napotykających
na ustawiczny opór pracach re-
windykacyjnych prof. Marian Morelowski,

rzecznik do sprawy odnalezienia i zwrotu
arrasów, oparł się — nie posiadając innej,
nowszej dokumentacji — na najobszerniej-
szym znanym sobie inwentarzu, którym nie-
stety był ów niekompletny z r. 16692. Ponie-
waż strona rosyjska zwracała tylko te obiek-
ty, o które polska komisja występowała
podając konkretnie temat przedstawienia
i wymiary, ów dziewiętnasty arras nie po-
wrócił na Wawel. Strona polska wtedy jesz-
cze nie zdawała sobie sprawy z jego istnienia
i nie dopominała się o zwrot. Świadczy o
tym list z 19 września r. 1922, w którym
domagano się oddania pozostałych 65 arra-
sów załączając ich wykaz (sporządzony
również na podstawie owego niekomplet-
nego inwentarza), o owej dziewiętnastej
tkaninie nie ma mowy3. Większość bra-
kujących wówczas arrasów powróciła do
Polski w wyniku dalszych prac Komisji,
zaś pominięty milczeniem jeden z najwię-
kszych i najwspanialszych pozostał w
Rosji.

W lipcu r. 1972 doc. dr Józef Lepiarczyk
rozpoznał na wystawie „Gobeliny zachod-
nioeuropejskie XVI-XVIII wieku" w Mu-
zeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Mo-
skwie brakujący arras z kolekcji Zygmunta
Augusta. Dzięki korespondencji jaką prze-
prowadziła dr Magdalena Piwocka i jej oso-
bistym kontaktom Państwowe Zbiory Sztuki
na Wawelu uzyskały szybko jego fotografię
i podstawowe dane katalogowe. Równocześ-
nie dyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki
na Wawelu prof. dr Jerzy Szabłowski zwró-
cił się poprzez Ministra Kultury PRL ofi-
cjalnym pismem (12 stycznia 1973) do ów-
czesnej Minister Kultury ZSRR p. Furcewej
w sprawie odzyskania arrasu.

Pierwszy jego opis znajdujemy w pane-
giryku Stanisława Orzechowskiego, powsta-
łym z okazji zaślubin króla Zygmunta Augu-
sta z Katarzyną Mantuańską w r. 1553.

439