DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.6031#0015
Wstęp
Z problematyki badań nad bizantyńskim
malarstwem książkowym
W Rosji rękopisy liturgiczne były użytkowane najdłużej, bowiem dopiero
w ciągu XVIII wieku zaczęto je masowo zastępować księgami drukowanymi.
Ten zanik praktycznego znaczenia rękopisów zbiegł się w czasie z historycznym
i kolekcjonerskim zainteresowaniem średniowieczną księgą iluminowaną .
Klasztory i cerkwie chętnie pozbywały się dawnych ksiąg za niewielką nawet
cenę, aby pozyskać w ten sposób środki na zakup druków. Juz w początkach
wieku XIX powstawały w Rosji pierwsze -prywatne kolekcje rękopisów, m.in.
książąt Aleksego Iwanowicza Musina-Puszkina ( r 744-1 8 17), Fiodora
Andriej ewicza Tołstoja (1758-I849) czy Nikołaja Pietrowicza Rumiancewa
(1754-1826) . Wk rótce tez dołączyli do nich także kupcy, przemysłowcy
1 przedstawiciele środowisk uniwersyteckich, m.in. Aleksiej Iwanowicz Łobkow
(zm. 1868) i Aleksiej Iwanow Chludow (1818-1882). Zrodzone na gruncie
romantyzmu zainteresowanie rodzimą kulturą 1 jej bizantyńską genezą sprawiło,
ze liczni badacze, ale także miłośnicy-dyletanci, wreszcie kolekcjonerzy odbywali
podróże w odległe nawet rejony cywilizacji bizantyńskiej, do Palestyny, na Athos,
skąd przywozili cenne dzieła sztuki greckiej, w tym także rękopisy nabywane
często za niewielkie kwoty od przygodnych handlarzy^. O zasobności
klasztornych bibliotek na Górze Athos możemy wnioskować np. z listu Wiktora
Iwanowicza Grigorowicza piszącego dnia 12 marca I846 roku do Izmaila
Iwanowicza Srezniewskiego: "Studiuję języki 1 oglądam klasztory, i mogę
powiedzieć, ze słyszałem 1 widziałem wiele [•••], 2800 rękopisów greckich
1 459 słowiańskich na Świętej Górze oraz 580 greckich 1 słowiańskich, które
O najstarszych rosyjskich kolekcjach sztuki bizantyńskiej i ruskiej zob. G. I. Wzdornow 1986.
Znakomita petersburska kolekcja księcia Rumiancewa, z której pochodzi szesnaście naj-
cenniejszych iluminowanych ksiąg staroruskich, dała początek utworzonemu w Moskwie w l86l r.
Publicznemu Muzeum z Biblioteką jako osobnym działem.
W taki sposób trafił do Rosji Psałterz Chłudowa, iluminowany bizantyński rękopis z w. IX
(Moskwa, Muzeum Historyczne, cod. 139), przywieziony przez W. I. Grigorowicza z wyprawy
na Bałkany w latach 1844-1847; obszernie o tym rękopisie pisze M. W. Szczepkina 1977-
Z problematyki badań nad bizantyńskim
malarstwem książkowym
W Rosji rękopisy liturgiczne były użytkowane najdłużej, bowiem dopiero
w ciągu XVIII wieku zaczęto je masowo zastępować księgami drukowanymi.
Ten zanik praktycznego znaczenia rękopisów zbiegł się w czasie z historycznym
i kolekcjonerskim zainteresowaniem średniowieczną księgą iluminowaną .
Klasztory i cerkwie chętnie pozbywały się dawnych ksiąg za niewielką nawet
cenę, aby pozyskać w ten sposób środki na zakup druków. Juz w początkach
wieku XIX powstawały w Rosji pierwsze -prywatne kolekcje rękopisów, m.in.
książąt Aleksego Iwanowicza Musina-Puszkina ( r 744-1 8 17), Fiodora
Andriej ewicza Tołstoja (1758-I849) czy Nikołaja Pietrowicza Rumiancewa
(1754-1826) . Wk rótce tez dołączyli do nich także kupcy, przemysłowcy
1 przedstawiciele środowisk uniwersyteckich, m.in. Aleksiej Iwanowicz Łobkow
(zm. 1868) i Aleksiej Iwanow Chludow (1818-1882). Zrodzone na gruncie
romantyzmu zainteresowanie rodzimą kulturą 1 jej bizantyńską genezą sprawiło,
ze liczni badacze, ale także miłośnicy-dyletanci, wreszcie kolekcjonerzy odbywali
podróże w odległe nawet rejony cywilizacji bizantyńskiej, do Palestyny, na Athos,
skąd przywozili cenne dzieła sztuki greckiej, w tym także rękopisy nabywane
często za niewielkie kwoty od przygodnych handlarzy^. O zasobności
klasztornych bibliotek na Górze Athos możemy wnioskować np. z listu Wiktora
Iwanowicza Grigorowicza piszącego dnia 12 marca I846 roku do Izmaila
Iwanowicza Srezniewskiego: "Studiuję języki 1 oglądam klasztory, i mogę
powiedzieć, ze słyszałem 1 widziałem wiele [•••], 2800 rękopisów greckich
1 459 słowiańskich na Świętej Górze oraz 580 greckich 1 słowiańskich, które
O najstarszych rosyjskich kolekcjach sztuki bizantyńskiej i ruskiej zob. G. I. Wzdornow 1986.
Znakomita petersburska kolekcja księcia Rumiancewa, z której pochodzi szesnaście naj-
cenniejszych iluminowanych ksiąg staroruskich, dała początek utworzonemu w Moskwie w l86l r.
Publicznemu Muzeum z Biblioteką jako osobnym działem.
W taki sposób trafił do Rosji Psałterz Chłudowa, iluminowany bizantyński rękopis z w. IX
(Moskwa, Muzeum Historyczne, cod. 139), przywieziony przez W. I. Grigorowicza z wyprawy
na Bałkany w latach 1844-1847; obszernie o tym rękopisie pisze M. W. Szczepkina 1977-