Smorąg Różycka, Małgorzata: Ewangeliarz Ławryszewski (Krakau, 1999)

o

Księga rękopiśmienna na Rusi

Wraz z greckimi i bułgarskimi duchownymi docierały na Ruś co najmniej
d wieku X księgi rękopiśmienne, przede wszystkim liturgiczne i teologiczne,
ale tez traktaty z zakresu nauk przyrodniczych i kroniki; przekładane
i kopiowane, zapełniały klasztorne i cerkiewne biblioteki. Za najstarszą bibliotekę
na Rusi uznaje się księgozbiór soboru Sw. Zofii (Sofijski) w Kijowie
ufundowanego około 1037 roku przez księcia Jarosława, który «zebrał pisarzy
mnogich, i przekładali [księgi] od Greków na pismo słowiańskie»24 . Sam książę
«lubił księgi, i mnóstwo napisawszy, złożył w cerkwi Świętej Sofii25. Można
jednak przypuszczać, ze juz cerkiew Bogurodzicy zwanaDziesięcinną wzniesiona
przez Włodzimierza około 989 roku musiała być wyposażona w podstawowe
przynajmniej księgi liturgiczne. Również w nowogrodzkim soborze Św. Zofii
jej fundator Włodzimierz, syn Jarosława, założył bibliotekę. Podobnie
nowogrodzki książę Wsiewołod Mścisławowicz ufundowaną około roku II 34
cerkiew Św. Jana Chrzciciela zwaną Na Opokach wyposażył w liczne księgi,
a prawnuk Włodzimierza Monomacha, książę włodzimierski Konstantyn
Wsiewołodowicz około roku 1128 Mnoey ąbpiceu cocda noceoeu enacmu (...)
ucnoiiHsisi KH.usa.MU u ecsiKUMU yKpauiełłuu26. Te latopisarskie wzmianki są
wymownym świadectwem tego, ze książęce fundacje nie ograniczały się jedynie
do wzniesienia samej cerkwi, ale z reguły obejmowały wyposażenie jej w ikony,
księgi i sprzęt niezbędny do sprawowania liturgii. Kronikarze w wielu latopisach
podkreślają «osobisty» stosunek poszczególnych książąt do ksiąg, i nawet jeśli
stwierdzenia te mają charakter zwrotu konwencjonalnego akcentującego mądrość
władcy, oznacza to również, ze na Rusi księga była ceniona niezwykle wysoko.
Tymczasem wiedza o ruskich rękopisach iluminowanych jest stosunkowo
skromna i wyrywkowa. W archiwach, bibliotekach i muzeach zachowało się
około trzech tysięcy ruskich ksiąg rękopiśmiennych27, jednak znacząca ich ilość
nie została ujęta nawet w opracowaniach katalogowych. Dopiero w 1960 roku
Komisja Akademii Nauk wówczas Związku Radzieckiego przystąpiła do
opracowania katalogu rękopisów słowiańskich i ruskich znajdujących się
w archiwach, bibliotekach i muzeach na terenie całego kraju. W I984 roku

opublikowany został pierwszy tom: Ceodnuu Kamanoe CJiaenHO-pyccKUX

2,8 • /

pyKonucHux khus xpaHMifiixcsi e CCCP XI-XIII ee zo. Niezbędna jest rowmez

24
25

26

Powieść minionych lat...s. II8-119-
Ibidem.

Por. PSRL, t. I, s. 443.
27 Zob. G. I. Wzdornow 1980, s. 8.
Cyt. dalej: Ceodnuu Kamanoe.. ..