Smorąg Różycka, Małgorzata: Ewangeliarz Ławryszewski (Krakau, 1999)

Dekoracja ornamentalna

Podstawową terminologię dla badań nad ornamentyką w ruskich
rękopisach ustalili juz W. W. Stasow i A. I. Niekrasow, wyróżniając cztery jej
typy; starobizantyński, teratologiczny, bałkański i neobizantyński249. Wpro-
wadzony przez Niekrasowa dodatkowy podział na teratologię „techniczną"
i „narodową" nie utrzymał się w późniejszej literaturze. Najstarszy typ
ornamentu starobizantyńskiego o chrząstkowej strukturze połączonej z pełno-
plastycznymi motywami roślinnymi oraz figurami ludzi i zwierząt, jak
w Ewangeliarzu Ostromira (1056-57) i w Ewangeliarzu Mścisława (około II13),
przejęty został z rękopisów bizantyńskich. W centrum uwagi rosyjskich badaczy
pozostawał jednak przede wszystkim tzw. ornament teratologiczny, ponieważ
jego forma składająca się z płasko malowanej plecionki połączonej z motywami
zoomorficznymi, często o fantastycznych formach uznana została za specy-
ficznie ruską. Według Tatiany W Iliny, która w sposób przekonywujący ustaliła
chronologię stylistycznych przemian ruskiego ornamentu teratologicznego, po-
jawił się on w mmiatorstwie nowogrodzkim i pskowskim najwcześniej w XIII
wieku i występował tu az po schyłek wieku XV. Utrzymane w jednolitej kolo-
rystyce szaro-mebieskiej lub błękitnej w Nowogrodzie, a zielonomebieskiej
w Pskowie, inicjały początkowo miały formę antropomorficznej głowy połączonej
z plecionką, u schyłku wieku XIII - sporadycznie ludzkiej figury, jednak
w ciągu XIV wieku przeważać zaczęły motywy fantastycznych stworzeń, a sploty
płaskiej plecionki stawały się bardziej zwarte250. Natomiast teza J. R Zapasko
o kijowskiej i ogólnie zachodnioruskiej genezie ornamentu teratologicznego
nie znajduje potwierdzenia, w kijowskich skryptoriach bowiem stosowano, jak
świadczy o tym m. in. Ewangeharz Ostromira, inicjały o chrząstkowej strukturze,
a także wielobarwną wić często zakończoną motywem trójliścia, nadto typ
prostokątnej winiety nagłówkowej wypełnionej rozetami o niewątpliwym
rodowodzie bizantyńskim. Ich kolorystyka nie jest tak ograniczona, jak w orna-
mencie teratologicznym, lecz ukazuje całą gamę odcieni. Nierzadko tez
winiety, jak i inicjały są złocone. W tym miejscu można tylko przyp
postulat podjęcia szeroko zakrojonych badań porównawczych zestawionych np.
formie tabel, dopiero wówczas można będzie precyzyjniej określić przemiany
stylu dekoracji ornamentalnej w rękopisach ruskich.

zarówno
omnieć

w
w

249 Zob. W. W. Stasow 1884.

250 Zob. T. W. lima 1978.