DOI article:
Nowacki, Dariusz; Vitkauskienė, Birutė Rūta: Srebrna kaseta w Skarbcu Koronnym na Wawelu i jej twórca
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0048
1. Wawrzyniec Willatz, kaseta na przybory do pisania, Wilno, około 1674-1694. Zamek Królewski na Wawelu
(fot. Ł. Schuster)
szaru językowego w odniesieniu do wyrobów po-
wstałych z powierzonego kruszcu, czasami niższej
próby niż zatwierdzona przez cech, lub wykony-
wanych przez złotników pozostających poza jurys-
dykcją cechową, np. obdarzonych serwitoratem4.
Owa podnoszona przed chwilą kaligraficzność form
sprawia, iż skłonni bylibyśmy uznać ornament na
kasecie za usychający akant i odnieść do przełomu
XVII i XVIII stulecia. Tymczasem wyraźnie eso-
waty rytm splotów akantowej wici, pokrewny sty-
listyce rycin Johanna Indaua i Leonhardta Hec-
kenauera5, zwłaszcza zaś reminiscencje ornamentu
małżowinowo-chrząstkowego w obramieniach sce-
nek na wieku, nakazują datowanie na czas przed
ostatnią dekadą XVII wieku, zapewne bliżej daty
ślubu Ogińskiego. Ostrość konturu wici tłumaczy
się graficzną praktyką autora kasety, o czym będzie
mowa w dalszej części rozważań. Brak bezpośred-
nich analogii - przedmiotów o tej samej funkcji
(skrytki na dokumenty lub kosztowności)6 i zbli-
żonej formie - we fragmentarycznie zachowanych
zasobach środkowoeuropejskiego złotnictwa baro-
kowego o świeckim przeznaczeniu komplikuje prob-
lem atrybucji.
Kolejnych cennych informacji na temat cech war-
sztatu twórcy kasety dostarcza analiza dwóch zbli-
żonych do siebie kufli, oznaczonych tym samym
imiennikiem, także bez cechy miejskiej. Pierwsze
z naczyń w roku 1972 zostało zaoferowane do zakupu
na Wawel przez prywatnego właściciela z Warszawy7
Tytułem przykładu można wymienić blachę epitafijną
szlachcica inflanckiego Maydella (zm. 1651), a także czarkę
autorstwa Johanna Christiana Bierpfaffa w zbiorach MNP oraz
MNW - M. Woźniak, Sztuka złotników toruriskich okresu
manieryzmu i baroku, Warszawa-Poznań-Toruń 1987, s. 57.
R. Beri i ner, G. Egger, Ornamentale Forlageblatter des
15. bis 19. Jahrhunderts, 1, Miinchen 1981 (wyd. 2), s. 88,
poz. 1062; D. Guilmard, Les maitres ornemanistes, Paris
1881, poz. 147 — zbieżność zwłaszcza z bokami kasety.
G Inny charakter mają zachowane warszawskie, poznańskie
i gdańskie szkatuły na przedmioty do pisania w formie sarkofagu
- R. Bobrów, Srebra warszawskie XVIII i 1. polowy XIX
wieku ze zbiorów Muzeum, Narodowego w Warszawie, Warszawa
1991, poz. 199; M. Warkoczewska, Ratusz. Muzeum Historii
Miasta Poznania. Przewodnik, Poznań 1993, s. 26—27, il. 19;
M. Adamska, Przedmioty ze zbiorów wawelskich w ^Album
Zamoyskim". Przyczynek do XIX-wiecznej ikonografii zabytków
sztuki w Polsce (Studia Waw, 4: 1995, s. 134-137). Najwięcej
zbieżności wykazuje kaseta w MNKr (rV-Z-1085), najpi-awdopo-
dobniej pozbawiona znaków złotniczych na skutek wymiany
cokołu, pochodząca z Kopyla na Litwie - Przewodnik po Muzeum
im. hr. Emeryka Hutlen-Czapskiego w Krakowie, Kraków 1908,
s. 105, nr 988; Sigismuncl III., Sobieski, Stanislaus. Goldene
Freiheit - die Zeit der polnischen Wahlkónige [katalog wystawy],
Schlosshof im Marchfeld 1990, s. 60, poz. 71.
7 Srebro częściowo złocone; kute, odlewane, repusowane
46
(fot. Ł. Schuster)
szaru językowego w odniesieniu do wyrobów po-
wstałych z powierzonego kruszcu, czasami niższej
próby niż zatwierdzona przez cech, lub wykony-
wanych przez złotników pozostających poza jurys-
dykcją cechową, np. obdarzonych serwitoratem4.
Owa podnoszona przed chwilą kaligraficzność form
sprawia, iż skłonni bylibyśmy uznać ornament na
kasecie za usychający akant i odnieść do przełomu
XVII i XVIII stulecia. Tymczasem wyraźnie eso-
waty rytm splotów akantowej wici, pokrewny sty-
listyce rycin Johanna Indaua i Leonhardta Hec-
kenauera5, zwłaszcza zaś reminiscencje ornamentu
małżowinowo-chrząstkowego w obramieniach sce-
nek na wieku, nakazują datowanie na czas przed
ostatnią dekadą XVII wieku, zapewne bliżej daty
ślubu Ogińskiego. Ostrość konturu wici tłumaczy
się graficzną praktyką autora kasety, o czym będzie
mowa w dalszej części rozważań. Brak bezpośred-
nich analogii - przedmiotów o tej samej funkcji
(skrytki na dokumenty lub kosztowności)6 i zbli-
żonej formie - we fragmentarycznie zachowanych
zasobach środkowoeuropejskiego złotnictwa baro-
kowego o świeckim przeznaczeniu komplikuje prob-
lem atrybucji.
Kolejnych cennych informacji na temat cech war-
sztatu twórcy kasety dostarcza analiza dwóch zbli-
żonych do siebie kufli, oznaczonych tym samym
imiennikiem, także bez cechy miejskiej. Pierwsze
z naczyń w roku 1972 zostało zaoferowane do zakupu
na Wawel przez prywatnego właściciela z Warszawy7
Tytułem przykładu można wymienić blachę epitafijną
szlachcica inflanckiego Maydella (zm. 1651), a także czarkę
autorstwa Johanna Christiana Bierpfaffa w zbiorach MNP oraz
MNW - M. Woźniak, Sztuka złotników toruriskich okresu
manieryzmu i baroku, Warszawa-Poznań-Toruń 1987, s. 57.
R. Beri i ner, G. Egger, Ornamentale Forlageblatter des
15. bis 19. Jahrhunderts, 1, Miinchen 1981 (wyd. 2), s. 88,
poz. 1062; D. Guilmard, Les maitres ornemanistes, Paris
1881, poz. 147 — zbieżność zwłaszcza z bokami kasety.
G Inny charakter mają zachowane warszawskie, poznańskie
i gdańskie szkatuły na przedmioty do pisania w formie sarkofagu
- R. Bobrów, Srebra warszawskie XVIII i 1. polowy XIX
wieku ze zbiorów Muzeum, Narodowego w Warszawie, Warszawa
1991, poz. 199; M. Warkoczewska, Ratusz. Muzeum Historii
Miasta Poznania. Przewodnik, Poznań 1993, s. 26—27, il. 19;
M. Adamska, Przedmioty ze zbiorów wawelskich w ^Album
Zamoyskim". Przyczynek do XIX-wiecznej ikonografii zabytków
sztuki w Polsce (Studia Waw, 4: 1995, s. 134-137). Najwięcej
zbieżności wykazuje kaseta w MNKr (rV-Z-1085), najpi-awdopo-
dobniej pozbawiona znaków złotniczych na skutek wymiany
cokołu, pochodząca z Kopyla na Litwie - Przewodnik po Muzeum
im. hr. Emeryka Hutlen-Czapskiego w Krakowie, Kraków 1908,
s. 105, nr 988; Sigismuncl III., Sobieski, Stanislaus. Goldene
Freiheit - die Zeit der polnischen Wahlkónige [katalog wystawy],
Schlosshof im Marchfeld 1990, s. 60, poz. 71.
7 Srebro częściowo złocone; kute, odlewane, repusowane
46