DOI Artikel:
Nowacki, Dariusz; Vitkauskienė, Birutė Rūta: Srebrna kaseta w Skarbcu Koronnym na Wawelu i jej twórca
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0050
2a. Wieko srebrnej kasety (fot. Ł. Schuster)
go i Euzebiusza Łopacińskiego17, uwieńczone zostały
znajdującą się w druku syntezą złotnictwa Wielkiego
Księstwa Litewskiego XV-XIX wieku, opartą na ma-
teriałach zebranych przez Edmundasa Laucevićiusa
(1906—1973)18. Na marginesie przygotowań tego dzie-
ła powstała niniejsza praca, będąca pierwszą próbą
zarysu monograficznego wileńskiego złotnika.
Wśród mistrzów czynnych w Wilnie poczesne miej-
sce zajmuje Wawrzyniec (Laurentius, Lorens, Lorenc)
Willatz (Vilanz, Vilaz, Wiljanz, Wilatz, Willantz, Wil-
lac, Willontz, Willentz, Wilhanzd, Willate), który po-
jawił się w archiwaliach w roku 1667 jako czeladnik
przybyły z Lubeki19. Pozwala to na dwojakie odczyta-
nie znaku warsztatowego wybitego na kasecie i ku-
flach: jako skrót inicjałów: Laurentius Willatz Lube-
censis, albo, co bardziej prawdopodobne, jako inicjał
imienia i skróconą wersję nazwiska - zgodnie z dość
powszechną praktyką. Zauważona kaligraf] czność
w odtworzeniu liści akantu w dekoracji kasety ma
swe źródło w długoletniej praktyce rytowniczej Wil-
latza, zrozumiałej wobec bliskości obu technik i po-
wszechnego uprawiania ich w wielu europejskich
ośrodkach artystycznych20. Za sprawą kilku prac gra-
ficznych, wzmiankowanych w literaturze przedmiotu,
M. Sokołowski, Dwa golycyzmy: wileński i krakowski,
w architekturze i zlotnictwie i źródła ich znamion charaktery-
stycznych (Spraw. KHS, 8: 1907, z. 1-2, s. 1-40); L. Lepszy,
Beitrage zur Geschichte der Goldschmiedekunsl. Die Innungs-
marke der Stadt Wilna und Hans Reinhart der Altere (Mittei-
lungen des K. K. Osterr. Museums der Kunst- und Industrie,
1888); Idem, Przemysł..., s. 326-351; H. ŁoWmiański, Akty
cechów wileńskich, 1-2, Wilno 1939; E. Łopaciński, Materiały
do dziejów rzemiosła artystycznego w Wielkim Księstwie Lite-
wskim (XV-XIX w.), Warszawa 1946, passim (z wieloma nie-
ścisłościami).
18 E. Laucevicius, Lietuuos auksakalyste XV-XIX a., opr.
B. Vi tk auskien e, w druku.
19 Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas [dalej: LVIA],
sygn. F. 956, ap. 1, b. 1, Księga zapisu uczniów i towarzyszy,
zaczęta od r. 1662, s. 132: „Roku 1667 na kwartał S. Macieja
[...] P. Lorens Wilatz rodem i uczeń z Libeku zapisuje czas
na magisterstwo u Pana Mattiasza Greitera, który według praw
powinien lat cztery przystojnie robić".
20 Tytułem przykładu można wspomnieć o grupie artystów
czynnych w Norymberdze pod koniec XVI stulecia, zob. A. Win-
kler, Die Gefass- und Punzenstecher der deutschen Hohrenais-
sance (Jahrbuch der Kóniglich preussischen Kunstsammlungen,
13: 1892, s. 93-107), w Polsce w XVII w. działali m. in. Johann
Bass w Elblągu (Ch. Rohrschnei der, Bass Johann [w:] Saur.
Algemeines Kunstlerlexikon. Die Bildenden Kunstler aller Zeiten
und Vólker, 7, Miinchen-Leipzig 1993, s. 378) i Jan Ceypler w Kra-
kowie (A. Ciechanowiecki, Złotnicy czynni w Krakowie w
latach 1600-1700 [w:] Materiały do biografii, genealogii i heraldyki
polskiej, 6, Buenos Aires-Paryż 1974, s. 27-29).
48
go i Euzebiusza Łopacińskiego17, uwieńczone zostały
znajdującą się w druku syntezą złotnictwa Wielkiego
Księstwa Litewskiego XV-XIX wieku, opartą na ma-
teriałach zebranych przez Edmundasa Laucevićiusa
(1906—1973)18. Na marginesie przygotowań tego dzie-
ła powstała niniejsza praca, będąca pierwszą próbą
zarysu monograficznego wileńskiego złotnika.
Wśród mistrzów czynnych w Wilnie poczesne miej-
sce zajmuje Wawrzyniec (Laurentius, Lorens, Lorenc)
Willatz (Vilanz, Vilaz, Wiljanz, Wilatz, Willantz, Wil-
lac, Willontz, Willentz, Wilhanzd, Willate), który po-
jawił się w archiwaliach w roku 1667 jako czeladnik
przybyły z Lubeki19. Pozwala to na dwojakie odczyta-
nie znaku warsztatowego wybitego na kasecie i ku-
flach: jako skrót inicjałów: Laurentius Willatz Lube-
censis, albo, co bardziej prawdopodobne, jako inicjał
imienia i skróconą wersję nazwiska - zgodnie z dość
powszechną praktyką. Zauważona kaligraf] czność
w odtworzeniu liści akantu w dekoracji kasety ma
swe źródło w długoletniej praktyce rytowniczej Wil-
latza, zrozumiałej wobec bliskości obu technik i po-
wszechnego uprawiania ich w wielu europejskich
ośrodkach artystycznych20. Za sprawą kilku prac gra-
ficznych, wzmiankowanych w literaturze przedmiotu,
M. Sokołowski, Dwa golycyzmy: wileński i krakowski,
w architekturze i zlotnictwie i źródła ich znamion charaktery-
stycznych (Spraw. KHS, 8: 1907, z. 1-2, s. 1-40); L. Lepszy,
Beitrage zur Geschichte der Goldschmiedekunsl. Die Innungs-
marke der Stadt Wilna und Hans Reinhart der Altere (Mittei-
lungen des K. K. Osterr. Museums der Kunst- und Industrie,
1888); Idem, Przemysł..., s. 326-351; H. ŁoWmiański, Akty
cechów wileńskich, 1-2, Wilno 1939; E. Łopaciński, Materiały
do dziejów rzemiosła artystycznego w Wielkim Księstwie Lite-
wskim (XV-XIX w.), Warszawa 1946, passim (z wieloma nie-
ścisłościami).
18 E. Laucevicius, Lietuuos auksakalyste XV-XIX a., opr.
B. Vi tk auskien e, w druku.
19 Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas [dalej: LVIA],
sygn. F. 956, ap. 1, b. 1, Księga zapisu uczniów i towarzyszy,
zaczęta od r. 1662, s. 132: „Roku 1667 na kwartał S. Macieja
[...] P. Lorens Wilatz rodem i uczeń z Libeku zapisuje czas
na magisterstwo u Pana Mattiasza Greitera, który według praw
powinien lat cztery przystojnie robić".
20 Tytułem przykładu można wspomnieć o grupie artystów
czynnych w Norymberdze pod koniec XVI stulecia, zob. A. Win-
kler, Die Gefass- und Punzenstecher der deutschen Hohrenais-
sance (Jahrbuch der Kóniglich preussischen Kunstsammlungen,
13: 1892, s. 93-107), w Polsce w XVII w. działali m. in. Johann
Bass w Elblągu (Ch. Rohrschnei der, Bass Johann [w:] Saur.
Algemeines Kunstlerlexikon. Die Bildenden Kunstler aller Zeiten
und Vólker, 7, Miinchen-Leipzig 1993, s. 378) i Jan Ceypler w Kra-
kowie (A. Ciechanowiecki, Złotnicy czynni w Krakowie w
latach 1600-1700 [w:] Materiały do biografii, genealogii i heraldyki
polskiej, 6, Buenos Aires-Paryż 1974, s. 27-29).
48