DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena: Namiot z kolekcji Lanckorońskich w Zamku Królewskim na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0065
nictwa w bitwie chocimskiej8. Jakkolwiek nieprecy-
zyjne wskazanie na osobę hetmana Rzewuskiego jako
zdobywcy łupu nie rozwiązuje problemu, skłania jed-
nak do rozpatrzenia militarnej spuścizny Rzewuskich
jako możliwego źródła informacji o zabytku.
Osiadły w województwie ruskim ród Rzewuskich
herbu Krzywda uwikłany był przez cały wiek XVII
w konflikty zbrojne Rzeczypospolitej z Turcją - z racji
strategicznego położenia ich dóbr, a także z powodu
wysokich stanowisk zajmowanych w armii i w ad-
ministracji państwowej, nakładających na nich obo-
wiązki wojskowe. Oprócz udziału w walkach z Tur-
kami i Tatarami pod Chocimiem, Lwowem, Komar-
nem, Zurawnem, Kamieńcem Podolskim, Zwańcem,
a także Wiedniem i Parkanami uczestniczyli w po-
selstwach do Stambułu, takich jak np. wielka legacja
Jana Gnińskiego w roku 1677. Najsławniejszy przed-
stawiciel rodziny, zasłużony w okresie potopu, wojen
Michała Korybuta i Jana III — regimentarz wielki
koronny Michał Florian Rzewuski, właściciel Rozdołu
i Chełma, łączył talenty wojskowe i dyplomatyczne9.
W jego przypadku otrzymanie daru i wzięcie namio-
towego trofeum są możliwościami jednakowo prawdo-
podobnymi. Jego sukcesy militarne i długotrwała
działalność w obronie kresów Rzeczypospolitej zapeł-
niły zbrojownie w dobrach Rzewuskich okazami broni
perskiej i tureckiej - zdobycznej i nabytej. Następcy
Michała Floriana wytrwale pomnażali zasoby orien-
talnego rzemiosła artystycznego — w pewnych okre-
sach głównie poprzez zakupy10. Istotny dla problemu
namiotów w rękach jego spadkobierców jest fakt, iż
zbiór ten i archiwalia na jego temat w sposób naj-
bardziej pełny dokumentują zjawisko roli i wykorzy-
stania namiotów wschodnich i rodzimych w życiu
codziennym magnackiego domu w Polsce wieku
XVIII. Archiwum podhoreckie zawiera dane na temat
ich przechowywania, przenoszenia z siedziby do sie-
dziby, zastosowania w czasach pokoju, a także za-
mawiania u miejscowych wykonawców. Wnuk Mi-
chała Floriana, Wacław Rzewuski (1706-1779)11 po-
siadał wiosną roku 1754 dwanaście namiotów, a ob-
stalował 8 maja tegoż roku u namiotnika w Brodach
dwa kolejne12. 23 czerwca zarządził przygotowania
do wyjazdu na sejm warszawski taborem liczącym
dwanaście namiotów i kilka osobnych przedsionków13.
Zwyczaj korzystania z namiotów w kampaniach,
podróży, podczas sejmów i zjazdów szlachty oraz
potrzeba powiększania ich zasobu o nowe egzem-
plarze z herbami i cyframi właścicieli wskazuje
na konkretne, utylitarne ich traktowanie. Czy po-
stępowano tak samo z pamiątkami spod Wiednia
i Chocimia? Nie ma dowodów na kultowe odno-
szenie się do dzieł o użytkowym charakterze, wy-
konanych ze skromniejszych surowców. Wyjątek
stanowiły zapewne bogato zdobione namioty pa-
radne, służące do ostentacji władcom, hetmanom,
marszałkom, wydobywane okazjonalnie na wypra-
wy, kampamenty, audiencje, kiedy przypomnienie
ich metryki łączone było z apoteozą rodu bądź
osoby dowódcy, chwałą oręża Rzeczypospolitej. Na
co dzień spoczywały one w magazynach pod nad-
zorem wyszkolonej służby. Wolno przypuszczać, iż
Uznany za trofeum „hetmana Rzewuskiego" z r. 1673
w katalogu londyńskiej wystawy: Armies Marched on Vienna.
Wojska szły na Wiedeń. An Exhibition Commemorating the
Three Ilundredth Anniuersary of the Siege of Vienna in 1683,
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, London 1983,
poz. 239. Pod Chocimiem (11 XI 1673) walczył Michał Florian
Rzewuski (zm. 1687), pułkownik i regimentarz wojsk koronnych
- a nie hetman (por. M. Nagielski, Rzewuski Michał. Florian,
PSB, 34: 1992, s. 130-133).
9 Ibidem, s. 131—132. W karie7-ze cywilnej doszedł do god-
ności podskarbiego nadwornego, uważanej za wysoki awans
towarzysza broni Sobieskiego „po Wiedniu" (S. Ci ara, Sena-
torowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku,
Wrocław 1990, s. 55; Urzędnicy województwa bełzkiego i ziemi
chełmskiej XF/-XVIII wieku. Spisy, opr. H. Gmiterek, R.
Szczygieł, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992, s. 193, poz.
1439; por. też T. Zielińska, Magnateria polska epoki saskiej,
Wrocław 1977, s. 155-156).
10 Księga dyspozycji z r. 1754, rkps, APKr Podh. II, 230,
s. 117-118, „Konnotata turecczyzny die 7ma maj 1754 A.:
Makat karmazynowych wielkich No 10, Obitko karmazynowe
podróżne No 2, Kołdra niebieska bogata ze złotem i frędzlą
złotą No 1, Kołdra turecka biała ze złotem No 1, Kobierczyków
karmazynowych bez frędzli No 2, Kobierczyków karmazynowych
z zielonymi listwami No 2, Kobierczyków karmazynowych na
Podolu kupionych No 2 [u dołu strony:] die 8vo maj R. P.
1754 ImP Szymanowski dokupił za moje pieniądze makat dwie
wąskich bogatych tureckich eadem die dałem ImP Wereszczyń-
skiemu [talarów] 30 do porachowania".
11 Wacław, syn Stanisława Mateusza, wojewoda podolski,
z czasem hetman polny (1752-1773) i hetman wielki koronny
(1773-1774), kasztelan krakowski (1778-1779) był wybitną
postacią w Polsce XVIII wieku - Z. Zielińska, Rzewuski
Wacław, PSB, 34: 1992, s. 169-180. Dzięki jego pasji mecenasa
i organizatora odnowiono Podhorce i zrealizowano tam szereg
pi-zedsięwzięć artystycznych.
12 Księga dyspozycji..., s. 9: „die 14to Martii: namioty
w Podhorcach"; s. 112: „Regestr namiotów nowo sporządzonych
od J. W. ImPana WWdy Podlaskiego nabytych i do Podhorec
sprowadzonych die 3 maj R. P. 1754"; s. 127-128 umowa
z Herszkiem Kofmanowiczem, namiotnikiem, obywatelem bro-
dzkim.
13 Ibidem, s. 202: „Namioty, które iść powinny - lmo
Sejwan od Imci Pana Wojewody Podlaskiego ze wszystkim, 2do
Szopa od tegoż Im P. ze wszystkim, 3tio Kotara ze wszystkim
od tegoż, 4to Kuchen dwie, moja dawna i Imć P. WWdy
Podlaskiego, 5to Stajen dwie, to jest moja i Imć P. WWdy
Podlaskiego, 6to Kredens ze wszystkim, 7mo Kancelaria ze
wszystkim, 8vo Celki dwie ze wszystkim, 9no Gabinecik ze
wszystkim, lOmo Płoty wszystkie, limo Przysiąków od Im P.
WWdy Podlaskiego przed moim wyjazdem przysłanych żeby
nie zapomnieć".
63
zyjne wskazanie na osobę hetmana Rzewuskiego jako
zdobywcy łupu nie rozwiązuje problemu, skłania jed-
nak do rozpatrzenia militarnej spuścizny Rzewuskich
jako możliwego źródła informacji o zabytku.
Osiadły w województwie ruskim ród Rzewuskich
herbu Krzywda uwikłany był przez cały wiek XVII
w konflikty zbrojne Rzeczypospolitej z Turcją - z racji
strategicznego położenia ich dóbr, a także z powodu
wysokich stanowisk zajmowanych w armii i w ad-
ministracji państwowej, nakładających na nich obo-
wiązki wojskowe. Oprócz udziału w walkach z Tur-
kami i Tatarami pod Chocimiem, Lwowem, Komar-
nem, Zurawnem, Kamieńcem Podolskim, Zwańcem,
a także Wiedniem i Parkanami uczestniczyli w po-
selstwach do Stambułu, takich jak np. wielka legacja
Jana Gnińskiego w roku 1677. Najsławniejszy przed-
stawiciel rodziny, zasłużony w okresie potopu, wojen
Michała Korybuta i Jana III — regimentarz wielki
koronny Michał Florian Rzewuski, właściciel Rozdołu
i Chełma, łączył talenty wojskowe i dyplomatyczne9.
W jego przypadku otrzymanie daru i wzięcie namio-
towego trofeum są możliwościami jednakowo prawdo-
podobnymi. Jego sukcesy militarne i długotrwała
działalność w obronie kresów Rzeczypospolitej zapeł-
niły zbrojownie w dobrach Rzewuskich okazami broni
perskiej i tureckiej - zdobycznej i nabytej. Następcy
Michała Floriana wytrwale pomnażali zasoby orien-
talnego rzemiosła artystycznego — w pewnych okre-
sach głównie poprzez zakupy10. Istotny dla problemu
namiotów w rękach jego spadkobierców jest fakt, iż
zbiór ten i archiwalia na jego temat w sposób naj-
bardziej pełny dokumentują zjawisko roli i wykorzy-
stania namiotów wschodnich i rodzimych w życiu
codziennym magnackiego domu w Polsce wieku
XVIII. Archiwum podhoreckie zawiera dane na temat
ich przechowywania, przenoszenia z siedziby do sie-
dziby, zastosowania w czasach pokoju, a także za-
mawiania u miejscowych wykonawców. Wnuk Mi-
chała Floriana, Wacław Rzewuski (1706-1779)11 po-
siadał wiosną roku 1754 dwanaście namiotów, a ob-
stalował 8 maja tegoż roku u namiotnika w Brodach
dwa kolejne12. 23 czerwca zarządził przygotowania
do wyjazdu na sejm warszawski taborem liczącym
dwanaście namiotów i kilka osobnych przedsionków13.
Zwyczaj korzystania z namiotów w kampaniach,
podróży, podczas sejmów i zjazdów szlachty oraz
potrzeba powiększania ich zasobu o nowe egzem-
plarze z herbami i cyframi właścicieli wskazuje
na konkretne, utylitarne ich traktowanie. Czy po-
stępowano tak samo z pamiątkami spod Wiednia
i Chocimia? Nie ma dowodów na kultowe odno-
szenie się do dzieł o użytkowym charakterze, wy-
konanych ze skromniejszych surowców. Wyjątek
stanowiły zapewne bogato zdobione namioty pa-
radne, służące do ostentacji władcom, hetmanom,
marszałkom, wydobywane okazjonalnie na wypra-
wy, kampamenty, audiencje, kiedy przypomnienie
ich metryki łączone było z apoteozą rodu bądź
osoby dowódcy, chwałą oręża Rzeczypospolitej. Na
co dzień spoczywały one w magazynach pod nad-
zorem wyszkolonej służby. Wolno przypuszczać, iż
Uznany za trofeum „hetmana Rzewuskiego" z r. 1673
w katalogu londyńskiej wystawy: Armies Marched on Vienna.
Wojska szły na Wiedeń. An Exhibition Commemorating the
Three Ilundredth Anniuersary of the Siege of Vienna in 1683,
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, London 1983,
poz. 239. Pod Chocimiem (11 XI 1673) walczył Michał Florian
Rzewuski (zm. 1687), pułkownik i regimentarz wojsk koronnych
- a nie hetman (por. M. Nagielski, Rzewuski Michał. Florian,
PSB, 34: 1992, s. 130-133).
9 Ibidem, s. 131—132. W karie7-ze cywilnej doszedł do god-
ności podskarbiego nadwornego, uważanej za wysoki awans
towarzysza broni Sobieskiego „po Wiedniu" (S. Ci ara, Sena-
torowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku,
Wrocław 1990, s. 55; Urzędnicy województwa bełzkiego i ziemi
chełmskiej XF/-XVIII wieku. Spisy, opr. H. Gmiterek, R.
Szczygieł, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992, s. 193, poz.
1439; por. też T. Zielińska, Magnateria polska epoki saskiej,
Wrocław 1977, s. 155-156).
10 Księga dyspozycji z r. 1754, rkps, APKr Podh. II, 230,
s. 117-118, „Konnotata turecczyzny die 7ma maj 1754 A.:
Makat karmazynowych wielkich No 10, Obitko karmazynowe
podróżne No 2, Kołdra niebieska bogata ze złotem i frędzlą
złotą No 1, Kołdra turecka biała ze złotem No 1, Kobierczyków
karmazynowych bez frędzli No 2, Kobierczyków karmazynowych
z zielonymi listwami No 2, Kobierczyków karmazynowych na
Podolu kupionych No 2 [u dołu strony:] die 8vo maj R. P.
1754 ImP Szymanowski dokupił za moje pieniądze makat dwie
wąskich bogatych tureckich eadem die dałem ImP Wereszczyń-
skiemu [talarów] 30 do porachowania".
11 Wacław, syn Stanisława Mateusza, wojewoda podolski,
z czasem hetman polny (1752-1773) i hetman wielki koronny
(1773-1774), kasztelan krakowski (1778-1779) był wybitną
postacią w Polsce XVIII wieku - Z. Zielińska, Rzewuski
Wacław, PSB, 34: 1992, s. 169-180. Dzięki jego pasji mecenasa
i organizatora odnowiono Podhorce i zrealizowano tam szereg
pi-zedsięwzięć artystycznych.
12 Księga dyspozycji..., s. 9: „die 14to Martii: namioty
w Podhorcach"; s. 112: „Regestr namiotów nowo sporządzonych
od J. W. ImPana WWdy Podlaskiego nabytych i do Podhorec
sprowadzonych die 3 maj R. P. 1754"; s. 127-128 umowa
z Herszkiem Kofmanowiczem, namiotnikiem, obywatelem bro-
dzkim.
13 Ibidem, s. 202: „Namioty, które iść powinny - lmo
Sejwan od Imci Pana Wojewody Podlaskiego ze wszystkim, 2do
Szopa od tegoż Im P. ze wszystkim, 3tio Kotara ze wszystkim
od tegoż, 4to Kuchen dwie, moja dawna i Imć P. WWdy
Podlaskiego, 5to Stajen dwie, to jest moja i Imć P. WWdy
Podlaskiego, 6to Kredens ze wszystkim, 7mo Kancelaria ze
wszystkim, 8vo Celki dwie ze wszystkim, 9no Gabinecik ze
wszystkim, lOmo Płoty wszystkie, limo Przysiąków od Im P.
WWdy Podlaskiego przed moim wyjazdem przysłanych żeby
nie zapomnieć".
63