Studia Waweliana (5.1996)

dopiero wiek XIX uczynił z nich relikwie, przed-
mioty legendarne. Romantyczno-starożytnicza mo-
da wprowadziła je do wnętrz jako trwałą dekorację.
Najpełniejszy obraz tego zjawiska daje wyposażenie
Podhorzec. Szczegółowe opisy sal w inwentarzach
z lat 1717, 1729, 1778 nie obejmują namiotów,
choć wspomniana Księga dyspozycji określa ich
stan liczebny na dwanaście sztuk. Są one rodzajem
ekwipunku wojenno-podróżnego, a nie elementem
urządzenia pałacu. Po raz pierwszy „namiot turecki
spod Chocimia" wyścielony kobiercami, ukazany
jako jedna z głównych atrakcji zamku, pojawił się
w albumie Trzemeskiego wydanym z okazji dwu-
setlecia odsieczy wiedeńskiej14. Kolejny opis z roku
1894 wymienia już sześć namiotów rozlokowanych
na wszystkich kondygnacjach, a jego autor mówi
wyraźnie, iż za czasów Leona Rzewuskiego (połowa
w. XIX) składowano je w galerii drugiego piętra15.
Inwentarz Stanisława Świerża z około 1911 ko-
mentuje obszernie najbogatszą w Polsce kolekcję
namiotów - siedem okazów udrapowanych prze-
strzennie bądź płasko rozwieszonych na ścianach
komnat16. Są to te same zabytki, które wchodziły
poprzednio w skład rejestru mienia wojskowego
z roku 1754 Wacława Rzewuskiego - częściowo
rozpoznawalne dzięki obecności namiotów z her-
bami właścicieli, roboty brodzkich rzemieślników17.

Nie można wykluczyć, iż namiot Lanckorońskich
należał kiedyś do zespołu zapisanego w roku 1754.
W liczbie wymienionych tam sztuk, pod numerem
2do znajdował się wówczas namiot określony jako
„szopa chełmska" (dawniej przechowywany w Cheł-
mie)18. Ślad podobnej ewidencji - wymalowany
olejno znak: N2do - nosi dach naszego namiotu19.

Wędrówki namiotów między Chełmem, Rozdo-
łem i Podhorcami w obrębie majątków rodziny
znajdują potwierdzenie w inwentarzach zamku pod-
horeckiego (meble i sprzęty chełmskie, zapewne
w spadku po Stanisławie Mateuszu). Źródłem
wszystkich zasobów namiotowych - tureckich i pol-
skich - było wspólne dziedzictwo po Michale Flo-
rianie, Stanisławie Mateuszu20 i Michale Józefie21
Rzewuskich. Przepływ między domami mógł się
dokonywać poprzez spadek, dar, a nawet zakup
- jak w transakcji między stryjecznymi braćmi
Michałem Józefem i Wacławem22. W pałacu roz-
dolskim do roku 1789 namiotów nie notowano, co
nie przesądza kwestii ich istnienia tamże23. Na
pytanie czy znajdowały się one w posiadaniu linii
Rzewuskich z Rozdołu, czy przybyły później z Pod-
horzec mógłby odpowiedzieć dokument z około roku
1794, bliski dacie ślubu córki Kazimierza Rzewu-
skiego, Ludwiki (1776-1831) z Antonim Lancko-
rońskim (1750-1830)24, ślubu, który połączył obie

14 E. Trze męski, Podhorce, Lwów 1877-1883, tabl. 18.

15 W. Kryczyński, Zamek w Podłwrcach, Złoczów [1894],
s. 51: „Wszystkie te namioty za Leona Rzewuskiego złożone były
w framugach na dmgim piętrze. Dopiero za książąt Sanguszków
i to szczególnie na polecenie starszej Księżnej Izabelli Sangusz-
kowej rozpiął takowe burgrabia Antoni Kryczyński".

16 S. Świerz, O wewnętrznym urządzeniu zamku w Pod-
łwrcach, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, rkps, MT-AH/DH/741,
s. 5-16. Autor sceptycznie odnosi się do trofealnej proweniencji
dzieł, rozpoznając na dwóch zabytkach herby Krzywda.

Księga dyspozycji..., s. 112: „Sejwan o drągach czterech
wskroś w środku szpiolami atłasowemi wyszywany. Z wieivxhu
płótno zielone, tylny płot odpinany na knyblikach, z przodu
firanka z płótna zielona. Do tego sejwana gałek miedzianych
pozłacanych czteiy, ten jest ze wszystkiemi potrzebami jako to
sznurkami, knyblikami i kołkami. Tłumoków na niego skórza-
nych dwa. We środku sejwana Herb Pański wyszywany atłasem
i sznurkowany srebrnym sznurkiem. Przy tym herbie Pióro,
Buzdygan wyszywane srebrem. Kotara o trzech di-ągach, z dwo-
ma gabinetami na musułbasie czerwonem, atłasami różnemi
szpigle wyszywane i słupy, na słupach cyfiy Pańskie, z płotami
takiemiż, okien ze sznura jedwabnego do kotary czteiy, do
Gabinetów dwie, kapa z dwoma przysiąkami na płótnie zielonym,
musułbasem czerwone floresy wyszywane". Herbowe namioty,
mylnie identyfikowane w literaturze (Kryczyński, Świerz, Mań-
kowski) jako własność hetmana Stanisława Mateusza (zm.
1728), były w istocie „nowo sporządzone" dla Michała Józefa
Rzewuskiego w r. 1754 - pułkownika husarskiego, pisarza
polnego koronnego, wojewody podlaskiego - stąd atrybuty przy
herbie: pióro i buzdygan.

Księga dyspozycji..., s. 9: „No lmo Kotara z gabinetem,
2do Szopa chełmska, 3tio Kancelarja wyszywana płócienna".

1 Do wysunięcia takiej hipotezy ośmiela obsesja porząd-
kowa Wacława Rzewuskiego, widoczna m. in. w konsekwentnym
numerowaniu pomieszczeń i mobiliów - por. Księga dyspozycji...,
s. 3—5: „Dyspozycja względem pokojów dolnych uczyniona die
12 martii 1754 Anno w Podhorcach: lmo Pokoje powinny mieć
numera poprzyklejane jak najmocniej do drzwi".

20 Stanisław Mateusz Rzewuski (1662-1728), długoletni
starosta chełmski (1687-1728), hetman polny koronny (1706-
1726), wojewoda podlaski (1710-1726) i hetman wielki koronny
(1726—1728) - jeden z największych potentatów na kresach.
W 1. 1718-1719 nabył od Sobieskich Podhorce i Olesko wraz
z przechowywanymi tam pamiątkami — A. Link-Lenczowski,
Rzewuski Stanisław Mateusz, PSB, 34: 1992, s. 152-159; Urzęd-
nicy podlascy XJV-XVUI wieku. Spisy, opr. E. Dubas-Urwa-
nowicz, W. Jarmolik, M. Kulecki, J. Urwanowicz,
Komik 1994, s. 155, poz. 1404.

21 Michał Józef Rzewuski (zm. 1770), budowniczy Rozdołu,
syn Adama, brata Stanisława Mateusza, wnuk Michała Floriana
-H. Palkij, Rzewuski Michał Józef, PSB, 34: 1992, s. 134-136;
Urzędnicy podlascy..., s. 156, poz. 1408.

Por. przyp. 12.
23 M. Gęb aro w i cz, Materiały źródłowe do dziejów kultury
i sztuki XVI-XVI1I w., Wrocław 1973, s. 213-299.

4 J. Kowecki, Lanckoroński Antoni Józef, PSB, 16: 1971,
s. 438-440; archiwum Lanckoi-ońskich i Rzewuskich z Rozdołu
znajduje się we Lwowie — S. Pi j aj, Archiwa rodzinno-mająlkowe
w zbiorach, państwowych we Lwowie. Informator, Warszawa
1995, s. 26-29.

64