Studia Waweliana (5.1996)

Podczas dokonanych przy okazji ostatniej konserwacji
dokładnych oględzin poszczególnych srebrnych elementów
zdobniczych okazało się, że wiele z nich zostało wyko-
nanych w latach 1902/1903 na wzór starych, zapewne
silnie uszkodzonych. Wszystkie nowe detale zostały sta-
rannie oznakowane cechami złotnika Marcina Jarry15.
Bezpośrednim wykonawcą prac konserwatorskich przy
elementach złotniczych był J. Zasławski16.

Znacznemu uszkodzeniu uległa nastawa ołtarzowa
w wyniku częściowego zburzenia południowo-wschodniego
narożnika kaplicy Mariackiej, spowodowanego wybuchem
bomby lotniczej na dziedzińcu między katedrą a zachodnim
skrzydłem zamku 17 I 1945 r. Zakres zniszczeń dokumen-
tuje wykonana wówczas fotografia17. Zabiegi konserwator-
skie przy nastawie i tabernakulum wykonali w 1947 roku
Edmund Korosadowicz i Franciszek Maćkowski. Na po-
stumentach obu pilastrów retabulum umieszczono wówczas
dwie tabliczki z rytowanymi napisami18.

Przy okazji odnowienia tabernakulum w roku 1995
konserwacji poddano także trzy srebrne lampy zawie-

szone przed ołtarzem Najświętszego Sakramentu. Prace
konserwatorskie przeprowadził mgr Wojciech Bochnak
z zespołem. Warto w tym miejscu zwrócić szczególną
uwagę na dwie lampy barokowe, ozdobione bujnymi
splotami liści akantu z dużymi, mięsistymi kwiatami19.
Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że są
to lampy sprawione w roku 1684 przez Kapitułę, wy-
konane przez krakowskiego złotnika Jodłowskiego20. Zo-
stały one sporządzone ze srebra otrzymanego w wyniku
przetopienia świecznika kupionego od sukcesorów Miko-
łaja Wojciecha Gniewosza, biskupa włocławskiego w la-
tach 1642-165421. Trzecia, wisząca pośrodku, lampa jest
sygnowanym dziełem warszawskiej firmy Łopieńskich
z roku 189322. Zdobią ją trzy herby województw: mści-
sławskiego, mińskiego i połockiego. Okoliczności jej spra-
wienia i ofiarowania do kaplicy Mariackiej nie są znane.
Oczywiście tabernakulum i ołtarz zasługują na szersze
omówienie, z uwzględnieniem materiału porównawczego
tak od strony artystycznej, jak i treści ideowych23. W tym
miejscu, na zasadzie spostrzeżenia, można wskazać na

przymocowano - kosztem restauracji Katedry a staraniem Księ-
cia Kardynała Jana Puzyny i Kapituły katedralnej krakowskiej.
Zrobiono pod kierunkiem stolarza p. Ferdynanda Majerskiego
z Przemyśla - zaś p. Wojciech Malinowski czeladnik jego,
powierzoną mu pracę sumiennie i wiernie wykonał na chwałę
Bożą i pożytek kościoła katedralnego. Kraków dnia 5. lutego
1903. Ludwik Kipek pisarz tego dokumentu i kleryk kościoła
katedralnego. Wojciech Malinowski stolarz. Jan Powojowski".
Na drugiej stronie dokumentu dopisano: „Znaleziono w r. 1947
w czasie restauracji tabernakulum po zbombardowaniu kaplicy
mansjonarskiej w r. 1945 17 I; znaleziono ten papier między
ściankami tabernakulum. / - / X. Kazim. Figlewicz podkustoszy".

15 Znaki złotnicze na srebrnych aplikacjach: 1) austriacka
cecha 3. próby srebra z lat 1872-1922, 2) cecha urzędu probierczego
w Krakowie z lat 1866-1920, 3) cecha imienna złotnika: M.
JARRA w prostokącie, 4) cecha imienna złotnika: MJ w prostokącie.
Na niektórych oryginalnych detalach z XVII w. znajduje się
austriacka cecha kontrybucyjna z lat 1806/1807 bita w urzędzie
probierczym w Krakowie. O działalności Marcina Jarry, który
w r. 1886 założył w Krakowie fabrykę wyrobów srebrnych
i platerowych zob. m.in.: L. Lepszy, Przemysł złotniczy w Polsce,
Kraków 1933, s. 197, poz. 1060; J. Samek, Polskie zlotnictwo,
Wrocław 1988, s. 236; R. Kotewicz, Z dziejów przemysłu Krakowa
w latach 1918-1939, Kraków 1981, s. 66-67.

16

Na odwrociu chorągiewki, ti-zymanej przez Baranka Bożego
na szczycie tabernakulum, znajduje się wyryty niestarannie napis:
Wszysko [!] srebro / odnowiono I 1902 r. w Fabryce I M. Jarra I
Kraków I J. Zasławski. Sygnatura Zasławskiego znajduje się także
na wykonanej w r. 1910 w fabiyce Jany brązowej kracie w
kaplicy Czaitoryskich pi"zy katedi^ze na Wawelu.

17

F. Kopera, K. Buczkowski, Straty i zniszczenia dzieł
sztuki i zabytków w Krakowie (Rocz. Krak., 31: 1949-1957, s.
144, il. 9).

18 1. TABERNACVLVM HOC MEDIO SAECULO XVII. AB
/ ALB. SEREBRYSKI CCC. FVNDATVM, A.D. 1903 /
TOTALITER QVOAD LIGNVM RENOVATVM, A.D. 1947 /
RESTAVRARVNT: EDMVNDVS KOROSADOWICZ / ET
FRANCISCVS MAĆKOWSKI CVRA P.M. STANISLAI /
DOMASIK, SCHOLASTICI ET PAROCHI. 2. CAPELLA HAEC
NATP7ITATIS B.M.V, IN QVA A MEDIO / SAECVLO XVII.
SS. SACRAMENTVM ASSERVATVR, 17 IANVARII / 1945
TEMPORE INCVRSIONIS AERONAVTVM DIRUTA,
SVMPTI-/BVS FIDELP7M POLONORVM AN. 1945-51 AD

MAJOREM CHRI-/STI IN EVCHARISTIA LATENTIS
GLORIAM ET DEPPARAE REGINAE / POLONIAE HONOREM
REAEDIFICATA EST ATQVE EXORNATA

19 KZSP, 4, cz. 1, s. 94 (dat. k. XVII w.)

20 Rożek, Katedra..., s. 182, 211-212, podaje imię Jodłowskiego
- Tomasz, jednak wg A. Ciechanowieckiego, Złotnicy czynni
w Krakowie w latach 1600-1700 [w:] Materiały do biografii,
genealogii i lieraldyki polskiej, 6, Buenos Aires-Paryż 1974, s. 59,
poz. 158, Tomasz Jodłowski zmarł przed 1677 r. Być może
wykonawcą lamp dla katedry był Jacenty Jodłowski, zmarły przed
4 VTTI 1686 r. {ibidem, s. 58, poz. 156). Niestety, weryfikacja
zapisu w Liber iaxarum et cappalium pro sacristia, na który
powołuje się Rożek, była niemożliwa, ponieważ dokumentu tego
nie udało się odnaleźć w AKK.

21 AKK, Wizytacja bpa Andrzeja Trzebickiego z lat 1670-1679,
I (sygn. Wiz. nr 51), s. 52: „12mo Loco ponitur Candelabrum pro
Aduentu in Missis Rorate exponi solitum, partialibus candelabris
constat septem, in vertice medium locum obtinet Imago fusa B.
Virginis, una manu infantem Christum, altera sceptmm
deauratum tenens, Capita utriusq[ue] omata, Matris corona, Filii
radiis deauratis, et latera totius Imaginis; Lunam pedibus
deauratam calcans, Pomum infans deauratum tenet. Basis constat
4, pedibus 4 faciebus Angelicis atq[ue] insignis Rendmi olim
Gniewosz Episcopi Vladislavienfsi] a cuius successoribus emptum
est dictum candelabrum". U dołu strony odnoszący się do
cytowanego fragmentu dopisek: „Supradictum Candelabrum pro
Aduentu ex orina[ti]one V Cap[itu]li conuersu(m) est pro
lampadibus binis ante altare SSmi Sacramenti"; AKK, Acta
actorum, XVI, k. 446r (9 X 1683): „Ad laudem et honorem SSmi
Sacramenti, pro maiori ornamento et decore SSmi, lampades
binas ad Capellam SSmi Corporis Christi comparandas, et pro
eiusmodi lampadibus candelabmm argenteu(m) Roratista dictum,
usui(que) Eccl(esi)ae minus necessarium, tum quoq(ue) et alia
fragmenta argenti quae possunt reperiri in thesauro Eccl(esi)ae
conuertendi sumptu et prouentibus ad sacristiam spectan(tes)
V(enerabilis) Capitulum conclusit".

22 Na lampie znajdują się rosyjskie znaki złotnicze obowiązujące
w latach 1851-1896, bite w pi-obiemi warszawskiej: 1) z inicjałem
probierza O.C i datą 1893, 2) próby srebra (84 zołotniki), 3) z
godłem probierni warszawskiej (orzeł dwugłowy), oraz 4) cecha
firmowa: BRACIA ŁOPIENSCY (neg.).

23 Najpełniejsze dotąd opracowanie: Rożek, Katedra..., s.
181-182.

202