DOI Artikel:
Węcławowicz, Tomasz: Fazy budowy prezbiterium katedry na Wawelu na przełomie wieków XIII i XIV: Kościoły biskupów Muskaty, Nankera i Grota
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0012
3. Sedlec, kościół klasztorny, rekonstrukcja chóru ze schyłku
w. XIII (wg Crossley, The Yaults...)
motyw, wykorzystany w ścianie wawelskiej katedry, jest
unikatem w środkowej Europie i nie mógł zostać prze-
jęty z innego środowiska niż Strasburg".
j\c sjc
Bez wątpienia wyróżnienie dwu warsztatowych eta-
pów budowy prezbiterium jest porządkującym uprosz-
czeniem, a odnalezienie warsztatowych wzorów dla
okiennej ściany nie tłumaczy wyboru przestrzennej
koncepcji całości, o której zdecydowano w czasach
biskupa Nankera. W planie kościoła zwracają uwagę
sklepienia wschodniego ramienia ambitu. Kształt przę-
seł jest bowiem nieregularny, lekko trapezoidalny. Przy
tym niezwykle masywne są narożne filary12. W innych
prostokątnych chórach z obejściem, np. we Wrocławiu,
w Henrykowie, w Lubiążu, tak potężnych wzmocnień
nie stosowano. Ponadto zwraca uwagę odmienność roz-
wiązania całej wschodniej ściany. Dolne arkady są nie-
co niższe od arkad w obu wzdłużnych ścianach. Powy-
żej, płyciny po bokach okien są znacznie węższe i niż-
sze od analogicznych we wzdłużnych ścianach. Brak im
środkowej laski i maswerku. Nieodparcie nasuwa się
przypuszczenie, iż artykulacja wschodniej ściany chóru
została wykonana na wzór ścian północnej i południo-
wej, podczas gdy dotychczas przyjmowano odwrotną
kolejność realizacji lub realizację równoczesną.
Poza nieregularnościami materialnej struktury zasta-
nawia niewytłumaczalna przerwa w sukcesywnym
wznoszeniu kaplic przy wschodnim ramieniu ambitu.
Kaplicę Mariacką i prawdopodobnie również Św. To-
masza wzniesiono prawie pół wieku później niż wszyst-
kie pozostałe wokół prezbiterium13.
Spostrzeżenia te prowadzą do wniosku, że stan ba-
dań nad dziejami budowy wschodniej części kościoła
katedralnego jest co najmniej niepełny, pomimo że ra-
mowe daty 1320-1346 pozostają bezdyskusyjne.
Przypuszczalnie w latach 1326-1333 dokonano znaczą-
cych przekształceń w przestrzennej i konstrukcyjnej
strukturze, znacznie poważniejszych niż sugerowane do-
tychczas zmiany składu grup kamieniarzy, którzy wpro-
wadzili nowe wzory w dyspozycji ścian i w opracowa-
niu detalu.
^ ♦ ^
Istotnych przesłanek badawczych dostarczyły ostat-
nie odkrycia Zbigniewa Pianowskiego i Janusza Firleta
w kryptach pod ambitem i kaplicami we wschodniej
części prezbiterium. Tematem poniższych rozważań będą
interpretacje odsłoniętych reliktów i oparte na nich re-
konstrukcje architektury katedry.
Już w latach osiemdziesiątych przy próbie rozwar-
stwienia reliktów katedry Hermanowskiej i wyodręb-
nienia najdawniejszego, zapewne przedkatedralnego ko-
ścioła Św. Wacława, badacze ci natrafili na pozostałości
gotyckich fundamentów, które znajdowały się w pół-
nocno-wschodniej części prezbiterium. Ich przebieg był
zaskakujący - ukośny w stosunku do ortogonalnego pla-
nu czternastowiecznej katedry. Jednakże datowanie
względne nie pozostawiało wątpliwości, były to mury
młodsze od katedry Hermanowskiej, a starsze od kate-
" Zob. T. Węcławowicz, recenzja książki: Crossley, Go-
thic Architecture ... (Folia HA 23: 1985, s. 165-174).
12 Zwraca na to uwagę również Pietrusiński, o.c. s. 257, nie-
słusznie sugerując, iż być może planowano w tych miejscach wieże
wschodnie.
13 J.T. F r a z i k. Niektóre uwagi związane z tzw. sklepieniami pia-
stowskimi w katedrze Wawelskiej (Biuletyn HS 24: 1962, s. 428-
431); I d e m, Sklepienie tzw. piastowskie w katedrze Wawelskiej (Stu-
dia DW 3: 1968, s. 127-145); T. Węcławowicz,Kraków. Kościół
katedralny p. w. SS. Wacława i Stanisława [w:] Architektura gotycka
w Polsce, cz. 1. voł. 2, (red. A. Włodarek: Katalog zabytków. War-
szawa 1995, s. 122-124 (Dzieje Sztuki Polskiej II).
14 Z. Pianowski, Wawel od Konrada Mazowieckiego do Kazi-
mierza Wielkiego (Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Et-
nograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, 36: 1989-1990. s. 57-
65): J. Firlet. Z. Pianowski. Badania archeologiczno-architek-
toniczne w rejonie pałacu i katedry wawelskiej w latach 1981-1994
(AAW 2: 1998, s. 107-108).
w. XIII (wg Crossley, The Yaults...)
motyw, wykorzystany w ścianie wawelskiej katedry, jest
unikatem w środkowej Europie i nie mógł zostać prze-
jęty z innego środowiska niż Strasburg".
j\c sjc
Bez wątpienia wyróżnienie dwu warsztatowych eta-
pów budowy prezbiterium jest porządkującym uprosz-
czeniem, a odnalezienie warsztatowych wzorów dla
okiennej ściany nie tłumaczy wyboru przestrzennej
koncepcji całości, o której zdecydowano w czasach
biskupa Nankera. W planie kościoła zwracają uwagę
sklepienia wschodniego ramienia ambitu. Kształt przę-
seł jest bowiem nieregularny, lekko trapezoidalny. Przy
tym niezwykle masywne są narożne filary12. W innych
prostokątnych chórach z obejściem, np. we Wrocławiu,
w Henrykowie, w Lubiążu, tak potężnych wzmocnień
nie stosowano. Ponadto zwraca uwagę odmienność roz-
wiązania całej wschodniej ściany. Dolne arkady są nie-
co niższe od arkad w obu wzdłużnych ścianach. Powy-
żej, płyciny po bokach okien są znacznie węższe i niż-
sze od analogicznych we wzdłużnych ścianach. Brak im
środkowej laski i maswerku. Nieodparcie nasuwa się
przypuszczenie, iż artykulacja wschodniej ściany chóru
została wykonana na wzór ścian północnej i południo-
wej, podczas gdy dotychczas przyjmowano odwrotną
kolejność realizacji lub realizację równoczesną.
Poza nieregularnościami materialnej struktury zasta-
nawia niewytłumaczalna przerwa w sukcesywnym
wznoszeniu kaplic przy wschodnim ramieniu ambitu.
Kaplicę Mariacką i prawdopodobnie również Św. To-
masza wzniesiono prawie pół wieku później niż wszyst-
kie pozostałe wokół prezbiterium13.
Spostrzeżenia te prowadzą do wniosku, że stan ba-
dań nad dziejami budowy wschodniej części kościoła
katedralnego jest co najmniej niepełny, pomimo że ra-
mowe daty 1320-1346 pozostają bezdyskusyjne.
Przypuszczalnie w latach 1326-1333 dokonano znaczą-
cych przekształceń w przestrzennej i konstrukcyjnej
strukturze, znacznie poważniejszych niż sugerowane do-
tychczas zmiany składu grup kamieniarzy, którzy wpro-
wadzili nowe wzory w dyspozycji ścian i w opracowa-
niu detalu.
^ ♦ ^
Istotnych przesłanek badawczych dostarczyły ostat-
nie odkrycia Zbigniewa Pianowskiego i Janusza Firleta
w kryptach pod ambitem i kaplicami we wschodniej
części prezbiterium. Tematem poniższych rozważań będą
interpretacje odsłoniętych reliktów i oparte na nich re-
konstrukcje architektury katedry.
Już w latach osiemdziesiątych przy próbie rozwar-
stwienia reliktów katedry Hermanowskiej i wyodręb-
nienia najdawniejszego, zapewne przedkatedralnego ko-
ścioła Św. Wacława, badacze ci natrafili na pozostałości
gotyckich fundamentów, które znajdowały się w pół-
nocno-wschodniej części prezbiterium. Ich przebieg był
zaskakujący - ukośny w stosunku do ortogonalnego pla-
nu czternastowiecznej katedry. Jednakże datowanie
względne nie pozostawiało wątpliwości, były to mury
młodsze od katedry Hermanowskiej, a starsze od kate-
" Zob. T. Węcławowicz, recenzja książki: Crossley, Go-
thic Architecture ... (Folia HA 23: 1985, s. 165-174).
12 Zwraca na to uwagę również Pietrusiński, o.c. s. 257, nie-
słusznie sugerując, iż być może planowano w tych miejscach wieże
wschodnie.
13 J.T. F r a z i k. Niektóre uwagi związane z tzw. sklepieniami pia-
stowskimi w katedrze Wawelskiej (Biuletyn HS 24: 1962, s. 428-
431); I d e m, Sklepienie tzw. piastowskie w katedrze Wawelskiej (Stu-
dia DW 3: 1968, s. 127-145); T. Węcławowicz,Kraków. Kościół
katedralny p. w. SS. Wacława i Stanisława [w:] Architektura gotycka
w Polsce, cz. 1. voł. 2, (red. A. Włodarek: Katalog zabytków. War-
szawa 1995, s. 122-124 (Dzieje Sztuki Polskiej II).
14 Z. Pianowski, Wawel od Konrada Mazowieckiego do Kazi-
mierza Wielkiego (Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Et-
nograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, 36: 1989-1990. s. 57-
65): J. Firlet. Z. Pianowski. Badania archeologiczno-architek-
toniczne w rejonie pałacu i katedry wawelskiej w latach 1981-1994
(AAW 2: 1998, s. 107-108).