DOI Artikel:
Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Z badań nad gotycką katedrą w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0032
13. Kraków, katedra, arkada między północnym ramieniem
transeptu a obejściem prezbiterium, ościeże południowe, wspornik
(fot. A. Rzepecki)
takiej interpretacji tych detali należałoby przyjąć, że lek-
torium zajmowało całą szerokość katedry, oddzielając
korpus od prezbiterium wraz z obejściem. Być może „3
fragmenty z kamienia pińczowskiego rzeźbione, archi-
tektury gotyckiej, szczyty z żabkami, na jednym sciosa-
ny anioł trzymający herb", które znaleziono w czasie
restauracji Odrzywolskiego w mensie rozebranego ba-
rokowego ołtarza Św. Jana, stojącego po lewej stronie
ołtarza Św. Stanisława, należały niegdyś do wystroju
lektorium26. Brak możliwości ich zbadania nie pozwala
na wyprowadzanie jakichkolwiek dalszych wniosków.
Bez odpowiedzi musi też pozostać pytanie, czy „ganek
kamienny nad kaplicą Maciejowskiego", rozebrany w la-
tach 1759-1760, był pozostałością gotyckiego lektorium
- w każdym razie interpretacja taka jest możliwa27.
26 AKK, Inwentarz zabytków..., poz. 96-98. Według pomiarów
autorów od obecnego poziomu posadzki do nasady wsporników
odległości wynoszą odpowiednio (w przybliżeniu): wspornik po stro-
nie płd. arkady północnej - 4, 00 m; wspornik po stronie płn. arkady
południowej - 3, 67 m. Ślady, zapewne po skutych wspornikach,
zachowane z obydwu stron na ścianach obwodowych katedry znaj-
dują się na wysokości: płn. - 3, 90 m; płd. - 3, 90 m.
27 Fabrica ecclesiae Cracoviensis. Materiały źródłowe do dzie-
jów katedry krakowskiej w XVIII wieku z archiwaliów kapitulnych
i kurialnych krakowskich, wybr. i opr. B. Przybyszewski, Kra-
ków 1993 (Źródła DW 14, cz. 1), s. 162, nr 347; warto zwrócić
w tym miejscu uwagę, żeT. Węcławowicz (Gotyckie bazyliki Kra-
kowa, Kraków 1993, s. 23-24, przyp. 124) interpretuje występ cio-
sowy w płd.-wsch. narożniku nawy płn. kościoła Bożego Ciała jako,
być może, „pozostałość wspornika sklepiennego arkadowania lek-
torium", a wieżowe klatki schodowe od strony płn. między prezbi-
W powiązaniu z przegrodą chórową omawiać należy
także wspominany już ołtarz Św. Jana Ewangelisty: „si-
tum iuxta murum quo distinguitur chorus a corpore
eccl(esi)ae contra sepulchrum sancti Stanislai", erygowa-
ny przez biskupa Floriana z Mokrska, na prośbę Jana, wi-
karego i altarysty ołtarza Św. Leonarda. Wizytacja Ber-
narda Maciejowskiego zawiera opis tego ołtarza, zapewne
jeszcze w postaci średniowiecznej - z kamienną mensą
oraz malowaną nastawą przedstawiającą Chrystusa Zmar-
twychwstającego28. Zapewne nie bez przyczyny ołtarz
poświęcony św. Janowi Ewangeliście dekorował obraz
0 tematyce nie związanej z życiem tego świętego. Wize-
runek Zmartwychwstałego Chrystusa mógł stanowić lo-
giczne uzupełnienie monumentalnej rzeźby Chrystusa
Ukrzyżowanego, umieszczonej na triumfalnym krzyżu
ponad lektorium. Ów krucyfiks wzmiankowany jest po-
średnio jeszcze na przełomie wieków XVI i XVII: w roku
1593 płacono za żerdź z gałkami i 6 łokci czarnego płótna
na zasłonę wielkopostną: „do passiey posrod koscziola"
1 „na krucyfiks na grobie S. Stani(sława)"29; w roku 1602:
„in corpore eccl(esi)ae ante imaginem crucifixi", wisiał
siedmioramienny świecznik sprawiony przez kanonika
Stefana Wichrowskiego30.
5. KORPUS NAWOWY - CHRONOLOGIA
I WYSTRÓJ ARCHITEKTONICZNY
Jednym z kluczowych zagadnień podejmowanych
ostatnio przez badaczy zajmujących się gotycką kate-
drą oraz XIV-wieczną architekturą Małopolski jest pro-
blem nisz baldachimowych w nawie katedralnej (fig. 14)
i chórze kościoła Mariackiego (fig. 15) oraz kwestia ich
wzajemnej zależności. Paul Crossley jednoznacznie
wskazał na decydującą rolę nisz w kościele Mariackim
jako wzorów dla katedry. Pogląd ten przyjął Tomasz
Węcławowicz31, natomiast Andrzej Grzybkowski pod-
dał w wątpliwość, wysuwając wiele słusznych zastrze-
żeń32. Wzajemny stosunek nisz katedralnych i mariac-
terium a korpusem jako „Kanzeltreppen"; Idem, Ostrołukowepły-
ciny..., s. 195, zwrócił uwagę na fragmenty maswerków odnalezio-
ne w zasypisku pod posadzką w kościele Św. Wojciecha sugerując,
że pochodzą one z ażurowej przegrody chórowej z tej świątyni lub,
co bardziej prawdopodobne, z kościoła Mariackiego.
28 AKK, Wizytacja kardynała Bernarda Maciejowskiego [dalej:
Wizytacja Maciejowskiego], nr 20, s. 389-390; o ołtarzu też Ku-
mor, o.c, s. 351.
29 AKK, Liber Fabricae, t. 4, s. 13.
30 AKK, Wizytacja Maciejowskiego, s. 71.
31 Węcławowicz, Gotyckie bazyliki..., s. 34; Idem, Ostrołu-
kowe płyciny..., s. 194.
32 A. Grzybkowski, Małopolskie kościoły XIV wieku (recen-
zja pracy: P. Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kasi-
mir the Great in Lesser Poland 1320-1380, Teka KAiU 31: 1986,
z. 2, s. 205).
28
transeptu a obejściem prezbiterium, ościeże południowe, wspornik
(fot. A. Rzepecki)
takiej interpretacji tych detali należałoby przyjąć, że lek-
torium zajmowało całą szerokość katedry, oddzielając
korpus od prezbiterium wraz z obejściem. Być może „3
fragmenty z kamienia pińczowskiego rzeźbione, archi-
tektury gotyckiej, szczyty z żabkami, na jednym sciosa-
ny anioł trzymający herb", które znaleziono w czasie
restauracji Odrzywolskiego w mensie rozebranego ba-
rokowego ołtarza Św. Jana, stojącego po lewej stronie
ołtarza Św. Stanisława, należały niegdyś do wystroju
lektorium26. Brak możliwości ich zbadania nie pozwala
na wyprowadzanie jakichkolwiek dalszych wniosków.
Bez odpowiedzi musi też pozostać pytanie, czy „ganek
kamienny nad kaplicą Maciejowskiego", rozebrany w la-
tach 1759-1760, był pozostałością gotyckiego lektorium
- w każdym razie interpretacja taka jest możliwa27.
26 AKK, Inwentarz zabytków..., poz. 96-98. Według pomiarów
autorów od obecnego poziomu posadzki do nasady wsporników
odległości wynoszą odpowiednio (w przybliżeniu): wspornik po stro-
nie płd. arkady północnej - 4, 00 m; wspornik po stronie płn. arkady
południowej - 3, 67 m. Ślady, zapewne po skutych wspornikach,
zachowane z obydwu stron na ścianach obwodowych katedry znaj-
dują się na wysokości: płn. - 3, 90 m; płd. - 3, 90 m.
27 Fabrica ecclesiae Cracoviensis. Materiały źródłowe do dzie-
jów katedry krakowskiej w XVIII wieku z archiwaliów kapitulnych
i kurialnych krakowskich, wybr. i opr. B. Przybyszewski, Kra-
ków 1993 (Źródła DW 14, cz. 1), s. 162, nr 347; warto zwrócić
w tym miejscu uwagę, żeT. Węcławowicz (Gotyckie bazyliki Kra-
kowa, Kraków 1993, s. 23-24, przyp. 124) interpretuje występ cio-
sowy w płd.-wsch. narożniku nawy płn. kościoła Bożego Ciała jako,
być może, „pozostałość wspornika sklepiennego arkadowania lek-
torium", a wieżowe klatki schodowe od strony płn. między prezbi-
W powiązaniu z przegrodą chórową omawiać należy
także wspominany już ołtarz Św. Jana Ewangelisty: „si-
tum iuxta murum quo distinguitur chorus a corpore
eccl(esi)ae contra sepulchrum sancti Stanislai", erygowa-
ny przez biskupa Floriana z Mokrska, na prośbę Jana, wi-
karego i altarysty ołtarza Św. Leonarda. Wizytacja Ber-
narda Maciejowskiego zawiera opis tego ołtarza, zapewne
jeszcze w postaci średniowiecznej - z kamienną mensą
oraz malowaną nastawą przedstawiającą Chrystusa Zmar-
twychwstającego28. Zapewne nie bez przyczyny ołtarz
poświęcony św. Janowi Ewangeliście dekorował obraz
0 tematyce nie związanej z życiem tego świętego. Wize-
runek Zmartwychwstałego Chrystusa mógł stanowić lo-
giczne uzupełnienie monumentalnej rzeźby Chrystusa
Ukrzyżowanego, umieszczonej na triumfalnym krzyżu
ponad lektorium. Ów krucyfiks wzmiankowany jest po-
średnio jeszcze na przełomie wieków XVI i XVII: w roku
1593 płacono za żerdź z gałkami i 6 łokci czarnego płótna
na zasłonę wielkopostną: „do passiey posrod koscziola"
1 „na krucyfiks na grobie S. Stani(sława)"29; w roku 1602:
„in corpore eccl(esi)ae ante imaginem crucifixi", wisiał
siedmioramienny świecznik sprawiony przez kanonika
Stefana Wichrowskiego30.
5. KORPUS NAWOWY - CHRONOLOGIA
I WYSTRÓJ ARCHITEKTONICZNY
Jednym z kluczowych zagadnień podejmowanych
ostatnio przez badaczy zajmujących się gotycką kate-
drą oraz XIV-wieczną architekturą Małopolski jest pro-
blem nisz baldachimowych w nawie katedralnej (fig. 14)
i chórze kościoła Mariackiego (fig. 15) oraz kwestia ich
wzajemnej zależności. Paul Crossley jednoznacznie
wskazał na decydującą rolę nisz w kościele Mariackim
jako wzorów dla katedry. Pogląd ten przyjął Tomasz
Węcławowicz31, natomiast Andrzej Grzybkowski pod-
dał w wątpliwość, wysuwając wiele słusznych zastrze-
żeń32. Wzajemny stosunek nisz katedralnych i mariac-
terium a korpusem jako „Kanzeltreppen"; Idem, Ostrołukowepły-
ciny..., s. 195, zwrócił uwagę na fragmenty maswerków odnalezio-
ne w zasypisku pod posadzką w kościele Św. Wojciecha sugerując,
że pochodzą one z ażurowej przegrody chórowej z tej świątyni lub,
co bardziej prawdopodobne, z kościoła Mariackiego.
28 AKK, Wizytacja kardynała Bernarda Maciejowskiego [dalej:
Wizytacja Maciejowskiego], nr 20, s. 389-390; o ołtarzu też Ku-
mor, o.c, s. 351.
29 AKK, Liber Fabricae, t. 4, s. 13.
30 AKK, Wizytacja Maciejowskiego, s. 71.
31 Węcławowicz, Gotyckie bazyliki..., s. 34; Idem, Ostrołu-
kowe płyciny..., s. 194.
32 A. Grzybkowski, Małopolskie kościoły XIV wieku (recen-
zja pracy: P. Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kasi-
mir the Great in Lesser Poland 1320-1380, Teka KAiU 31: 1986,
z. 2, s. 205).
28