DOI Artikel:
Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Z badań nad gotycką katedrą w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0039
przed przybyciem do Krakowa Blatfussa w roku 148648.
Przeprowadzając teoretyczne i nie poparte żadnymi dany-
mi źródłowymi rozważania, wskazał na Pawła Kulawego
i Jana Czyrana z Krakowa. Stwierdził także, że „prawdo-
podobnie w związku z budową zakrystii na Wawelu przy-
był do Krakowa murator Jan de Cibinio". Ostatnio Zenon
Piech zwrócił uwagę na możliwość chronologicznego roz-
warstwienia budynku skarbca na podstawie zdobiących go
herbów. Według tego badacza sklepienie budowli powsta-
ło najwcześniej w 2. połowie roku 1493, o czym świadczy
herb Fryderyka Jagiellończyka z kapeluszem kardynalskim
na jednym ze zworników. Herb tegoż biskupa na szczycie
wschodnim - bez kapelusza i krzyża - datować można
najpóźniej na 1. połowę roku 149349.
Rozważania na temat budynku skarbca należy rozpo-
cząć od przeglądu różnych informacji zawartych w źró-
dłach archiwalnych, opublikowanych przede wszystkim
przez J. Ptaśnika i B. Przybyszewskiego. Zakrystia obok
kaplicy Św. Małgorzaty wymieniona jest już w połowie
wieku XV w jednym z katalogów biskupów krakowskich,
który wspomina, że Nanker: „hic fundavit altare sub titulo
s. Margarethae in capella ante sacristiam"50. W roku 1461
prowadzono w pobliżu skarbca prace naprawcze przy
murze obronnym. W regestrze z tego roku wielkorządcy
Waltera wspomniany jest wydatek 6 i pół grzywny: „[pro]
reformatione muri post ecclesiam seu sacristiam pro ce-
mento, arena, lapidibus et aliis necesariis [...] et muratori
ab operę seu a labore"51. Musiała to być jednak budowla
zbyt mała na potrzeby biskupiej i kapitulnej liturgii, gdyż
1 października 1481 Kapituła katedralna postanowiła, aby
skarbiec: „bene et decenter reformetur et reficiatur tam in
testitudinibus scissis, quam in sui ampliacione et dilatacio-
ne"52. 9 maja 1482 Kapituła zdecydowała własnym sump-
tem naprawić przedmurze zamkowe uszkodzone podczas
budowy zakrystii53. 7 marca 1483 biskup Jan Rzeszowski
przekazał 200 florenów na kontynuację budowy skarbca54.
Kwota ta stanowiła ekwiwalent złotego kielicha, który,
według tradycji zapoczątkowanej przez biskupa Zbignie-
wa Oleśnickiego a usankcjonowanej w jego testamencie,
każdy ordynariusz krakowski zobowiązany był złożyć
w skarbcu katedry55. Około 29 września 1483 Kapituła po-
wierzyła dozór nad budową skarbca Grzegorzowi Lubrań-
skiemu i Janowi Gosławskiemu56. 9 lutego 1488 egzeku-
torzy testamentu Jana Rzeszowskiego w obecności kano-
ników katedralnych zobowiązali się do przeznaczenia od-
powiednich sum na kontynuację budowy zakrystii, zgod-
nie z wolą zmarłego57, a 5 września 1492 zostali zobowią-
zani, pod karą ekskomuniki, do ukończenia budowy w cią-
gu czterech miesięcy. 16 maja 1500 Kapituła poleciła prze-
nieść rzeczy kościelne: „de antiąua seu minori sacristia in
novam"58.
Pewne fakty z dziejów budowy skarbca znamy też dzię-
ki trwającemu dość długo procesowi o zapłatę pomiędzy
Hanuszem Blatfussem oraz jego pomocnikiem Ottą59. Blat-
fuss przybył do Krakowa zapewne w roku 1486, kiedy to
23 października przedstawił poświadczenie z Koszyc o pro-
wadzeniu handlu śledziami. Spór o zapłatę za prace przy
skarbcu rozpoczął się dwa lata później, w końcu roku 1488,
kiedy to Otta oddał sprawę do sądu. Zarzucał Blatfussowi,
że ten przyjął go na wspólnika przy budowie i przystał, że
podzielą się per medium zapłatą wynoszącą 350 zł. W re-
zultacie dał wspólnikowi jedynie 25 florenów, 150 zatrzy-
mując dla siebie. Otta zażądał zapłaty za pracę przez 29
tygodni - a więc zapewne za dwa sezony budowlane -
1487 i 148860. W trakcie procesu odczytano list biskupa
krakowskiego poświadczający, że zawarł on umowę z Ha-
nuszem Blatfussem na sumę 350 złotych węgierskich. Ten-
że zeznał, że choć pierwotnie miał przekazać wspólniko-
wi połowę zapłaty, to później, na skutek niemożności zna-
lezienia poręczycieli, Otta sam odstąpił od warunków
umowy i pracował na budowie jako robotnik. Równie
ważna jest informacja, że Blatfuss odmówił też zapłaty
Albertusowi, który pracował w kamieniołomie, gdzie wy-
dobywano kamień potrzebny do budowy skarbca.
48 Cracovia artificum. Supplementa. Krakowskie środowisko
architektoniczne czasów Wita Stwosza, wybr. i oprać. B. Przyby-
szewski, Wrocław 1990, s. 18-20; B. Przybyszewski w jednej
z wcześniejszych publikacji twierdził, że nowa zakrystia dobudo-
wana została jeszcze w w. XIV; Wypisy..., s. 69, nr 108, przyp. 1.
Dzieje budowy skarbca zostały też zrelacjonowane, bardziej pobież-
nie, w: F. Kiryk, J. Kurtyka, M. Michalewiczowa, Jan Rze-
szowski, PSB 34, s. 78-79.
49 Z. P i e c h, Średniowieczne herby w katedrze wawelskiej. Treści
i funkcje [w:] Katedra krakowska w średniowieczu. Materiały sesji
Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków,
kwiecień 1994, Kraków 1996, s. 127-152, o skarbcu: s. 142-146.
50MPH III, s. 367; Wojciechowski, o.c, s. 19.
5i Rejestr wydatków na naprawę zamku krakowskiego z XV wie-
ku (Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce 5:
1892, s. XXIX); Wawel, 2: Materiały archiwalne do budowy zamku,
zebr. i wyd. A. Chmiel (Teka GKGZ 5: 1913, s. 6).
52 Wypisy..., s. 69-70, nr 108.
53 Ibidem, s. 71, nr 111.
54 Ibidem, s. 73, nr 116.
55 Por. Codex diplomaticus universitatis cracoviensis, t. II, ed.
Ż. Pauli, Kraków 1870, s. 157.
56 Wypisy..., s. 74, nr 118.
51 Ibidem, s. 85-86, nr 138; por. też s. 92, nr 146; s. 94-95, nr 149;
s. 102-104, m 161.
58Ibidem, s. 116, nr 184.
59 Zagadnienie to zrelacj onował szczegółowo B.Przybyszew-
ski, Cracovia artificum. Supplementa..., s. 19-20; przytaczamy tu
jedynie te informacje, które mogą mieć znaczenie dla chronologii
budowy skarbca.
60 Ibidem, s. 20: Przybyszewski tłumaczy błędnie 29 miesięcy
zamiast 29 tygodni i twierdzi, że Otta żądał zapłaty za 2 lata i 1/2
roku.
35
Przeprowadzając teoretyczne i nie poparte żadnymi dany-
mi źródłowymi rozważania, wskazał na Pawła Kulawego
i Jana Czyrana z Krakowa. Stwierdził także, że „prawdo-
podobnie w związku z budową zakrystii na Wawelu przy-
był do Krakowa murator Jan de Cibinio". Ostatnio Zenon
Piech zwrócił uwagę na możliwość chronologicznego roz-
warstwienia budynku skarbca na podstawie zdobiących go
herbów. Według tego badacza sklepienie budowli powsta-
ło najwcześniej w 2. połowie roku 1493, o czym świadczy
herb Fryderyka Jagiellończyka z kapeluszem kardynalskim
na jednym ze zworników. Herb tegoż biskupa na szczycie
wschodnim - bez kapelusza i krzyża - datować można
najpóźniej na 1. połowę roku 149349.
Rozważania na temat budynku skarbca należy rozpo-
cząć od przeglądu różnych informacji zawartych w źró-
dłach archiwalnych, opublikowanych przede wszystkim
przez J. Ptaśnika i B. Przybyszewskiego. Zakrystia obok
kaplicy Św. Małgorzaty wymieniona jest już w połowie
wieku XV w jednym z katalogów biskupów krakowskich,
który wspomina, że Nanker: „hic fundavit altare sub titulo
s. Margarethae in capella ante sacristiam"50. W roku 1461
prowadzono w pobliżu skarbca prace naprawcze przy
murze obronnym. W regestrze z tego roku wielkorządcy
Waltera wspomniany jest wydatek 6 i pół grzywny: „[pro]
reformatione muri post ecclesiam seu sacristiam pro ce-
mento, arena, lapidibus et aliis necesariis [...] et muratori
ab operę seu a labore"51. Musiała to być jednak budowla
zbyt mała na potrzeby biskupiej i kapitulnej liturgii, gdyż
1 października 1481 Kapituła katedralna postanowiła, aby
skarbiec: „bene et decenter reformetur et reficiatur tam in
testitudinibus scissis, quam in sui ampliacione et dilatacio-
ne"52. 9 maja 1482 Kapituła zdecydowała własnym sump-
tem naprawić przedmurze zamkowe uszkodzone podczas
budowy zakrystii53. 7 marca 1483 biskup Jan Rzeszowski
przekazał 200 florenów na kontynuację budowy skarbca54.
Kwota ta stanowiła ekwiwalent złotego kielicha, który,
według tradycji zapoczątkowanej przez biskupa Zbignie-
wa Oleśnickiego a usankcjonowanej w jego testamencie,
każdy ordynariusz krakowski zobowiązany był złożyć
w skarbcu katedry55. Około 29 września 1483 Kapituła po-
wierzyła dozór nad budową skarbca Grzegorzowi Lubrań-
skiemu i Janowi Gosławskiemu56. 9 lutego 1488 egzeku-
torzy testamentu Jana Rzeszowskiego w obecności kano-
ników katedralnych zobowiązali się do przeznaczenia od-
powiednich sum na kontynuację budowy zakrystii, zgod-
nie z wolą zmarłego57, a 5 września 1492 zostali zobowią-
zani, pod karą ekskomuniki, do ukończenia budowy w cią-
gu czterech miesięcy. 16 maja 1500 Kapituła poleciła prze-
nieść rzeczy kościelne: „de antiąua seu minori sacristia in
novam"58.
Pewne fakty z dziejów budowy skarbca znamy też dzię-
ki trwającemu dość długo procesowi o zapłatę pomiędzy
Hanuszem Blatfussem oraz jego pomocnikiem Ottą59. Blat-
fuss przybył do Krakowa zapewne w roku 1486, kiedy to
23 października przedstawił poświadczenie z Koszyc o pro-
wadzeniu handlu śledziami. Spór o zapłatę za prace przy
skarbcu rozpoczął się dwa lata później, w końcu roku 1488,
kiedy to Otta oddał sprawę do sądu. Zarzucał Blatfussowi,
że ten przyjął go na wspólnika przy budowie i przystał, że
podzielą się per medium zapłatą wynoszącą 350 zł. W re-
zultacie dał wspólnikowi jedynie 25 florenów, 150 zatrzy-
mując dla siebie. Otta zażądał zapłaty za pracę przez 29
tygodni - a więc zapewne za dwa sezony budowlane -
1487 i 148860. W trakcie procesu odczytano list biskupa
krakowskiego poświadczający, że zawarł on umowę z Ha-
nuszem Blatfussem na sumę 350 złotych węgierskich. Ten-
że zeznał, że choć pierwotnie miał przekazać wspólniko-
wi połowę zapłaty, to później, na skutek niemożności zna-
lezienia poręczycieli, Otta sam odstąpił od warunków
umowy i pracował na budowie jako robotnik. Równie
ważna jest informacja, że Blatfuss odmówił też zapłaty
Albertusowi, który pracował w kamieniołomie, gdzie wy-
dobywano kamień potrzebny do budowy skarbca.
48 Cracovia artificum. Supplementa. Krakowskie środowisko
architektoniczne czasów Wita Stwosza, wybr. i oprać. B. Przyby-
szewski, Wrocław 1990, s. 18-20; B. Przybyszewski w jednej
z wcześniejszych publikacji twierdził, że nowa zakrystia dobudo-
wana została jeszcze w w. XIV; Wypisy..., s. 69, nr 108, przyp. 1.
Dzieje budowy skarbca zostały też zrelacjonowane, bardziej pobież-
nie, w: F. Kiryk, J. Kurtyka, M. Michalewiczowa, Jan Rze-
szowski, PSB 34, s. 78-79.
49 Z. P i e c h, Średniowieczne herby w katedrze wawelskiej. Treści
i funkcje [w:] Katedra krakowska w średniowieczu. Materiały sesji
Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków,
kwiecień 1994, Kraków 1996, s. 127-152, o skarbcu: s. 142-146.
50MPH III, s. 367; Wojciechowski, o.c, s. 19.
5i Rejestr wydatków na naprawę zamku krakowskiego z XV wie-
ku (Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce 5:
1892, s. XXIX); Wawel, 2: Materiały archiwalne do budowy zamku,
zebr. i wyd. A. Chmiel (Teka GKGZ 5: 1913, s. 6).
52 Wypisy..., s. 69-70, nr 108.
53 Ibidem, s. 71, nr 111.
54 Ibidem, s. 73, nr 116.
55 Por. Codex diplomaticus universitatis cracoviensis, t. II, ed.
Ż. Pauli, Kraków 1870, s. 157.
56 Wypisy..., s. 74, nr 118.
51 Ibidem, s. 85-86, nr 138; por. też s. 92, nr 146; s. 94-95, nr 149;
s. 102-104, m 161.
58Ibidem, s. 116, nr 184.
59 Zagadnienie to zrelacj onował szczegółowo B.Przybyszew-
ski, Cracovia artificum. Supplementa..., s. 19-20; przytaczamy tu
jedynie te informacje, które mogą mieć znaczenie dla chronologii
budowy skarbca.
60 Ibidem, s. 20: Przybyszewski tłumaczy błędnie 29 miesięcy
zamiast 29 tygodni i twierdzi, że Otta żądał zapłaty za 2 lata i 1/2
roku.
35