DOI Artikel:
Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Z badań nad gotycką katedrą w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0045
Sklepienie skarbca zostało zaprojektowane inaczej,
niż wcześniej planowano, dlatego też przysłoniło czę-
ściowo szczyty okien, a to z kolei spowodowało koniecz-
ność przekształcenia glifów okiennych tak, by zmieści-
ły się w ścianach tarczowych pod sklepieniem. Ściana
południowa, która zapewne w pierwotnych zamysłach
miała być uregulowana, z nieznanych nam powodów
została pozostawiona w pierwotnym biegu.
Kształt wsporników od strony południowej i sposób
ich zawieszenia może usprawiedliwiać przypuszczenie,
że przygotowano je wcześniej i zamierzano zamontować
w regularnych narożnikach o kącie 90°. Nieregularność
ściany spowodowała, że są one znacznie wysunięte -
wspornik środkowy zawieszony na wydatnym krokszty-
nie (fig. 32) lub przesunięte ku północy (wspornik płd.-
wsch.). Wspornikom tym należy poświęcić nieco więcej
uwagi (fig. 32-35). Przede wszystkim trzeba sprostować
informację zawartą w Katalogu zabytków sztuki w Pol-
sce o jakoby sześciu wspornikach, gdyż w rzeczywisto-
ści jest ich osiem. Dwa umieszczone od strony zachod-
niej są obecnie zasłonięte attykami szaf na paramenty.
Ozdobione są maskami męskimi, z których jedną opubli-
kował już Tadeusz Dobrowolski. Interesująca i zasługu-
jąca na interpretację jest także ikonografia przedstawień
wspornikowych (lew, lwica, dwie maski męskie, dziki
mąż, dwa motywy liściaste i herb Jastrzębiec). Szczegól-
nie istotne i pożądane z punktu widzenia dziejów budo-
wy skarbca byłoby zidentyfikowanie osoby, do której
odnosi się herb Jastrzębiec. Niestety, jak dotąd, takiej iden-
tyfikacji nie udało się dokonać. Sama forma rzeźb na
wspornikach jest osobnym zagadnieniem, wymagającym
szerszego potraktowania. Zwracano już uwagę na archa-
iczność ich kształtów a Tadeusz Dobrowolski przywołał
maskę męską jako przykład późnogotyckiej rzeźby na-
wiązującej do tradycji wieku XTV.
Na zakończenie pewna uwaga dotycząca fundatora
skarbca. Przyjmuje się powszechnie, że biskupia zakry-
71 We wspomnianym powyżej (por. przyp. 70) tekście, autor ten
pisze o zakrystii jako o jednym z najwspanialszych dzieł Rzeszow-
skiego, wzniesionym własnym sumptem za życia i po śmierci: „in-
ter opera ejus nobilius extat sacristia ecclesiae cracoviensis, petra
ąuadrata et planata tectoąue plumbeo ipsius impensis ante mortem
et post exstructa et consumata" - cyt. wg Wojciechowski, o.c,
s. 19; informacja o fundowaniu trafiła też do katalogów biskupów
krakowskich, a z nich do inskrypcji pod portretem Rzeszowskiego
w krużgankach klasztoru Franciszkanów w Krakowie. Nie istnieją-
ca dziś inskrypcja brzmiała: „Joannes Rzeszovius Episcopus Cra-
coviensis et Dux Severiensis functus Episcopatu annis sedecim, sa-
crarium in Ecclesia Cracoviensi extruxit. Cracoviae mortuus ibiąue
sepultus reąuiescit"; jej odpis przetrwał w: Yisitatio totius Provin-
ciae Maioris et Minoris Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae, Rus-
siae etc. Incepta per Reverendum patrem Magistrum Joannem Do-
natum Caputum a Cupertino Artium et Sacrae Theologiae Docto-
rem eiusdem provinciae provincialem ac Commissarium Genera-
łem. Anno Domini 159sexto, Die 5 Decembris usąue ad Annum
stia katedry powstała dzięki Janowi Rzeszowskiemu
i kardynałowi Fryderykowi Jagiellończykowi. O udziale
w fundacji drugiego z nich wnioskowano na podstawie
jego herbów umieszczonych na szczycie i na sklepie-
niu. Tymczasem brak w aktach kapitulnych jakiejkol-
wiek wzmianki o wsparciu finansowym budowy przez
Fryderyka, ponadto współczesny mu Maciej Miecho-
wita nie wymienia skarbca wśród jego fundacji, prze-
ciwnie, całą zasługę przypisuje Janowi Rzeszowskie-
mu71. Tak więc umieszczenie herbów Jagiellończyka
w skarbcu wypada uznać raczej za gest kurtuazyjny -
upamiętnienie aktualnego ordynariusza, oraz jego sta-
rań o dokończenie budowy, a nie świadectwo rzeczywi-
stego udziału w fundacji.
7. SKLEPIENIA BALDACHIMU NAGROBKA
KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA
Niezwykle bogata literatura na temat twórczości Wita
Stwosza dotyczy w większości, co zrozumiałe, rzeźby,
rzadko natomiast architektury stanowiącej dla niej opra-
wę. Na temat baldachimu sarkofagu Kazimierza Jagiel-
lończyka obszerniej wypowiedział się jedynie Piotr Sku-
biszewski72, a krótki, lecz bardzo trafny osąd na jego
temat wyraził Adam Miłobędzki73. Pierwszy z nich wska-
zał, że najbliższe analogie dla sklepień środkowego przę-
sła wawelskiego baldachimu (fig. 36) znajdują się na
terenie południowych Czech i Dolnej Austrii, przede
wszystkim w twórczości Benedikta Rejta i Antona Pil-
grama. Wszystkie podane przykłady są jednak później-
sze od dzieła Stwosza, poza tym ich podobieństwo do
krakowskiej realizacji jest bardzo ogólne i sprowadza
się właściwie do stosowania żeber krzywobieżnych. Jako
analogię dla bocznych przęseł baldachimu Skubiszew-
ski podał sklepienie w sieni zachodniego skrzydła zam-
ku w Wiener Neustadt (1449-1460). Z kolei Miłobędz-
159octavum, odpis w Archiwum 00. Franciszkanów w Krakowie,
k. 9r.-9v.; M. Miechowita, Chronica Polonorum, Cracoviae [...]
Hieronymi Vietoris Chalcographi..., 1501, k. CCCLXXIIII, z osią-
gnięć Fryderyka Jagiellończyka wymienia jedynie fundację, wespół
z matką, relikwiarza na głowę św. Stanisława.
72P. Skubiszewski, Rzeźba nagrobna Wita Stwosza, Warsza-
wa 1957, s. 47^9.
73 A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce, War-
szawa 1988 (wyd. 4), s. 109. Baldachim był także przedmiotem za-
interesowania MariiŁodyńskiej-Kosińskiej, „Supereminentia"
nad tumbą Kazimierza Jagiellończyka na Wawelu (Rocz. HS 17:
1988, s. 101-104), która uznała go za dzieło Jorga Hubera z Passa-
wy, powstałe w miejsce drewnianego nakrycia, autorstwa Stwosza.
Naszym zdaniem hipoteza ta budzi poważne wątpliwości, dlatego
traktujemy baldachim w kaplicy Świętokrzyskiej jako oryginalne
dzieło mistrza z Norymbergi. Dyskusję na ten temat odkładamy do
przygotowywanego artykułu.
41
niż wcześniej planowano, dlatego też przysłoniło czę-
ściowo szczyty okien, a to z kolei spowodowało koniecz-
ność przekształcenia glifów okiennych tak, by zmieści-
ły się w ścianach tarczowych pod sklepieniem. Ściana
południowa, która zapewne w pierwotnych zamysłach
miała być uregulowana, z nieznanych nam powodów
została pozostawiona w pierwotnym biegu.
Kształt wsporników od strony południowej i sposób
ich zawieszenia może usprawiedliwiać przypuszczenie,
że przygotowano je wcześniej i zamierzano zamontować
w regularnych narożnikach o kącie 90°. Nieregularność
ściany spowodowała, że są one znacznie wysunięte -
wspornik środkowy zawieszony na wydatnym krokszty-
nie (fig. 32) lub przesunięte ku północy (wspornik płd.-
wsch.). Wspornikom tym należy poświęcić nieco więcej
uwagi (fig. 32-35). Przede wszystkim trzeba sprostować
informację zawartą w Katalogu zabytków sztuki w Pol-
sce o jakoby sześciu wspornikach, gdyż w rzeczywisto-
ści jest ich osiem. Dwa umieszczone od strony zachod-
niej są obecnie zasłonięte attykami szaf na paramenty.
Ozdobione są maskami męskimi, z których jedną opubli-
kował już Tadeusz Dobrowolski. Interesująca i zasługu-
jąca na interpretację jest także ikonografia przedstawień
wspornikowych (lew, lwica, dwie maski męskie, dziki
mąż, dwa motywy liściaste i herb Jastrzębiec). Szczegól-
nie istotne i pożądane z punktu widzenia dziejów budo-
wy skarbca byłoby zidentyfikowanie osoby, do której
odnosi się herb Jastrzębiec. Niestety, jak dotąd, takiej iden-
tyfikacji nie udało się dokonać. Sama forma rzeźb na
wspornikach jest osobnym zagadnieniem, wymagającym
szerszego potraktowania. Zwracano już uwagę na archa-
iczność ich kształtów a Tadeusz Dobrowolski przywołał
maskę męską jako przykład późnogotyckiej rzeźby na-
wiązującej do tradycji wieku XTV.
Na zakończenie pewna uwaga dotycząca fundatora
skarbca. Przyjmuje się powszechnie, że biskupia zakry-
71 We wspomnianym powyżej (por. przyp. 70) tekście, autor ten
pisze o zakrystii jako o jednym z najwspanialszych dzieł Rzeszow-
skiego, wzniesionym własnym sumptem za życia i po śmierci: „in-
ter opera ejus nobilius extat sacristia ecclesiae cracoviensis, petra
ąuadrata et planata tectoąue plumbeo ipsius impensis ante mortem
et post exstructa et consumata" - cyt. wg Wojciechowski, o.c,
s. 19; informacja o fundowaniu trafiła też do katalogów biskupów
krakowskich, a z nich do inskrypcji pod portretem Rzeszowskiego
w krużgankach klasztoru Franciszkanów w Krakowie. Nie istnieją-
ca dziś inskrypcja brzmiała: „Joannes Rzeszovius Episcopus Cra-
coviensis et Dux Severiensis functus Episcopatu annis sedecim, sa-
crarium in Ecclesia Cracoviensi extruxit. Cracoviae mortuus ibiąue
sepultus reąuiescit"; jej odpis przetrwał w: Yisitatio totius Provin-
ciae Maioris et Minoris Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae, Rus-
siae etc. Incepta per Reverendum patrem Magistrum Joannem Do-
natum Caputum a Cupertino Artium et Sacrae Theologiae Docto-
rem eiusdem provinciae provincialem ac Commissarium Genera-
łem. Anno Domini 159sexto, Die 5 Decembris usąue ad Annum
stia katedry powstała dzięki Janowi Rzeszowskiemu
i kardynałowi Fryderykowi Jagiellończykowi. O udziale
w fundacji drugiego z nich wnioskowano na podstawie
jego herbów umieszczonych na szczycie i na sklepie-
niu. Tymczasem brak w aktach kapitulnych jakiejkol-
wiek wzmianki o wsparciu finansowym budowy przez
Fryderyka, ponadto współczesny mu Maciej Miecho-
wita nie wymienia skarbca wśród jego fundacji, prze-
ciwnie, całą zasługę przypisuje Janowi Rzeszowskie-
mu71. Tak więc umieszczenie herbów Jagiellończyka
w skarbcu wypada uznać raczej za gest kurtuazyjny -
upamiętnienie aktualnego ordynariusza, oraz jego sta-
rań o dokończenie budowy, a nie świadectwo rzeczywi-
stego udziału w fundacji.
7. SKLEPIENIA BALDACHIMU NAGROBKA
KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA
Niezwykle bogata literatura na temat twórczości Wita
Stwosza dotyczy w większości, co zrozumiałe, rzeźby,
rzadko natomiast architektury stanowiącej dla niej opra-
wę. Na temat baldachimu sarkofagu Kazimierza Jagiel-
lończyka obszerniej wypowiedział się jedynie Piotr Sku-
biszewski72, a krótki, lecz bardzo trafny osąd na jego
temat wyraził Adam Miłobędzki73. Pierwszy z nich wska-
zał, że najbliższe analogie dla sklepień środkowego przę-
sła wawelskiego baldachimu (fig. 36) znajdują się na
terenie południowych Czech i Dolnej Austrii, przede
wszystkim w twórczości Benedikta Rejta i Antona Pil-
grama. Wszystkie podane przykłady są jednak później-
sze od dzieła Stwosza, poza tym ich podobieństwo do
krakowskiej realizacji jest bardzo ogólne i sprowadza
się właściwie do stosowania żeber krzywobieżnych. Jako
analogię dla bocznych przęseł baldachimu Skubiszew-
ski podał sklepienie w sieni zachodniego skrzydła zam-
ku w Wiener Neustadt (1449-1460). Z kolei Miłobędz-
159octavum, odpis w Archiwum 00. Franciszkanów w Krakowie,
k. 9r.-9v.; M. Miechowita, Chronica Polonorum, Cracoviae [...]
Hieronymi Vietoris Chalcographi..., 1501, k. CCCLXXIIII, z osią-
gnięć Fryderyka Jagiellończyka wymienia jedynie fundację, wespół
z matką, relikwiarza na głowę św. Stanisława.
72P. Skubiszewski, Rzeźba nagrobna Wita Stwosza, Warsza-
wa 1957, s. 47^9.
73 A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce, War-
szawa 1988 (wyd. 4), s. 109. Baldachim był także przedmiotem za-
interesowania MariiŁodyńskiej-Kosińskiej, „Supereminentia"
nad tumbą Kazimierza Jagiellończyka na Wawelu (Rocz. HS 17:
1988, s. 101-104), która uznała go za dzieło Jorga Hubera z Passa-
wy, powstałe w miejsce drewnianego nakrycia, autorstwa Stwosza.
Naszym zdaniem hipoteza ta budzi poważne wątpliwości, dlatego
traktujemy baldachim w kaplicy Świętokrzyskiej jako oryginalne
dzieło mistrza z Norymbergi. Dyskusję na ten temat odkładamy do
przygotowywanego artykułu.
41