Studia Waweliana (8.1999)

W latach 1790-1792, pod kierunkiem pułkownika Karola
Sierakowskiego i kapitana Jana Gawłowskiego, zbudowano na
krawędzi zachodnich zboczy Wawelu fortyfikacje kleszczo-
we2. Wzniesiony obwód obronny tworzyły dwa mury: ze-
wnętrzny, przypominający zęby piły, i wewnętrzny, powtarza-
jący odcinkowo przebieg głównego umocnienia. Zewnętrzny
mur zasłonił całkowicie dolne wejście do Smoczej Jamy od
strony przedmieścia Rybaki3. Podczas budowy umocnień od-
słonięto w sklepieniu jaskini dwa otwory, które zabezpieczono.
Również została zakryta szczelina od strony Przewozu przez
Wisłę. Smocza Jama stała się niedostępna dla zainteresowa-
nych.

Z inicjatywy Ambrożego Grabowskiego, w okresie Wol-
nego Miasta Krakowa, otwarto w roku 1843 jaskinię dla pu-
bliczności. Usunięto nasyp ziemny, przebito mur z roku 1792
zasłaniający wejście, umieszczając tutaj ostrołukowy kamien-
ny portal. Kilka metrów przed nim zamocowano żelazną kra-
tę z bramką, wspierającą się o skałę. Tylko trzy lata Smocza
Jama przyjmowała gości, zwiedzało ją „mnóstwo ciekawych
przy świecach"4. Po klęsce powstania krakowskiego w roku
1846 Wawel zajęło wojsko austriackie. Wzgórze otoczono
drewnianymi palisadami, a wejście z portalem do Smoczej
Jamy ponownie zostało zamurowane.

W latach pięćdziesiątych XIX wieku otwór prowadzący
do jaskini „przedstawiał się jako obszerny skalisty lej, w któ-
rego głębi widać było właściwy otwór, już wtedy zamurowa-
ny; nieco dalej, tuż przy drodze była bramka zamykana żela-
znymi kratami, wprowadzająca do wąskiej szyi, skąd się na-
stępnie rozciągały podziemia jaskiniowe"-. Po roku 1860
usunięto kratę, a korytarzyk skalny zasklepiono murem.

Od roku 1850 Austriacy prowadzili na wzgórzu znaczne
prace budowlane, między innymi w rejonie Smoczej Jamy.
Południowy górny otwór odsłonięto i zbudowano tutaj w roku
1851 ceglany szyb z klatką schodową o wysokości ponad
6 m. Tylko tędy można było zejść do jaskini. Ze względu na
strategiczną rolę Wawelu trudno było od komendanta zamku
uzyskać pozwolenie na obejrzenie skalnych podziemi. Przy
murze kleszczowym Austriacy zbudowali w roku 1853 stud-
nię w kształcie ozdobnej półbaszty, która sięgała do najniżej
położonej komory. Mur studni zasłonił całkowicie szczelinę
od strony Przewozu. Północny otwór w stropie jaskini przy-
kryto ceglaną kopułą w roku 1830.

Książę Stanisław Jabłonowski skierował w roku 1869 do
Rady Miejskiej Krakowa pismo interwencyjne: „od lat dwu-
dziestu ciągle walcząc z różnymi trudnościami doszedłem do
tego, że Smocza Jama ta kolebka Grodu naszego, jest już
pełnie wyreperowaną i w każdej chwili za pozwoleniem
.k. władz wojskowych można ją zwiedzić i te cudne piecza-
ry oglądać z wszelkim bezpieczeństwem, lecz że wchód do

:J.Firlet, Z.Pianowski, Fortyfikacje kleszczowe w zachod-
iej części wzgórza wawelskiego, Teka KUiA 13: 1979, s. 17-23;
'. N i e w a 1 d a, H. Rojkowska, Fortyfikacje kleszczowe Wawelu,
adania architektoniczne elewacji zewnętrznych (Studia Waw. 5:
1996, s. 109-120).

3 Zob. szerzej o otworach prowadzących do Smoczej Jamy: F i r-
let. Smocza Jama...

1. Tablica księcia Krakusa na murze obronnym przy Smoczej
Jamie (fot. S. Michta)

Smoczej Jamy znajduje się w części zamku, do której dostęp
bez pozwolenia władzy wojskowej jest wzbroniony, praw-
dopodobnym jest, że publiczność nie mogąc w każdej chwili
zwiedzić tego starodawnego i naturalnego pomnika począt-
ku miasta naszego, zwiedzanie to przestanie być popularnym
i ta pamiątka i prawdziwe położenie jej zostanie na koniec
zapomnianym, a czasem zupełnie zatartym na wieki"6. W dal-
szej części listu książę przedstawił w punktach wnioski:

1. „Rada Miejska uchwali, aby napis wskazujący miejsce
Smoczej Jamy w przypuszczeniu z datą kiedy Krakus książę
Polski po zabiciu Smoka obrał górę wawelską na siedzibę
i początek miasta Krakowa założył [...] został wyrytym na
dwóch płytach marmurowych". Jedną umieści się „w zamu-
rowaniu wewnątrz zamku", a drugą na zewnątrz „ tak, aby
publiczność [...] zawsze o położeniu Smoczej Jamy zawia-
domiona była".

2. Gdyby nie było funduszy na ten cel to on sam „ponie-
sie koszty wyrycia i wmurowania tych napisów".

4 A. Grabowski, Wspomnienia, 2, Kraków 1909, s. 161.

5 W. Łuszczkiewicz, Najstarszy Kraków na podstawie bada-
nia dawnej topografii (Rocz. Krak. 2: 1899, s. 5).

6 Materiały dotyczące sprawy tablicy pamiątkowej oraz otwar-
cia dla publiczności Smoczej Jamy, rkps 6040, t. 12, Bibl. PAN w Kra-
kowie.