DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Firlet, Elżbieta: "Tablica pomnikowa" księcia Krakusa na wzgórzu wawelskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0252
dzy 730- i 750 / (Peters: metryki koronne, fasc. 2, pag. 40) /
W tej jamie zabiwszy dzikiego smoka osiadł na Wawelu /
i fundował miasto / Kraków / Wystawił tę tablicę / Stanisław
Xiążę Prus Jabłonowski / kap. art. b. wojsk pols.". Ten tekst
został później nieco zmieniony.
5 września 1871 kamieniarz Stehlik wystawił rachunek
dla księcia Jabłonowskiego „za tablicę pomnikową z napi-
sem nad Smoczą Jamę, za zwiezienie jej na miejsce, wykucie
na nią wnęku w ścianie i jej tamże osadzenie - przypada li-
cząc z dodanym rusztowaniem itn. ogółem 77 fi. au.N Z nie-
znanych nam przyczyn na murze obronnym, poniżej wieżycz-
ki obserwacyjnej, umieszczono w roku 1871 inną tablicę (niż
zaprojektowano) z piaskowca, wykonaną zapewne też w pra-
cowni Stehlika. Nad nią umocowano wydatny gzyms. Tabli-
ca ta zachowała się w tym miejscu do czasów obecnych
(w złym stanie), jej wysokość wraz z gzymsem wynosi około
115 cm, szerokość około 110 cm. Wyryty na jej powierzchni
napis brzmi: „KRAKUS XJĄŻE POLSKI / PANOWAŁ
MIĘDZY 730 - 750 r. / (PETERS. METRYKI KORONNE
FASC. 2. PAG. 40)/W TEM MIEJSCU JEST JAMA / W
KTÓREJ ZABIWSZY DZIKIEGO SMOKA / OSIADŁ
NA WAWELU I FUNDOWAŁ MIASTO / KRAKÓW /
WYSTAWIŁ TE TABLICE / STANISŁAW XIĄŻE PRUS
JABŁONOWSKI / KAP: ARTY: WOYSK POLSKICH /.
Datę panowania Krakusa wziął Jabłonowski z Metryki Ko-
ronnej i herbarza Kaspra Niesieckiego". Skrót PETERS, ozna-
cza miasto Petersburg, gdzie wywieziono w roku 1795 ca-
łość Metryki Koronnej12. Podając na tablicy stopień wojsko-
wy, Jabłonowski podkreślił swój udział w powstaniu listopa-
dowym, między innymi walczył pod Ostrołęką w roku 1831.
Ostatecznie powstała tylko jedna płyta pamiątkowa, zamiast
dwóch, co planował książę w piśmie skierowanym do Rady
Miejskiej w 1869 r. (zob. wyżej).
Jan Kanty Wojnarowski wykonał przy końcu 1871 lub
w pierwszej połowie roku 1872 rysunek tablicy (fig. 2)13. Od-
tworzony przez niego napis zawiera dwa literowe błędy. W ro-
ku 1874 Saturnin Swierzyński namalował Widok zamku kra-
kowskiego, z Dębnik (fig. 3). Na murze obronnym, poniżej
wieżyczki obserwacyjnej, zaznaczył tablicę ku czci księcia
Krakusa14. Ikonografia tablicy jest bardzo skromna. Jej zdję-
cie opublikował dopiero Janusz Roszko w roku 197015.
Podobnie rzadko wymieniano tablicę pamiątkową w prze-
wodnikach i opracowaniach dotyczących Krakowa i Wawe-
lu. Władysław Zawadzki pisał: „Do dzisiaj widzieć można
ową pieczarę, noszącą nazwę Smoczej Jamy, do której jed-
nak wnijście przed kilku laty zamurowano, położywszy tyl-
ko u wejścia tablicę z napisem na pamiątkę"16. Opis grodów
polskich Zawadzkiego ukazał się drukiem w roku 1866 (a ta-
blicę wmurowano w 1871). Być może autor słyszał o pla-
nach jej umieszczenia na murze przy Smoczej Jamie i wia-
domość tę potraktował jako rzeczywiście już istniejący fakt.
Kamienną inskrypcję wspomina też Helena d'Abancourt w ro-
ku 1924, a ostatni cytuje napis Andrzej Żaki17.
Kamienna tablica na murze przy jaskini jest swoistym
dokumentem epoki wskazującym, że Smocza Jama dla wy-
kształconych obywateli miasta była wówczas nie tylko przy-
rodniczą, geologiczną osobliwością, ale przede wszystkim
kulturowym zabytkiem odległej, legendarnej przeszłości Kra-
kowa. W okresie nieistnienia państwa polskiego inicjatywa
księcia Jabłonowskiego świadczyła o patriotyzmie i trosce,
aby miejsce związane z podaniem o bohaterskim Kraku, po-
gromcy smoka wawelskiego, prawodawcy i założycielu mia-
sta, przetrwało w pamięci przyszłych pokoleń'8.
4 sierpnia 1918, po generalnym remoncie pod kierunkiem
Adolfa Szyszko-Bohusza, otwarto Smoczą Jamę dla zwie-
dzających. Trudny okres okupacji niemieckiej i niszczenia
dziedzictwa historycznego na wawelskim wzgórzu tablica
przetrwała szczęśliwie, będąc wówczas widocznym symbo-
lem polskości krakowskiego grodu19. Dawne wejście do ja-
skini od strony Rybaków, „szczelnie zamurowane, ziemią
i trawnikiem pokryte" odsłonięto i udostępniono dopiero w ro-
ku 1945-°. Obawy Jabłonowskiego, że pamięć o lokalizacji
słynnej jaskini może zaginąć, szczęśliwie nie spełniły się.
Elżbieta Maria Firlet
11 W piśmie do Rady Miejskiej (wrzesień 1869) Jabłonowski
pisał: „data ta między rokiem 730 i 750 znajdzie się w Metryce
Koronnej dosłownie przepisanej z Kancelaryi Królewskiej u Her-
barza Niesieckiego starej edycji" - Materiały...; Niesiecki podaje,
ze ..Cracus umarł 730, według inszych 750". a przed nim wymienia
dwunastu wojewodów „koło roku 698, według inszych 710" - K.
Niesiecki. Herbarz polski, t. 1. Lipsk 1839-1846. s. 7.
12 Panu dr. Wojciechowi Krawczukowi dziękuję za rozwiązanie
tego skrótu. Nazwą Metryki Koronnej określano całość ksiąg po-
wstałych w wyniku działalności polskiej kancelarii królewskiej -
Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kan-
celarii królewskiej z lat 1447-1795, oprać. I. Sułkowska-Kura-
siowa i M. Woźniakowa. Warszawa 1975.
13 IR 861, Oddział Grafiki Bibl. Jag.; Sz. Dutkiewicz. Zbiór
pomników i napisanych nagrobków w główniej szych kościołach kra-
kowskich. Kraków 1872. poz. 168. Materiały do Zbioru Dutkiewi-
cza były gotowe do druku w czerwcu 1872 r. - „Czas", 13 czerwiec
1872 r.
14 Smoki. Mity. symbole, motywy. Katalog wy stawy, Muzeum Hi-
storyczne Miasta Krakowa, czerwiec-październik 1997, hasło kata-
logowe opracowała J. Winiewicz. s. 11.
15 Panu Januszowi T. Nowakowi dziękuję za zwrócenie mi uwa-
gi na tę fotografię - J. R o s z k o, Pogański książę silny wielce, War-
szawa 1970. W zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
znajduje się fotografia tablicy, wykonana w r. 1960 przez Henryka
Hermanowicza.
16 W. Zawadzki, Grody polskie. Opis historyczny dla dorasta-
jącej młodzieży, Lwów 1866. s. 40.
17 H. D'Abancourt, Kraków i okolice. Przewodnik. Kraków
1924. s. 104; A. Żaki, Kraków wiślański, czeski i wczesnopiastow-
ski [w:] Chystianizacja Polski południowej, Kraków 1994. s. 47.
18 O powstaniu legendy zob. szerzej: Firlet, o.c: J. Wyro-
zum s k i. Dzieje Krakowa. Kraków do schyłku wieków średnich. Kra-
ków 1992.
19 Zob. szerzej: A. Szyszko-Bohusz, Wawel pod okupacja^ nie-
miecką. Wspomnienia z lat 1939-1945 (Rocz. Krak. 31: 1949-1957).
20 Alth. o.c: Firlet. o.c, s. 71. 74.
248
W tej jamie zabiwszy dzikiego smoka osiadł na Wawelu /
i fundował miasto / Kraków / Wystawił tę tablicę / Stanisław
Xiążę Prus Jabłonowski / kap. art. b. wojsk pols.". Ten tekst
został później nieco zmieniony.
5 września 1871 kamieniarz Stehlik wystawił rachunek
dla księcia Jabłonowskiego „za tablicę pomnikową z napi-
sem nad Smoczą Jamę, za zwiezienie jej na miejsce, wykucie
na nią wnęku w ścianie i jej tamże osadzenie - przypada li-
cząc z dodanym rusztowaniem itn. ogółem 77 fi. au.N Z nie-
znanych nam przyczyn na murze obronnym, poniżej wieżycz-
ki obserwacyjnej, umieszczono w roku 1871 inną tablicę (niż
zaprojektowano) z piaskowca, wykonaną zapewne też w pra-
cowni Stehlika. Nad nią umocowano wydatny gzyms. Tabli-
ca ta zachowała się w tym miejscu do czasów obecnych
(w złym stanie), jej wysokość wraz z gzymsem wynosi około
115 cm, szerokość około 110 cm. Wyryty na jej powierzchni
napis brzmi: „KRAKUS XJĄŻE POLSKI / PANOWAŁ
MIĘDZY 730 - 750 r. / (PETERS. METRYKI KORONNE
FASC. 2. PAG. 40)/W TEM MIEJSCU JEST JAMA / W
KTÓREJ ZABIWSZY DZIKIEGO SMOKA / OSIADŁ
NA WAWELU I FUNDOWAŁ MIASTO / KRAKÓW /
WYSTAWIŁ TE TABLICE / STANISŁAW XIĄŻE PRUS
JABŁONOWSKI / KAP: ARTY: WOYSK POLSKICH /.
Datę panowania Krakusa wziął Jabłonowski z Metryki Ko-
ronnej i herbarza Kaspra Niesieckiego". Skrót PETERS, ozna-
cza miasto Petersburg, gdzie wywieziono w roku 1795 ca-
łość Metryki Koronnej12. Podając na tablicy stopień wojsko-
wy, Jabłonowski podkreślił swój udział w powstaniu listopa-
dowym, między innymi walczył pod Ostrołęką w roku 1831.
Ostatecznie powstała tylko jedna płyta pamiątkowa, zamiast
dwóch, co planował książę w piśmie skierowanym do Rady
Miejskiej w 1869 r. (zob. wyżej).
Jan Kanty Wojnarowski wykonał przy końcu 1871 lub
w pierwszej połowie roku 1872 rysunek tablicy (fig. 2)13. Od-
tworzony przez niego napis zawiera dwa literowe błędy. W ro-
ku 1874 Saturnin Swierzyński namalował Widok zamku kra-
kowskiego, z Dębnik (fig. 3). Na murze obronnym, poniżej
wieżyczki obserwacyjnej, zaznaczył tablicę ku czci księcia
Krakusa14. Ikonografia tablicy jest bardzo skromna. Jej zdję-
cie opublikował dopiero Janusz Roszko w roku 197015.
Podobnie rzadko wymieniano tablicę pamiątkową w prze-
wodnikach i opracowaniach dotyczących Krakowa i Wawe-
lu. Władysław Zawadzki pisał: „Do dzisiaj widzieć można
ową pieczarę, noszącą nazwę Smoczej Jamy, do której jed-
nak wnijście przed kilku laty zamurowano, położywszy tyl-
ko u wejścia tablicę z napisem na pamiątkę"16. Opis grodów
polskich Zawadzkiego ukazał się drukiem w roku 1866 (a ta-
blicę wmurowano w 1871). Być może autor słyszał o pla-
nach jej umieszczenia na murze przy Smoczej Jamie i wia-
domość tę potraktował jako rzeczywiście już istniejący fakt.
Kamienną inskrypcję wspomina też Helena d'Abancourt w ro-
ku 1924, a ostatni cytuje napis Andrzej Żaki17.
Kamienna tablica na murze przy jaskini jest swoistym
dokumentem epoki wskazującym, że Smocza Jama dla wy-
kształconych obywateli miasta była wówczas nie tylko przy-
rodniczą, geologiczną osobliwością, ale przede wszystkim
kulturowym zabytkiem odległej, legendarnej przeszłości Kra-
kowa. W okresie nieistnienia państwa polskiego inicjatywa
księcia Jabłonowskiego świadczyła o patriotyzmie i trosce,
aby miejsce związane z podaniem o bohaterskim Kraku, po-
gromcy smoka wawelskiego, prawodawcy i założycielu mia-
sta, przetrwało w pamięci przyszłych pokoleń'8.
4 sierpnia 1918, po generalnym remoncie pod kierunkiem
Adolfa Szyszko-Bohusza, otwarto Smoczą Jamę dla zwie-
dzających. Trudny okres okupacji niemieckiej i niszczenia
dziedzictwa historycznego na wawelskim wzgórzu tablica
przetrwała szczęśliwie, będąc wówczas widocznym symbo-
lem polskości krakowskiego grodu19. Dawne wejście do ja-
skini od strony Rybaków, „szczelnie zamurowane, ziemią
i trawnikiem pokryte" odsłonięto i udostępniono dopiero w ro-
ku 1945-°. Obawy Jabłonowskiego, że pamięć o lokalizacji
słynnej jaskini może zaginąć, szczęśliwie nie spełniły się.
Elżbieta Maria Firlet
11 W piśmie do Rady Miejskiej (wrzesień 1869) Jabłonowski
pisał: „data ta między rokiem 730 i 750 znajdzie się w Metryce
Koronnej dosłownie przepisanej z Kancelaryi Królewskiej u Her-
barza Niesieckiego starej edycji" - Materiały...; Niesiecki podaje,
ze ..Cracus umarł 730, według inszych 750". a przed nim wymienia
dwunastu wojewodów „koło roku 698, według inszych 710" - K.
Niesiecki. Herbarz polski, t. 1. Lipsk 1839-1846. s. 7.
12 Panu dr. Wojciechowi Krawczukowi dziękuję za rozwiązanie
tego skrótu. Nazwą Metryki Koronnej określano całość ksiąg po-
wstałych w wyniku działalności polskiej kancelarii królewskiej -
Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kan-
celarii królewskiej z lat 1447-1795, oprać. I. Sułkowska-Kura-
siowa i M. Woźniakowa. Warszawa 1975.
13 IR 861, Oddział Grafiki Bibl. Jag.; Sz. Dutkiewicz. Zbiór
pomników i napisanych nagrobków w główniej szych kościołach kra-
kowskich. Kraków 1872. poz. 168. Materiały do Zbioru Dutkiewi-
cza były gotowe do druku w czerwcu 1872 r. - „Czas", 13 czerwiec
1872 r.
14 Smoki. Mity. symbole, motywy. Katalog wy stawy, Muzeum Hi-
storyczne Miasta Krakowa, czerwiec-październik 1997, hasło kata-
logowe opracowała J. Winiewicz. s. 11.
15 Panu Januszowi T. Nowakowi dziękuję za zwrócenie mi uwa-
gi na tę fotografię - J. R o s z k o, Pogański książę silny wielce, War-
szawa 1970. W zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
znajduje się fotografia tablicy, wykonana w r. 1960 przez Henryka
Hermanowicza.
16 W. Zawadzki, Grody polskie. Opis historyczny dla dorasta-
jącej młodzieży, Lwów 1866. s. 40.
17 H. D'Abancourt, Kraków i okolice. Przewodnik. Kraków
1924. s. 104; A. Żaki, Kraków wiślański, czeski i wczesnopiastow-
ski [w:] Chystianizacja Polski południowej, Kraków 1994. s. 47.
18 O powstaniu legendy zob. szerzej: Firlet, o.c: J. Wyro-
zum s k i. Dzieje Krakowa. Kraków do schyłku wieków średnich. Kra-
ków 1992.
19 Zob. szerzej: A. Szyszko-Bohusz, Wawel pod okupacja^ nie-
miecką. Wspomnienia z lat 1939-1945 (Rocz. Krak. 31: 1949-1957).
20 Alth. o.c: Firlet. o.c, s. 71. 74.
248