DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Szlezynger, Piotr Stanisław: Przyczynek do działalności konserwatorskiej Adolfa Szyszko-Bohusza na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0259
ta. Rzeźba ta jest pracą naszej znanej artystki rzeźbiarki pani
Bogdanowicz. Sam kościółek również wyrestaurowany wraz
z przyległymi salami Muzeum Wawelskiego otwarty zosta-
nie dla publiczności 1-go listopada b.r."17. Niewątpliwie kon-
cepcję i projekt umieszczenia płyty zawdzięczamy Szyszko-
Bohuszowi, samo zaś jej opracowanie powierzone zostało ar-
tystce, uczennicy Bourdelle'a, w latach 1916-1924 działają-
cej w Krakowie18. Jadwiga Bohdanowicz-Konczewska uro-
dzona w Warszawie (data nieznana), w r. 1924 przeniosła się
do Paryża, później do Włoch, gdzie zmarła w Rzymie w r.
1943. Znana była z prac portretowych i studiów aktów ko-
biecych, wykonywanych w gipsie, szczególnie płaskorzeźb
i drobnych figurek, chwalonych ówcześnie przez krytyków
sztuki; przykładem figurka „Jawajki". Ten sposób modelo-
wania postaci i kształtowania formy jest bliski stylistycznie
postaciom widocznym na omawianej tablicy.
Na Wawelu zachowały się trzy różne egzemplarze tej sa-
mej płyty: jeden kamienny, wykonany z wapienia, oraz dwa
odlewy gipsowe. Jeden z dwu ostatnich zachował się w bar-
dzo złym stanie - rozbity, w trzech częściach, z licznymi,
dużymi ubytkami, ale modelowany najbardziej precyzyjnie.
Tablica wmurowana in situ przesłonięta do roku 1998 rozro-
śniętym dzikim winem, stąd prawie zapomniana, wykonana
z gipsu sztukatorskiego zachowana jest najlepiej. Z kolei ka-
mienna płyta istnieje zaledwie w około 60%, brak jest dolnej
części, górna zaś nosi ślady celowego zniszczenia przez dłu-
towanie do lica tła19. Dokładny odlew gipsowy, przechowy-
wany w magazynach lapidarium zamku prawdopodobnie po-
służył artyście za model. Wydaje się, iż egzemplarz wykona-
ny z wapienia jest późniejszą nieudaną próbą, zarzuconą
i ostatecznie nie wmurowaną w ścianę dawnych kuchni kró-
lewskich. Świadczą o tym wyraźne nieporadności: zagłębie-
nie w płaszczyznę lica i skręcenie lewej postaci. Popękany
obecnie odlew gipsowy posłużył prawdopodobnie jako eg-
zemplarz okazowy i wzór do odlania płyty gipsowej, wmu-
rowanej w ścianę budynku dawnych kuchni królewskich, po
prawej stronie od dawnego wejścia z dziedzińca arkadowego
do rotundy NPMarii (na zaprojektowany przez Młodzianow-
skiego balkonik zawieszony nad wystawą „Wawel Zaginio-
ny"). Przemawia za tym wykonanie i wmurowanie płyty
w bardzo krótkim czasie, bo zaledwie w dwa miesiące od opu-
blikowania komunikatu o odkryciu rotundy20. Wiemy z kilku
informacji prasowych, że otwarcie i poświęcenie rotundy na-
stawiło 30 października 191821. Jedno z zachowanych zdjęć
w archiwum fotograficznym Zamku Królewskiego na Wa-
welu przedstawia uroczystość poświęcenia i udostępnienia
do zwiedzania rotundy; wśród zgromadzonych znajdują się:
S. Tomkowicz, J. Mycielski, L. Lepszy, J. Muczkowski, bi-
skup A. Nowak i liczni duchowni, architekci A. Szyszko-
Bohusz i T. Stryjeński, władze cywilne i wojskowe, młodzież,
goście22.
Warto dodać, że nad odtworzonym wejściem do rotundy
Szyszko-Bohusz wprowadził nadproże, wykonane z bloku
wapienia o surowych, nieopracowanych bokach (wys. 34 cm,
szer. 113 cm), z napisem wykonanym stylizowanymi litera-
mi22. Powyżej umieścił stary detal kamienny24, w którym część
centralną zajmuje płaski okrąg ujęty półokrągłym wałkiem,
wystający przed lico, z promienistą glorią, z hierogramem
IHS w środku. Ponad glorią jest banderola uniesiona na osi
ku górze, o bokach opadających w formie fali i rozdwojo-
nym zakończeniu, z napisem po lewej stronie TU SOLUS.
Boki banderoli wywinięte są ku górze w formie ślimacznic.
Idea zaprojektowania oraz wmurowania płyty wyraźnie wska-
zuje, jak Szyszko-Bohusz konsekwentnie i kompleksowo pro-
wadził swoją działalność projektową i konserwatorską na Wa-
welu, przywiązując dużą wagę do detali architektonicznych.
Umieszczenie w murze płyt miało także na celu upamiętnie-
nie odkrycia i odbudowania wczesnośredniowiecznej rotun-
dy. Absolwent cenionej ówcześnie Cesarskiej Akademii Sztuk
Pięknych w Petersburgu musiał mieć decydujący wpływ na
formę plastyczną detali.
Innym przykładem stworzenia przez tego architekta no-
wych wartości w przestrzeni Wawelu było ustawienie kolum-
ny w porządku jońskim na osi wejścia do Smoczej Jamy bli-
sko baszty Złodziejskiej. Zwana popularnie „kolumną kon-
federatów barskich" lub „nad Smoczą Jamą" została ustawiona
na tarasie-platformie kleszczowego narożnika fortyfikacji
Wawelu w ramach urządzania obejścia, prowadzącego do
katedry, i zbudowania zejścia do Smoczej Jamy. Niestety, usu-
nięto ją z Wawelu w końcu lat sześćdziesiątych w wyniku
17 Nowa Reforma, 37, z. 478, z 27 X 1918, s. 2.
18 Słownik artystów polskich, I, Warszawa-Wrocław 1971,
s. 200-201; rzeźbiarka była uczennicą F. Bourdelle'a; wielokrotnie
wystawiała swe prace w Paryżu, w Rzymie, gdzie przebywała od r.
1934, oraz w TPSP w Krakowie. Wystawę pośmiertną prac zorgani-
zowano w Rzymie w r. 1947; A. Kołtoński, Jadwiga Bogdano-
wicz (Arkady I: 1938, s. 72-75).
19 Wmurowana płyta ma wymiary: 102 x 76 cm, płyta gipsowa
w lapidarium: 76 x 94 x U Cm, kamienny fragment: 71 * 88 x 19 cm.
20 Prace finansowano, m.in. z funduszu Ulanowskiej, wg: Ilu-
strowany Kurier Codzienny, 8: 1917, nr 262, s. 2-3 z 22 IX 1917,
Nowa Reforma, 37: 1917, nr 243, z IX 1917, s. 2: „Rotunda świę-
tych Feliksa i Adaukta [...] obecnie kończy Kierownictwo Odno-
wienia Zamku Królewskiego prace nad uporządkowaniem tego sta-
rego zabytku, za miesiąc prawdopodobnie będą te prace ukończone
i rotunda uprzystępniona publiczności".
21 Nowa Reforma, 37, nr 483, z 30 X 1918, s. 2: „Dzisiaj o godz.
9.00 odbyło się otwarcie odkrytej na Wawelu świątyni świętych Fe-
liksa i Adaukta".
22 Należy jednak przyjąć, że anonimowy podpis ołówkiem, in-
formujący o publicznym otwarciu i poświęceniu rotundy w r. 1917,
powstał w bliżej nieokreślonym czasie i nie jest wiarygodnym do-
kumentem.
23 Treść inskrypcji na nadprożu: ECCLESIA SS FELICIS EF
ADAVCFI IN CASTRO CRAC/ ROTVNDA ET ALTA, PRISCO
& VETERI MORE EX, LAPIDE/ FABREFACTA, IDOLIS
QV(ON)DAM. PRIVSQVAM POLONI AD CHRIS/TIANITATIS
IVRA CONVERSI FORENT, DICATA-A-D-1241/ PER CVNRA-
DVM DVCEM INCASTELATA, A-D-1340 PER/CASIMIRVM
POLONIAE REGEM RESTAVRATA A-D-1517/ IN HABITATIO-
NEM TRANSFORMATA 1807 PLERAQVE/DESTRVCTA, 1917
TERRA MVRIS Q(U)ERVTA AC REFECTA
24 Prawdopodobnie został przywieziony z któregoś z domów przy
Rynku Głównym.
255
Bogdanowicz. Sam kościółek również wyrestaurowany wraz
z przyległymi salami Muzeum Wawelskiego otwarty zosta-
nie dla publiczności 1-go listopada b.r."17. Niewątpliwie kon-
cepcję i projekt umieszczenia płyty zawdzięczamy Szyszko-
Bohuszowi, samo zaś jej opracowanie powierzone zostało ar-
tystce, uczennicy Bourdelle'a, w latach 1916-1924 działają-
cej w Krakowie18. Jadwiga Bohdanowicz-Konczewska uro-
dzona w Warszawie (data nieznana), w r. 1924 przeniosła się
do Paryża, później do Włoch, gdzie zmarła w Rzymie w r.
1943. Znana była z prac portretowych i studiów aktów ko-
biecych, wykonywanych w gipsie, szczególnie płaskorzeźb
i drobnych figurek, chwalonych ówcześnie przez krytyków
sztuki; przykładem figurka „Jawajki". Ten sposób modelo-
wania postaci i kształtowania formy jest bliski stylistycznie
postaciom widocznym na omawianej tablicy.
Na Wawelu zachowały się trzy różne egzemplarze tej sa-
mej płyty: jeden kamienny, wykonany z wapienia, oraz dwa
odlewy gipsowe. Jeden z dwu ostatnich zachował się w bar-
dzo złym stanie - rozbity, w trzech częściach, z licznymi,
dużymi ubytkami, ale modelowany najbardziej precyzyjnie.
Tablica wmurowana in situ przesłonięta do roku 1998 rozro-
śniętym dzikim winem, stąd prawie zapomniana, wykonana
z gipsu sztukatorskiego zachowana jest najlepiej. Z kolei ka-
mienna płyta istnieje zaledwie w około 60%, brak jest dolnej
części, górna zaś nosi ślady celowego zniszczenia przez dłu-
towanie do lica tła19. Dokładny odlew gipsowy, przechowy-
wany w magazynach lapidarium zamku prawdopodobnie po-
służył artyście za model. Wydaje się, iż egzemplarz wykona-
ny z wapienia jest późniejszą nieudaną próbą, zarzuconą
i ostatecznie nie wmurowaną w ścianę dawnych kuchni kró-
lewskich. Świadczą o tym wyraźne nieporadności: zagłębie-
nie w płaszczyznę lica i skręcenie lewej postaci. Popękany
obecnie odlew gipsowy posłużył prawdopodobnie jako eg-
zemplarz okazowy i wzór do odlania płyty gipsowej, wmu-
rowanej w ścianę budynku dawnych kuchni królewskich, po
prawej stronie od dawnego wejścia z dziedzińca arkadowego
do rotundy NPMarii (na zaprojektowany przez Młodzianow-
skiego balkonik zawieszony nad wystawą „Wawel Zaginio-
ny"). Przemawia za tym wykonanie i wmurowanie płyty
w bardzo krótkim czasie, bo zaledwie w dwa miesiące od opu-
blikowania komunikatu o odkryciu rotundy20. Wiemy z kilku
informacji prasowych, że otwarcie i poświęcenie rotundy na-
stawiło 30 października 191821. Jedno z zachowanych zdjęć
w archiwum fotograficznym Zamku Królewskiego na Wa-
welu przedstawia uroczystość poświęcenia i udostępnienia
do zwiedzania rotundy; wśród zgromadzonych znajdują się:
S. Tomkowicz, J. Mycielski, L. Lepszy, J. Muczkowski, bi-
skup A. Nowak i liczni duchowni, architekci A. Szyszko-
Bohusz i T. Stryjeński, władze cywilne i wojskowe, młodzież,
goście22.
Warto dodać, że nad odtworzonym wejściem do rotundy
Szyszko-Bohusz wprowadził nadproże, wykonane z bloku
wapienia o surowych, nieopracowanych bokach (wys. 34 cm,
szer. 113 cm), z napisem wykonanym stylizowanymi litera-
mi22. Powyżej umieścił stary detal kamienny24, w którym część
centralną zajmuje płaski okrąg ujęty półokrągłym wałkiem,
wystający przed lico, z promienistą glorią, z hierogramem
IHS w środku. Ponad glorią jest banderola uniesiona na osi
ku górze, o bokach opadających w formie fali i rozdwojo-
nym zakończeniu, z napisem po lewej stronie TU SOLUS.
Boki banderoli wywinięte są ku górze w formie ślimacznic.
Idea zaprojektowania oraz wmurowania płyty wyraźnie wska-
zuje, jak Szyszko-Bohusz konsekwentnie i kompleksowo pro-
wadził swoją działalność projektową i konserwatorską na Wa-
welu, przywiązując dużą wagę do detali architektonicznych.
Umieszczenie w murze płyt miało także na celu upamiętnie-
nie odkrycia i odbudowania wczesnośredniowiecznej rotun-
dy. Absolwent cenionej ówcześnie Cesarskiej Akademii Sztuk
Pięknych w Petersburgu musiał mieć decydujący wpływ na
formę plastyczną detali.
Innym przykładem stworzenia przez tego architekta no-
wych wartości w przestrzeni Wawelu było ustawienie kolum-
ny w porządku jońskim na osi wejścia do Smoczej Jamy bli-
sko baszty Złodziejskiej. Zwana popularnie „kolumną kon-
federatów barskich" lub „nad Smoczą Jamą" została ustawiona
na tarasie-platformie kleszczowego narożnika fortyfikacji
Wawelu w ramach urządzania obejścia, prowadzącego do
katedry, i zbudowania zejścia do Smoczej Jamy. Niestety, usu-
nięto ją z Wawelu w końcu lat sześćdziesiątych w wyniku
17 Nowa Reforma, 37, z. 478, z 27 X 1918, s. 2.
18 Słownik artystów polskich, I, Warszawa-Wrocław 1971,
s. 200-201; rzeźbiarka była uczennicą F. Bourdelle'a; wielokrotnie
wystawiała swe prace w Paryżu, w Rzymie, gdzie przebywała od r.
1934, oraz w TPSP w Krakowie. Wystawę pośmiertną prac zorgani-
zowano w Rzymie w r. 1947; A. Kołtoński, Jadwiga Bogdano-
wicz (Arkady I: 1938, s. 72-75).
19 Wmurowana płyta ma wymiary: 102 x 76 cm, płyta gipsowa
w lapidarium: 76 x 94 x U Cm, kamienny fragment: 71 * 88 x 19 cm.
20 Prace finansowano, m.in. z funduszu Ulanowskiej, wg: Ilu-
strowany Kurier Codzienny, 8: 1917, nr 262, s. 2-3 z 22 IX 1917,
Nowa Reforma, 37: 1917, nr 243, z IX 1917, s. 2: „Rotunda świę-
tych Feliksa i Adaukta [...] obecnie kończy Kierownictwo Odno-
wienia Zamku Królewskiego prace nad uporządkowaniem tego sta-
rego zabytku, za miesiąc prawdopodobnie będą te prace ukończone
i rotunda uprzystępniona publiczności".
21 Nowa Reforma, 37, nr 483, z 30 X 1918, s. 2: „Dzisiaj o godz.
9.00 odbyło się otwarcie odkrytej na Wawelu świątyni świętych Fe-
liksa i Adaukta".
22 Należy jednak przyjąć, że anonimowy podpis ołówkiem, in-
formujący o publicznym otwarciu i poświęceniu rotundy w r. 1917,
powstał w bliżej nieokreślonym czasie i nie jest wiarygodnym do-
kumentem.
23 Treść inskrypcji na nadprożu: ECCLESIA SS FELICIS EF
ADAVCFI IN CASTRO CRAC/ ROTVNDA ET ALTA, PRISCO
& VETERI MORE EX, LAPIDE/ FABREFACTA, IDOLIS
QV(ON)DAM. PRIVSQVAM POLONI AD CHRIS/TIANITATIS
IVRA CONVERSI FORENT, DICATA-A-D-1241/ PER CVNRA-
DVM DVCEM INCASTELATA, A-D-1340 PER/CASIMIRVM
POLONIAE REGEM RESTAVRATA A-D-1517/ IN HABITATIO-
NEM TRANSFORMATA 1807 PLERAQVE/DESTRVCTA, 1917
TERRA MVRIS Q(U)ERVTA AC REFECTA
24 Prawdopodobnie został przywieziony z któregoś z domów przy
Rynku Głównym.
255