DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Porębski, Mieczysław: Problematyka historyczna w twórczości J.P. Norblina: ze studiów nad malarstwem historycznym polskiego Oświecenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37708#0051
MIECZYSŁAW PORĘBSKI
PROBLEMATYKA HISTORYCZNA W TWÓRCZOŚCI
J. P. NORBLINA
(Ze studiów nad malarstwem historycznym polskiego Oświecenia)
Rozkwit naszego malarstwa historycznego w wieku ubiegłym, po-
przedzony interesującymi próbami i osiągnięciami ostatniego mniej więcej
trzydziestolecia wieku XVIII. związany jest ściśle z kształtowaniem się
i ewolucją postępowego nurtu polskiej idei narodowej. Teza ta wymagać
będzie szczegółowego dowodu materiałowego. Na razie chciałbym zano-
tować przesłanki, które skłaniają do jej postawienia.
Wedle klasycznego sformułowania Stalina — naród jest „kategorią
historyczną określonej epoki, epoki rozwijającego się kapitalizmu. Proces
likwidacji feudalizmu i rozwoju kapitalizmu jest jednocześnie procesem
formowania się ludzi w narody" h
A „idea narodowa"?
Trudno ją uznać za cośkolwiek innego, jak za subiektywne odbicie
obiektywnego procesu powstawania wspólnoty narodowej, powstawania
tych wszystkich warunków i okoliczności, które powodują, że dotychcza-
sowe rozbicie terytorialne, stanowe i narodowościowe społeczności feu-
dalnej staje się groźnym hamulcem dalszego rozwoju, wymaga radykal-
nych zmian i przeobrażeń.
Opinie wszystkich nieuprzedzonych badaczy zagadnienia są zgodne,
że wyraźne skrystalizowanie się idei narodowej było historycznie zwią-
zane z okresem burżuazyjnej rewolucji francuskiej końca XVIII wieku 1 2.
1 Stalin J. W., Marksizm a kwestia narodowa, Dzieła t. 2, Warszawa 1949, s. 309.
2 „Właściwe głębsze źródła nowoczesnego ruchu narodowościowego tkwią
w pierwiastkach społecznych i w ruchach społecznych, których widownią jest państwo
od XVIII stulecia” — stwierdza M. Handelsman (Rozwój narodowości nowoczesnej,
Warszawa 1923, s. 8). „...naród w pojęciu dziś powszechnie znanym i odczuwanym,
wraz z całą nadbudową ideologiczną, przenikającą do najszerszych mas (świadomość
narodowa, jedność narodowa, patriotyzm), datuje się dopiero od epoki rewolucji
francuskiej, wojen rewolucyjnych i napoleońskich.,, — pisze Julian Brun-Bronowicz
(Z dziejów współczesnej idei narodowej, Myśl Współczesna 1946, z. 2, s. 176.). „...idea
nowoczesnego narodu występuje w postaci wyraźnie wykrystalizowanej na przeło-
mie XVIII i XIX w., w dobie Wielkiej Rewolucji i w porewolucyjnym okresie.,, —
konkluduje Józef Chałasiński (Idea narodu i idea socjalizmu w dziejach Europy
nowoczesnej, Myśl Współczesna 1948, z. 2—3, s. 193).
39
PROBLEMATYKA HISTORYCZNA W TWÓRCZOŚCI
J. P. NORBLINA
(Ze studiów nad malarstwem historycznym polskiego Oświecenia)
Rozkwit naszego malarstwa historycznego w wieku ubiegłym, po-
przedzony interesującymi próbami i osiągnięciami ostatniego mniej więcej
trzydziestolecia wieku XVIII. związany jest ściśle z kształtowaniem się
i ewolucją postępowego nurtu polskiej idei narodowej. Teza ta wymagać
będzie szczegółowego dowodu materiałowego. Na razie chciałbym zano-
tować przesłanki, które skłaniają do jej postawienia.
Wedle klasycznego sformułowania Stalina — naród jest „kategorią
historyczną określonej epoki, epoki rozwijającego się kapitalizmu. Proces
likwidacji feudalizmu i rozwoju kapitalizmu jest jednocześnie procesem
formowania się ludzi w narody" h
A „idea narodowa"?
Trudno ją uznać za cośkolwiek innego, jak za subiektywne odbicie
obiektywnego procesu powstawania wspólnoty narodowej, powstawania
tych wszystkich warunków i okoliczności, które powodują, że dotychcza-
sowe rozbicie terytorialne, stanowe i narodowościowe społeczności feu-
dalnej staje się groźnym hamulcem dalszego rozwoju, wymaga radykal-
nych zmian i przeobrażeń.
Opinie wszystkich nieuprzedzonych badaczy zagadnienia są zgodne,
że wyraźne skrystalizowanie się idei narodowej było historycznie zwią-
zane z okresem burżuazyjnej rewolucji francuskiej końca XVIII wieku 1 2.
1 Stalin J. W., Marksizm a kwestia narodowa, Dzieła t. 2, Warszawa 1949, s. 309.
2 „Właściwe głębsze źródła nowoczesnego ruchu narodowościowego tkwią
w pierwiastkach społecznych i w ruchach społecznych, których widownią jest państwo
od XVIII stulecia” — stwierdza M. Handelsman (Rozwój narodowości nowoczesnej,
Warszawa 1923, s. 8). „...naród w pojęciu dziś powszechnie znanym i odczuwanym,
wraz z całą nadbudową ideologiczną, przenikającą do najszerszych mas (świadomość
narodowa, jedność narodowa, patriotyzm), datuje się dopiero od epoki rewolucji
francuskiej, wojen rewolucyjnych i napoleońskich.,, — pisze Julian Brun-Bronowicz
(Z dziejów współczesnej idei narodowej, Myśl Współczesna 1946, z. 2, s. 176.). „...idea
nowoczesnego narodu występuje w postaci wyraźnie wykrystalizowanej na przeło-
mie XVIII i XIX w., w dobie Wielkiej Rewolucji i w porewolucyjnym okresie.,, —
konkluduje Józef Chałasiński (Idea narodu i idea socjalizmu w dziejach Europy
nowoczesnej, Myśl Współczesna 1948, z. 2—3, s. 193).
39