DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Piwocki, Ksawery: Zagadnienie rodzimej twórczości w badaniach nad polskim renesansem
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37708#0352
KSAWERY PIWOCKI
ZAGADNIENIE RODZIMEJ TWÓRCZOŚCI
W BADANIACH NAD POLSKIM RENESANSEM
Obawiam się, że w ramach, jakie zmuszony jestem mu nakreślić,
nie zdoła artykuł ten dostatecznie wyczerpująco i bez poważnych zapewne
luk dać obrazu dotychczasowych usiłowań znalezienia w nauce naszej
odpowiedzi na pytanie: jakie rodzime cechy i treści posiadała sztuka polska
epoki renesansu oraz gdzie należy ich szukać i czym należy je tłuma-
czyć? Nie chciałbym dawać ogólnikowych charakterystyk i omówień,
które zawsze mogą ściągnąć na siebie słuszny zarzut subiektywizmu oce-
ny, nie mogę równocześnie zagłębiać się w szczegółową analizę; nie tylko
nie omówię 328 prac, jakie wymienia niekompletna jeszcze bibliografia
renesansu zestawiona przez Marię Kołakowską — ale nawet najważniej-
szych jej pozycji. Rozważania swoje oprę na licznych, dosłownych cyta-
tach z prac historyków sztuki, głównie okresu międzywojennego, jakkol-
wiek na wstępie krótko zobrazuję także osiągnięcia naszej dyscypliny od
połowy ubiegłego wieku. Eklektyzm metodologiczny większości naszych
uczonych uniemożliwia jakiekolwiek systematyczne omówienie ich za-
patrywań na polskie pierwiastki w naszej sztuce epoki humanizmu, co
stanowi trudność dodatkową. Niejednokrotnie bowiem autorzy nie tylko
zmieniali zdanie w ciągu swej pracy naukowej, co jest rzeczą zrozumiałą
i często chwalebną, ale stosunkowo nierzadko w jednym i tym samym
dziele, a nawet artykule, wygłaszali niefrasobliwie dwa sprzeczne ze sobą
poglądy na istnienie lub nieistnienie cech narodowych naszej sztuki w tej
epoce, albo na istotne przyczyny powstawania pewnych jej swojskich
odrębności.
Materiał zebrany przeze mnie szereguję wedle tego, w czym autor
danej pracy doszukiwał się głównie cech rodzimych naszej sztuki epoki
renesansu lub też czym cechy te tłumaczył. Każdą z tych grup postaram
się scharakteryzować cytatem obrazującym metodyczne credo jej zwo-
lenników oraz w wybranych przykładach pewne osiągnięcia w badaniach
szczegółowych. Równocześnie jednak cytatami ich adwersarzy lub własnym
komentarzem podam krytyczną ocenę tych wyników.
I. Okrągło sto lat temu młoda i prężna wówczas burżuazja polska
usiłuje oprzeć zręby swej ideologicznej nadbudowy o jak najszersze tra-
40
ZAGADNIENIE RODZIMEJ TWÓRCZOŚCI
W BADANIACH NAD POLSKIM RENESANSEM
Obawiam się, że w ramach, jakie zmuszony jestem mu nakreślić,
nie zdoła artykuł ten dostatecznie wyczerpująco i bez poważnych zapewne
luk dać obrazu dotychczasowych usiłowań znalezienia w nauce naszej
odpowiedzi na pytanie: jakie rodzime cechy i treści posiadała sztuka polska
epoki renesansu oraz gdzie należy ich szukać i czym należy je tłuma-
czyć? Nie chciałbym dawać ogólnikowych charakterystyk i omówień,
które zawsze mogą ściągnąć na siebie słuszny zarzut subiektywizmu oce-
ny, nie mogę równocześnie zagłębiać się w szczegółową analizę; nie tylko
nie omówię 328 prac, jakie wymienia niekompletna jeszcze bibliografia
renesansu zestawiona przez Marię Kołakowską — ale nawet najważniej-
szych jej pozycji. Rozważania swoje oprę na licznych, dosłownych cyta-
tach z prac historyków sztuki, głównie okresu międzywojennego, jakkol-
wiek na wstępie krótko zobrazuję także osiągnięcia naszej dyscypliny od
połowy ubiegłego wieku. Eklektyzm metodologiczny większości naszych
uczonych uniemożliwia jakiekolwiek systematyczne omówienie ich za-
patrywań na polskie pierwiastki w naszej sztuce epoki humanizmu, co
stanowi trudność dodatkową. Niejednokrotnie bowiem autorzy nie tylko
zmieniali zdanie w ciągu swej pracy naukowej, co jest rzeczą zrozumiałą
i często chwalebną, ale stosunkowo nierzadko w jednym i tym samym
dziele, a nawet artykule, wygłaszali niefrasobliwie dwa sprzeczne ze sobą
poglądy na istnienie lub nieistnienie cech narodowych naszej sztuki w tej
epoce, albo na istotne przyczyny powstawania pewnych jej swojskich
odrębności.
Materiał zebrany przeze mnie szereguję wedle tego, w czym autor
danej pracy doszukiwał się głównie cech rodzimych naszej sztuki epoki
renesansu lub też czym cechy te tłumaczył. Każdą z tych grup postaram
się scharakteryzować cytatem obrazującym metodyczne credo jej zwo-
lenników oraz w wybranych przykładach pewne osiągnięcia w badaniach
szczegółowych. Równocześnie jednak cytatami ich adwersarzy lub własnym
komentarzem podam krytyczną ocenę tych wyników.
I. Okrągło sto lat temu młoda i prężna wówczas burżuazja polska
usiłuje oprzeć zręby swej ideologicznej nadbudowy o jak najszersze tra-
40