DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Rewski, Zbigniew: Z działalności kołłątaja na polu budownictwa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37708#0117
Z DZIAŁALNOŚCI KOŁŁĄTAJA NA POLU BUDOWNICTWA
legium Physicum w Krakowie, powsta-
łego również przy udziale Kołłątaja24.
Wiemy, że w późniejszych znacznie la-
tach zetknął się ponadto z Kubickim,
który tu jednak nie może być brany pod
uwagę ze względu na swój zbyt młody
wiek i nieobecność w kraju właśnie
w latach budowy kościoła w Krzyżano-
wicach (1783—1787) 25. Ponadto wśród
dzieł Kubickiego podobnej fasady nie
spotykamy. D. Estreicher, jako malarz
parający się dorywczo projektami de-
koracji architektonicznej, nie może tu
być brany pod uwagę. Pozostawałby
więc Zawadzki. Przypuszczenie to po-
twierdziła autorka pracy o Zawadzkim,
mgr I. Malinowska, która rozpoznała
w kościele krzyżanowickim dzieło Zawadzkiego, podnosząc słusznie, że
w tej fasadzie dadzą się odszukać zarówno reminiscencje jego nagrodzo-
nego w Akademii św. Łukasza projektu kościoła S. Maria sopra Minerva
oraz większe jeszcze powinowactwo z południową elewacją zabudowań go-
spodarczych pałacu w Lubostroniu (woj. pomorskie), dzieła tego archi-
tekta z r. 1800 (ryc. 8).
Ogólny przy tym nastrój pewnej surowości i powściągliwości, nawet
na tle dość schematycznych kompozycji klasycystycznych, stanowi bar-
dziej indywidualną cechę twórczości Zawadzkiego, wyniesioną być może
ze studium architektury Rzymu antycznego. Dzieła Zawadzkiego cechuje
zarazem pewna dekoratywność w postaci rzeźb umieszczanych w zwień-
czeniach i szczytach budowli, podobnie jak to ma miejsce i w kościele
w Krzyżanowicach.
Powstało oryginalne dzieło polskiego klasycyzmu, różniące się jed-
nocześnie od innych polskich budowli współczesnych Aignera, Schroegera
i innych architektów. Natomiast wnętrze kościoła przypomina zarówno
kompozycję sali Obiadów Czwartkowych w Łazienkach jak i salę Biblio-
teki Liceum Krzemienieckiego — dzieło J. Kubickiego z r. 1806. Kołłątaj
swą Krzyżanowicką fundacją dobrze zapisał się w dziejach polskiej archi-
tektury, realizując w trudnych warunkach prowincjonalnych oraz finan-
sowych postępowy program, będący wykładnikiem takichże poglądów re-
prezentowanych przezeń na zasadniczym polu jego działalności, podczas
gdy w tej części ówczesnego województwa krakowskiego budowano jesz-
cze w stylu późnego baroku.
Należy z naciskiem podkreślić fakt, że ten obecnie najwybitniejszy
dokument Kołłątajowskiego mecenatu artystycznego wymaga gwałtow-
24 Jarosławiecka-Gąsiorowska M., Architektura neoklasycystyczna w Krako-
wie, Rocznik Krakowski, t. XXIV, Kraków 1933, s. 130.
25 Łoza, jw., s. 179.
Ryc. 8. Lubostroń, 'południowa ele-
wacja zabudowań gospodarczych.
(Fot. I. Malinowska)
13
legium Physicum w Krakowie, powsta-
łego również przy udziale Kołłątaja24.
Wiemy, że w późniejszych znacznie la-
tach zetknął się ponadto z Kubickim,
który tu jednak nie może być brany pod
uwagę ze względu na swój zbyt młody
wiek i nieobecność w kraju właśnie
w latach budowy kościoła w Krzyżano-
wicach (1783—1787) 25. Ponadto wśród
dzieł Kubickiego podobnej fasady nie
spotykamy. D. Estreicher, jako malarz
parający się dorywczo projektami de-
koracji architektonicznej, nie może tu
być brany pod uwagę. Pozostawałby
więc Zawadzki. Przypuszczenie to po-
twierdziła autorka pracy o Zawadzkim,
mgr I. Malinowska, która rozpoznała
w kościele krzyżanowickim dzieło Zawadzkiego, podnosząc słusznie, że
w tej fasadzie dadzą się odszukać zarówno reminiscencje jego nagrodzo-
nego w Akademii św. Łukasza projektu kościoła S. Maria sopra Minerva
oraz większe jeszcze powinowactwo z południową elewacją zabudowań go-
spodarczych pałacu w Lubostroniu (woj. pomorskie), dzieła tego archi-
tekta z r. 1800 (ryc. 8).
Ogólny przy tym nastrój pewnej surowości i powściągliwości, nawet
na tle dość schematycznych kompozycji klasycystycznych, stanowi bar-
dziej indywidualną cechę twórczości Zawadzkiego, wyniesioną być może
ze studium architektury Rzymu antycznego. Dzieła Zawadzkiego cechuje
zarazem pewna dekoratywność w postaci rzeźb umieszczanych w zwień-
czeniach i szczytach budowli, podobnie jak to ma miejsce i w kościele
w Krzyżanowicach.
Powstało oryginalne dzieło polskiego klasycyzmu, różniące się jed-
nocześnie od innych polskich budowli współczesnych Aignera, Schroegera
i innych architektów. Natomiast wnętrze kościoła przypomina zarówno
kompozycję sali Obiadów Czwartkowych w Łazienkach jak i salę Biblio-
teki Liceum Krzemienieckiego — dzieło J. Kubickiego z r. 1806. Kołłątaj
swą Krzyżanowicką fundacją dobrze zapisał się w dziejach polskiej archi-
tektury, realizując w trudnych warunkach prowincjonalnych oraz finan-
sowych postępowy program, będący wykładnikiem takichże poglądów re-
prezentowanych przezeń na zasadniczym polu jego działalności, podczas
gdy w tej części ówczesnego województwa krakowskiego budowano jesz-
cze w stylu późnego baroku.
Należy z naciskiem podkreślić fakt, że ten obecnie najwybitniejszy
dokument Kołłątajowskiego mecenatu artystycznego wymaga gwałtow-
24 Jarosławiecka-Gąsiorowska M., Architektura neoklasycystyczna w Krako-
wie, Rocznik Krakowski, t. XXIV, Kraków 1933, s. 130.
25 Łoza, jw., s. 179.
Ryc. 8. Lubostroń, 'południowa ele-
wacja zabudowań gospodarczych.
(Fot. I. Malinowska)
13