DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Kozakiewiczowa, Helena; Kozakiewicz, Stefan: Polskie nagrobki renesanowe: Stan, problemy i postulaty badań: Problemy ogólne
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37708#0419
POLSKIE NAGROBKI RENESANSOWE
W komunikatach i artykułach Spra-
wozdań Komisji do badania historii sztuki
i w obfitej literaturze opisowo-krajo-
znawczo-historycznej XIX w. podkreś-
lane są czasem momenty tła kulturalne-
go i nawet społeczno-gospodarczego; ale
nad naukową rozwagą góruje najczęściej
w ich przedstawieniu zbyt emocjonalna
nuta patriotyzmu zawężonego, gdyż bę-
dącego wyrazem ideologii społecznie za-
cofanej. Malujący się od pocz. w. XX
przerost metod formalistycznych odsuwa
problematykę, jaką się tu zajmujemy,
zdecydowanie na dalszy plan. Zaintere-
sowanie nią wraca, u niektórych tylko
uczonych zresztą, dopiero około lat 30-
tych XX w. Wyrazem jego jest np. syn-
teza dziejów polskiej kultury artystycz-
nej, jaką dał w r. 1932 Komornicki; po-
przez artystyczną kulturę epoki próbo-
wał spojrzeć on też i na dzieje sztuki renesansowej w Polsce, a w jej ra-
mach również i na historię nagrobka. Zdawał sobie sprawę z szerszego
tła problematyki kulturalno-społecznej w jej związkach ze sztukami pla-
stycznymi. Postula ty wny obraz dziejów kultury artystycznej, jaki naszki-
cował we wstępie do swych rozważań, był dosyć szeroki. ,,V/inien by nie
tylko obejmować wszystkie gałęzie sztuki, począwszy od budownictwa,
a skończywszy na przyborach 'do stroju" — pisał — „nie tylko przedsta-
wiać sposób i warunki uprawy sztuk, zarówno od strony twórców, jak od-
biorców i widzów, ale nadto jeszcze żądalibyśmy od niego, by dawał prze-
krój przez wszystkie warstwy narodu w każdym okresie". Także i nie-
którym innym uczonym specyficzne cechy polskiej rzeźby nagrobkowej
nie pozwoliły abstrahować całkowicie od funkcji społecznej, jaką speł-
niała, warunków ekonomicznych, na których wyrosła, i atmosfery kul-
turalnej, w jakiej się rozwijała. Tym więcej że pojawiły się i głosy —
rzadkie zresztą — zwracające uwagę polskich historyków sztuki na ko-
nieczność podjęcia wysiłków w kierunku badania sztuki na tym podłożu;
wymienić należy tu przede wszystkim J. Starzyńskiego9. Wśród tych, któ-
rzy takie wysiłki na odcinku polskiego nagrobka renesansowego podjęli,
wymienić należy J. Pagaczewskiego, K. Sinko-Popielową, T. Mańkowskie-
go, J. Eckhardtównę, M. Walickiego, J. Starzyńskiego. W ich badaniach
jednak zaznaczyła się najczęściej poważna jednostronność ujęcia, jak to
będziemy starali się niżej wykazać; co więcej, w pewnych wypadkach
przerost formalizmu zaciążył i na ujmowaniu, i ocenie zjawisk wiążących
się z podłożem kulturalno-społecznym dziejów polskiej rzeźby nagrobko-
0 Np. w artykule Z badań nad sztuką baroku w Polsce, Biuletyn Naukowy
Zakładu Architektury Polskiej (BHSK), I, 1932, s. 35.
Ryc. 31. Gmerk Jana Michałouń-
cza, przechowywany w kolegiacie
w Łowiczu. (Fot. E. Kozłowska)
103
W komunikatach i artykułach Spra-
wozdań Komisji do badania historii sztuki
i w obfitej literaturze opisowo-krajo-
znawczo-historycznej XIX w. podkreś-
lane są czasem momenty tła kulturalne-
go i nawet społeczno-gospodarczego; ale
nad naukową rozwagą góruje najczęściej
w ich przedstawieniu zbyt emocjonalna
nuta patriotyzmu zawężonego, gdyż bę-
dącego wyrazem ideologii społecznie za-
cofanej. Malujący się od pocz. w. XX
przerost metod formalistycznych odsuwa
problematykę, jaką się tu zajmujemy,
zdecydowanie na dalszy plan. Zaintere-
sowanie nią wraca, u niektórych tylko
uczonych zresztą, dopiero około lat 30-
tych XX w. Wyrazem jego jest np. syn-
teza dziejów polskiej kultury artystycz-
nej, jaką dał w r. 1932 Komornicki; po-
przez artystyczną kulturę epoki próbo-
wał spojrzeć on też i na dzieje sztuki renesansowej w Polsce, a w jej ra-
mach również i na historię nagrobka. Zdawał sobie sprawę z szerszego
tła problematyki kulturalno-społecznej w jej związkach ze sztukami pla-
stycznymi. Postula ty wny obraz dziejów kultury artystycznej, jaki naszki-
cował we wstępie do swych rozważań, był dosyć szeroki. ,,V/inien by nie
tylko obejmować wszystkie gałęzie sztuki, począwszy od budownictwa,
a skończywszy na przyborach 'do stroju" — pisał — „nie tylko przedsta-
wiać sposób i warunki uprawy sztuk, zarówno od strony twórców, jak od-
biorców i widzów, ale nadto jeszcze żądalibyśmy od niego, by dawał prze-
krój przez wszystkie warstwy narodu w każdym okresie". Także i nie-
którym innym uczonym specyficzne cechy polskiej rzeźby nagrobkowej
nie pozwoliły abstrahować całkowicie od funkcji społecznej, jaką speł-
niała, warunków ekonomicznych, na których wyrosła, i atmosfery kul-
turalnej, w jakiej się rozwijała. Tym więcej że pojawiły się i głosy —
rzadkie zresztą — zwracające uwagę polskich historyków sztuki na ko-
nieczność podjęcia wysiłków w kierunku badania sztuki na tym podłożu;
wymienić należy tu przede wszystkim J. Starzyńskiego9. Wśród tych, któ-
rzy takie wysiłki na odcinku polskiego nagrobka renesansowego podjęli,
wymienić należy J. Pagaczewskiego, K. Sinko-Popielową, T. Mańkowskie-
go, J. Eckhardtównę, M. Walickiego, J. Starzyńskiego. W ich badaniach
jednak zaznaczyła się najczęściej poważna jednostronność ujęcia, jak to
będziemy starali się niżej wykazać; co więcej, w pewnych wypadkach
przerost formalizmu zaciążył i na ujmowaniu, i ocenie zjawisk wiążących
się z podłożem kulturalno-społecznym dziejów polskiej rzeźby nagrobko-
0 Np. w artykule Z badań nad sztuką baroku w Polsce, Biuletyn Naukowy
Zakładu Architektury Polskiej (BHSK), I, 1932, s. 35.
Ryc. 31. Gmerk Jana Michałouń-
cza, przechowywany w kolegiacie
w Łowiczu. (Fot. E. Kozłowska)
103