DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Kozakiewiczowa, Helena; Kozakiewicz, Stefan: Polskie nagrobki renesanowe: Stan, problemy i postulaty badań: Problemy ogólne
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37708#0439
POLSKIE NAGROBKI RENESANSOWE
Ryc. 43. Płyta z nagrobka Katarzyny z Tęczyńskich Barzowej w kościele
w Książu Wielkim. (Fot. E. Kozłowska)
dach. Zresztą cały zespół cech sztuki Gucciego jest dla niej rodzimy i wią-
że z nim nazwę polskiego kierunku renesansu włoskiego. Geneza tych od-
rębności leżała dla niej nie tylko w płaszczyźnie formalnej; cechy sztuki
Gucciego, jak mówiliśmy wyżej, wyprowadzała z nacisku magnackich
odbiorców polskich 2 poł. XVI w.; jak też już wspominaliśmy, wywiodła
niesłusznie z tego nacisku i manierystyczne elementy dzieła Gucciego,
które tym samym stały się dla niej w pewnym sensie rodzimymi. W mo-
nografii Gucciego padło cenne zdanie: artysta musiał liczyć się ze sztuką
środowiska, jeśli darmo nie chciał jeść chleba polskiego. Lecz to stwier-
dzenie jednego z ważnych źródeł rodzimych odrębności (wspomniane już
przez Dettloffa) nie znalazło dalszego rozwinięcia ani u innych późniejszych
badaczy, ani u samej autorki, której ewolucja poglądów poszła, jak to niżej
zobaczymy, w kierunku pomniejszania roli sztuki rodzimej. W. Kieszkow-
ski z jednej strony przypisywał przesadne znaczenie wpływom obcym, nie
doceniając roli polskiego środowiska: przykładem tego było np. w pracy
o nagrobkach w Chrobrzu traktowanie twórczości Padovana w Polsce jako
sztuki wyłącznie włoskiej, względnie jednostronne ocenianie wpływu ita-
lianizmu niderlandzkiego na polską sztukę nagrobkową. Z drugiej strony
jego wielką zasługą było zwrócenie uwagi na rolę, jaką odgrywały lokal-
ne warsztaty kamieniarskie, warunki pracy i udział w nich artystów i rze-
mieślników polskich. Również przykładał wagę do problemu odrębnej ty-
pologii polskiego nagrobka i do istnienia w 2 poł. XVI w. bardziej rodzimej
linii rozwoju rzeźby, na której stoją nagrobek Spytka Jordana, dzieła
Gucciego oraz nagrobki w Bejscach, Radzyniu i Uchaniach.
Dalsze badania, pozostając ciągle pod sugestią przesadnej roli wpły-
wów obcych, próbowały posunąć naprzód problematykę, jaką tu się zaj-
mujemy. Sugestii, o której wspomnieliśmy, stosunkowo najmniej ulegli
Walicki i Starzyński w swych Dziejach sztuki polskiej, dużą uwagę zwra-
cając na rolę środowiska. Walicki próbował bliżej określić odrębne wła-
123
Ryc. 43. Płyta z nagrobka Katarzyny z Tęczyńskich Barzowej w kościele
w Książu Wielkim. (Fot. E. Kozłowska)
dach. Zresztą cały zespół cech sztuki Gucciego jest dla niej rodzimy i wią-
że z nim nazwę polskiego kierunku renesansu włoskiego. Geneza tych od-
rębności leżała dla niej nie tylko w płaszczyźnie formalnej; cechy sztuki
Gucciego, jak mówiliśmy wyżej, wyprowadzała z nacisku magnackich
odbiorców polskich 2 poł. XVI w.; jak też już wspominaliśmy, wywiodła
niesłusznie z tego nacisku i manierystyczne elementy dzieła Gucciego,
które tym samym stały się dla niej w pewnym sensie rodzimymi. W mo-
nografii Gucciego padło cenne zdanie: artysta musiał liczyć się ze sztuką
środowiska, jeśli darmo nie chciał jeść chleba polskiego. Lecz to stwier-
dzenie jednego z ważnych źródeł rodzimych odrębności (wspomniane już
przez Dettloffa) nie znalazło dalszego rozwinięcia ani u innych późniejszych
badaczy, ani u samej autorki, której ewolucja poglądów poszła, jak to niżej
zobaczymy, w kierunku pomniejszania roli sztuki rodzimej. W. Kieszkow-
ski z jednej strony przypisywał przesadne znaczenie wpływom obcym, nie
doceniając roli polskiego środowiska: przykładem tego było np. w pracy
o nagrobkach w Chrobrzu traktowanie twórczości Padovana w Polsce jako
sztuki wyłącznie włoskiej, względnie jednostronne ocenianie wpływu ita-
lianizmu niderlandzkiego na polską sztukę nagrobkową. Z drugiej strony
jego wielką zasługą było zwrócenie uwagi na rolę, jaką odgrywały lokal-
ne warsztaty kamieniarskie, warunki pracy i udział w nich artystów i rze-
mieślników polskich. Również przykładał wagę do problemu odrębnej ty-
pologii polskiego nagrobka i do istnienia w 2 poł. XVI w. bardziej rodzimej
linii rozwoju rzeźby, na której stoją nagrobek Spytka Jordana, dzieła
Gucciego oraz nagrobki w Bejscach, Radzyniu i Uchaniach.
Dalsze badania, pozostając ciągle pod sugestią przesadnej roli wpły-
wów obcych, próbowały posunąć naprzód problematykę, jaką tu się zaj-
mujemy. Sugestii, o której wspomnieliśmy, stosunkowo najmniej ulegli
Walicki i Starzyński w swych Dziejach sztuki polskiej, dużą uwagę zwra-
cając na rolę środowiska. Walicki próbował bliżej określić odrębne wła-
123