Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (14.1952)

ARCHITEKTURA PAŁACU BISKUPIEGO W KIELCACH

porównawczej, możemy również łączyć osobę
Tomasza Ponciniego z budową kolegiaty łowic-
kiej. Ponadto posiadamy też nowe wiadomości
archiwalne dotyczące środowiska artystycznego,
w jakim się obracał przed przeniesieniem się do
Poznania, a które wskazują na jego ożywioną
działalność budowlaną11.
Analiza twórczości Ponciniego napotykała
dotychczas na duże trudności ze względu na
ograniczony materiał porównawczy. Zarówno
kościół w Poznaniu wznoszony przez niego
w r. 1651 jak i kościół w Lądzie, którego budo-
wą kierował w latach 1651-1652, były później
rozbudowywane i nie mogą być brane pod uwa-
gę. Jedyną z budowli przypisywanych dotych-
czas Tomaszowi Ponciniemu, która przetrwała
do chwili obecnej w niezmienionym stanie, jest
kościół Bernardynek w Łowiczu. Wzniesiony
z fundacji Marcina Sadowskiego, kasztelana go-
styńskiego, ok. r. 165042, skromny, jednonawo-
wy, o dobrych proporcjach, pozbawiony jest zu-
pełnie elementów dekoracyjnych, co w dużym
stopniu utrudnia przeprowadzenie analizy
porównawczej. Jedynym charakterystycznym
szczegółem są tu fazowane filary podtrzymują-
ce chór muzyczny. Fazowania te spotykamy
również na filarach obu loggii pałacu kieleckie-
go i Podzamcza Piekoszowskiego, poza tym nie
występują one w żadnym z dotychczas znanych
mi zabytków tego okresu i mogą być uznane za
charakterystyczny motyw dla twórczości Pon-
ciniego (ryc. 20-23).
Z osobą Tomasza Ponciniego należało by wią-
zać również kolegiatę łowicką. Zniszczona poża- ,
rem, kolegiata została w latach 1652-1654 od-
budowana przez Prymasa Macieja Łubieńskiego,
który „nakładem wspanialszym, aniżeli kró-
lewskim“ kolegiatę „ex fundamentis dirutum
w pięknej i symetrycznej strukturze“ zbu-
dował. Prace nad wykończeniem budowy trwały
41 Malinowski K. (jw., s. 146) opierając się
na wiadomościach archiwalnych zauważył słusz-
nie, że Poncini musiał przedtem (tzn. przed
r. 1641) przebywać w Krakowie, gdzie należał
wówczas do krakowskiego cechu murarzy. Nie
publikowane akty regestru poznańskiego cechu
murarskiego wydają się potwierdzać to przy-
puszczenie (Biblioteka Kórnicka, Księga braci
cechu murarskiego poznańskiego z lat 1618-
1678, fol. 36; z materiałów udzielonych mi przez
dr Stanisława Wilińskiego z Poznania). Jest tam
wzmiankowanych 14 nazwisk „towarzyszów kra-
kowskich, których zaciągnął pan Tomasz Ponci-
no na fabrykę to iest Kościoła budować Oycom
Jezuitom“ w r. 1651. Wskazuje to, że prowadził
on przedtem w Krakowie bliżej nie określone
prace budowlane.
12 Oczykowski R., Przechadzka po Łowiczu,
Łowicz 1922, s. 156.

do r. 1668'®. J. Wegner z budową kolegiaty
wiąże brata Tomasza — Andrzeja Poncini4*.
O Andrzeju wiadomo, że w r. 1645 został przy-
jęty przez Tomasza Poncini na naukę rzemiosła
murarskiego oraz że był obywatelem łowickim46.
W rachunkach Kapituły Łowickiej występuje
nazwisko Ponciniego od r. 1652 do 1663. Nieste-
ty, akty nie wymieniają imienia architekta, ty-
tułowanego tutaj najczęściej mularzem. Wysta-
wione rachunki wskazują na drobne prace, jak
„murowania drzwi pobocznych“, „naprawiania
Kaplice“ czy vopatrzenia kościoła1 <46. Należy
43 Wegner J., Łowicz w latach Potopu, Łowicz
1947, s. 32.
44 jw., s. 71.
45 Malinowski K., jw., s. 147 i 167.
46 Archiwum Kolegiaty łowickiej w Łowiczu,
Rachunki Kapituły Łowickiej 1637-1679.
Percepta extraordinaria (1652-1653), s. 346:
„...Dzwonnego od Ponciniego... f 2“
Exposita ad varia (1655 et 1656), s. 406: „Od
kopania dołu pewnego do chowania srebra, y od
chowania wydałem... f 3 Co srebra znowu Pon-
cini y z Pomocnikami dobywał y chował... f 4“
jw. (1656), s. 407: „tego dnia gdyśmy z Łowicza


Ryc. 26. Kolegiata w Łowiczu, portal zewnętrz-
ny. (Fot. E. Kozłowska)

169