Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (14.1952)

KRONIKA

gruncie sztuki polskiej terminami powstałymi
w związku z materiałem artystycznym i warun-
kami kulturalnymi zachodniej Europy, przede
wszystkim Włoch. Określenia takie, jak rene-
sans, manieryzm, barok, posiadają przecież swą
wyraźnie sprecyzowaną treść, nie zawsze zgod-
ną z treścią zjawisk artystycznych powstałych
na terenie Polski, co widoczne jest wyraźnie
zwłaszcza w niektórych okresach, np. na prze-
łomie XVI i XVII stulecia. Zadaniem naszej
nauki o sztuce — zwłaszcza gdy zajmuje się ona
problemem rodzimości — winna być m. in. czę-
ściowa rewizja istniejących określeń stylów.
Zasługą referatu Stanisława Herbsta Polska
kultura mieszczańska 1 połowy XVII to. było
wydobycie i wszechstronne naświetlenie tego
niedocenianego nurtu kultury polskiej późne-
go renesansu. Był to okres, w którym przodują-
ce kulturalnie mieszczaństwo przechodzi swój
najznakomitszy rozwój od czasu, gdy uległo ono
spolszczeniu. Gospodarcze warunki licznie roz-
budowywanych i zakładanych na nowo miast,
wewnętrzne rozwarstwienie stanu mieszczań-
skiego, jego stosunek do innych stanów, szero-
ko naszkicowany obraz życia patrycjatu i plebsu
miejskiego stanowiły podłoże dla pokazania ar-
tystyczno-kulturalnych osiągnięć mieszczaństwa
tego czasu. Wyłączną domeną mieszczan staje
się nauka, przeważają mieszczanie jakościowo
w literaturze, charakteryzującej się swym rea-

lizmem, rubasznym, niekiedy trywialnym, lite-
raturze obfitującej w momenty gniewu społecz-
nego — obok miłosnej liryki. Mieszczański
majster i rzemieślnik zorganizowany w cechu
jest twórcą odrębności stylowej sztuki opartej
na rodzimej, gotyckiej tradycji. On stworzył
nowe typy budowlane, on przetworzył klasycz-
ne motywy dekoracyjne, on upowszechniał
świecką tematykę i przerabiał kosmopolityczne
schematy kontrreformacji. Twórczość miesz-
czańska decydowała o obliczu polskiej kultury
tej epoki, importy miały mały rezonans społecz-
ny. W dyskusji nad referatem podkreślono ko-
nieczność sprecyzowania wyraźnej różnicy po-
między sztuką mieszczańską a magnacką tego
okresu przez wyraźniejsze określenie roli me-
cenasa-zleceniodawcy oraz wykonawcy-miesz-
czańskiego artysty (Józef E. Dutkiewicz, Wła-
dysław Tomkiewicz). Postulat pi'zeprowadze-
nia szczegółowych studiów nad mecenatem
artystycznym tego czasu, zwłaszcza niektórych
kulturalnie przodujących rodów magnackich,
jak np. Firlejowie czy Myszkowscy, wysuwany
był kilkakrotnie (Zbigniew Rewski, Jerzy Ło-
ziński). Ci sami dyskutanci przestrzegali jedno-
cześnie przed niebezpieczeństwem przypisywa-
nia zbyt wielkiej wagi osobie mecenasa jako
jednostki kształtującej artystyczny wyraz po-
wstającego jej kosztem dzieła. Podkreślano wy-
padki całkowitego niezrozumienia koncepcji dzie-


Ryc. 2. Mirów k. Książa Wielkiego, kaplica zamkoioa. (Fot. J. Łoziński)

187