Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (62.2000)

51

STANISŁAW MOSSAKOWSKI
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Projekt „ Teatro di Quarantore ”
autorstwa Giovanniego Battisty Gisleniego
Pośród niepublikowanych rysunków z kolekcji Domenica Martinellego w mediolań-
skim Castello Sforzesco wyróżnia się niezwykłym programem treściowym projekt
architektoniczno-malarskiej dekoracji okazjonalnej dwóch ścian wnętrza sakralne-
go widoczny na karcie 65 (wymiary 420 x 520 mm, poprzednia numeracja 71; il. I)1. Ten
niedokończony rysunek, starannie wykonany tuszem i akwarelą, lecz w części naszkico-
wany tylko ołówkiem, Nina Miks-Rudkowska w rękopiśmiennym katalogu projektów
Giovanniego Battisty Gisleniego (1600-1672) trafnie przypisała owemu rzymskiemu ar-
tyście2. Autorstwo to potwierdzają zarówno - zauważone przez nią - podobieństwo moty-
wów, takich jak piramida, obeliski i okazałe wazony, oraz typ perspektywy
architektonicznej zastosowanej w partii środkowej, do analogicznych motywów i rozwią-
zań użytych przez Gisleniego w znanym projekcie theatrum in exequiis Karola Ferdynan-
da Wazy z roku 1655, jak też - dodajmy od siebie - iluzjonistyczne arkady ukazujące
sceny w krajobrazie, bardzo zbliżone do występujących na gisleniowskim projekcie gale-
rii przy pałacu Kazimierzowskim w Warszawie, z czasu między rokiem 1665 a 16673.
Z kolei „elementy egiptyzujące”, by posłużyć się sformułowaniem autorki, a mianowicie
piramidalna struktura pseudoołtarzowa zwieńczona krzyżem i flankowana przez parę uła-
manych obelisków, oraz liczne obeliski ozdobione hieroglifami, które uznała za „atrybut
sensu stricto pogrzebowy”, skłoniły ją do rozpoznania rysunku jako projektu „okoliczno-
ściowej dekoracji pogrzebowej”4. Podobnie odczytała go Valeria Pracchi w sumarycznym
katalogu mediolańskiej kolekcji5. Wystarczy jednak porównać projektowaną przez
Gisleniego dekorację choćby z rysunkiem Pietra da Cortony przedstawiającym

1 Por. V. PRACCHI, La Raccolta Martinelli al Castello Sforzesco di Milano. „II disegno di architettura” 1991, nr 3
(Aprile), s. 12, poz. 71.
2 N. MIKS-RUDKOWSKA, Zbiory projektów i rysunków architektonicznych z XVII wieku. Katalog. Część II: Rysunki
G. B. Gisleniego w Castello Sforzesco w Mediolanie. Warszawa 1977-1978. Mps. w zb. archiwum Instytutu Archeolo-
gii i Etnologii PAN, sygn. 162/62, s. 38-41.
3 Zob. W. KRET, Theatrum in exequiis Karola Ferdynanda Wazy na tle twórczości Giovanniego Battisty Gisleniego.
„Rocznik Warszawski” 1975, s. 41-66; N. MIKS-RUDKOWSKA, Theatrum in exequiis Karola Ferdynanda Wazy.
Z badań nad twórczością G. B. Gisleniego. „Biuletyn Historii Sztuki” 1968, nr 4, s. 419-434; S. MOSSAKOWSKI,
Galeria przy Filia Regia w Warszawie projektu G. B. Gisleniego. „Biuletyn Historii Sztuki” 1995, nr 1-2, s. 35-52.
4 MIKS-RUDKOWSKA, Zbiory projektów .... loc. cit.
5 PRACCHI, loc. cit.