DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Artykuł i Komunikaty
DOI Artikel:Luba, Iwona: W stronę ikony - mistycyzm czy stylizacja?: "Bizantynizm" w malarstwie polskim lat 1910-1940
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49350#0566
545
IWONA LUBA
Warszawa, Akademia Sztuk Pięknych, Muzeum Narodowe
W stronę ikony - mistycyzm czy stylizacja?
„Bizantynizm ”
w malarstwie polskim lat 1910-1940*
Odkrywanie ikony
Twórcy rodzącej się awangardy, uciekając od realistycznej dosłowności i naśla-
downictwa natury, poszukiwali świeżych, uzdrawiających i nie zbanalizowa-
nych jeszcze zasobów formalnych dla nowoczesnego malarstwa początków XX
wieku. Jedni wykorzystywali osiągnięcia geometrii nieeuklidesowej, mm natomiast skie-
rowali swoją uwagę ku “prymitywowi”, pielęgnującemu w ich przekonaniu najdawniej-
sze, pierwotne, czyste źródła artystycznej ekspresji. Termin „prymityw” pozbawiony był
pejoratywnego wydźwięku, wywoływał raczej pozytywnie wartościujące konotacje. Obej-
mował, poza sztuką pierwotną i plemienną kultur pozaeuropejskich i ludową, także całko-
wicie odmienną od nich, tradycję sztuki bizantyńskiej, do której zaliczano całą sztukę
obrazową Kościoła Wschodniego, ze szczególnym uwzględnieniem malarstwa ikonowe-
go dawnej Rusi. Niektórzy artyści pochodzący z Europy Środkowo-Wschodniej około
1910 roku zaczęli na nowo odkrywać nierozłącznie związane z sacrum oraz uosabiające
sanctum - bo tworzone według zasad sformułowanych przez Kościół i tradycję* 1, a przede
wszystkim będące miejscem objawienia Absolutu - bizantyńskie i staro ruskie ikony,
a także dostrzegać ich wartość jako dzieł sztuki - kanon, prostotę, monumentalizm2.
Już wcześniej, bo około 1890 roku, swoją uwagę skierowali ku ikonie francuscy sym-
boliści z Albertem Aunerem, Paulem Serusierem i Mauricem Denisem na czele. I choć
me próbowali oni jeszcze analizować ani interpretować skomplikowanych treści teolo-
gicznych ikony, interesowali się nią z tego samego powodu co filozofią Platona i Plotyna3.
* Artykuł jest skróconą i zmienioną wersją rozdziału pracy doktorskiej (pt. Dialog nowoczesności z tradycją w malar-
stwie polskim dwudziestolecia międzywojennego') ukończonej w 2000 roku pod kierunkiem prof. dr hab. Marii
Poprzęckiej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego.
1 Zgodnie z zasadami ustalonymi na II Soborze w Nicei w 787 r.
2 Por. V. SUS AK, Ikona w zierkale 20 wieka - Triet’i Szelestowskije cztienija. Lwowska Galeria Obrazów. Lwów 1995,
s. 40-43; Id, Russkaja ikona, w chudożestwiennom soznanii naczala 20 wieka. Niekotoryje probliemy. „Woprosy iskus-
stwoznanija” Moskwa 1997, nr 1, s. 305-316.
3 Por. E. GRABSKA., Symboliści. Wstęp. [W:] Moderniści o sztuce. Wybrała, opracowała i wstępem opatrzyła
E. GRABSKA. Warszawa 1971, s. 228.
IWONA LUBA
Warszawa, Akademia Sztuk Pięknych, Muzeum Narodowe
W stronę ikony - mistycyzm czy stylizacja?
„Bizantynizm ”
w malarstwie polskim lat 1910-1940*
Odkrywanie ikony
Twórcy rodzącej się awangardy, uciekając od realistycznej dosłowności i naśla-
downictwa natury, poszukiwali świeżych, uzdrawiających i nie zbanalizowa-
nych jeszcze zasobów formalnych dla nowoczesnego malarstwa początków XX
wieku. Jedni wykorzystywali osiągnięcia geometrii nieeuklidesowej, mm natomiast skie-
rowali swoją uwagę ku “prymitywowi”, pielęgnującemu w ich przekonaniu najdawniej-
sze, pierwotne, czyste źródła artystycznej ekspresji. Termin „prymityw” pozbawiony był
pejoratywnego wydźwięku, wywoływał raczej pozytywnie wartościujące konotacje. Obej-
mował, poza sztuką pierwotną i plemienną kultur pozaeuropejskich i ludową, także całko-
wicie odmienną od nich, tradycję sztuki bizantyńskiej, do której zaliczano całą sztukę
obrazową Kościoła Wschodniego, ze szczególnym uwzględnieniem malarstwa ikonowe-
go dawnej Rusi. Niektórzy artyści pochodzący z Europy Środkowo-Wschodniej około
1910 roku zaczęli na nowo odkrywać nierozłącznie związane z sacrum oraz uosabiające
sanctum - bo tworzone według zasad sformułowanych przez Kościół i tradycję* 1, a przede
wszystkim będące miejscem objawienia Absolutu - bizantyńskie i staro ruskie ikony,
a także dostrzegać ich wartość jako dzieł sztuki - kanon, prostotę, monumentalizm2.
Już wcześniej, bo około 1890 roku, swoją uwagę skierowali ku ikonie francuscy sym-
boliści z Albertem Aunerem, Paulem Serusierem i Mauricem Denisem na czele. I choć
me próbowali oni jeszcze analizować ani interpretować skomplikowanych treści teolo-
gicznych ikony, interesowali się nią z tego samego powodu co filozofią Platona i Plotyna3.
* Artykuł jest skróconą i zmienioną wersją rozdziału pracy doktorskiej (pt. Dialog nowoczesności z tradycją w malar-
stwie polskim dwudziestolecia międzywojennego') ukończonej w 2000 roku pod kierunkiem prof. dr hab. Marii
Poprzęckiej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego.
1 Zgodnie z zasadami ustalonymi na II Soborze w Nicei w 787 r.
2 Por. V. SUS AK, Ikona w zierkale 20 wieka - Triet’i Szelestowskije cztienija. Lwowska Galeria Obrazów. Lwów 1995,
s. 40-43; Id, Russkaja ikona, w chudożestwiennom soznanii naczala 20 wieka. Niekotoryje probliemy. „Woprosy iskus-
stwoznanija” Moskwa 1997, nr 1, s. 305-316.
3 Por. E. GRABSKA., Symboliści. Wstęp. [W:] Moderniści o sztuce. Wybrała, opracowała i wstępem opatrzyła
E. GRABSKA. Warszawa 1971, s. 228.