DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Recenzje Omówienia
DOI article:Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: [Rezension von: Anne Markham Schulz, Giammaria Mosca called Padovano: a Renaissance sculptor in Italy and Poland]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49350#0269
264
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
Praca jest dziełem badaczki amerykańskiej, zaj-
mującej się od wielu lat zagadnieniem rzeźby we-
neckiej okresu renesansu, autorki kilku monogra-
ficznych opracowań twórczości rzeźbiarzy
włoskich, głównie regionu Veneto, ale nie prowa-
dzącej dotychczas badań nad rzeźbą tego czasu
w Europie Środkowo-Wschodniej. Na szczególne
podkreślenie i wysoką ocenę zasługują Jej pełne eru-
dycji rozważania o rzeźbie polskiej XVI wieku
i trafna ocena społeczno-kulturalnych uwarunkowań
działalności artystycznej tego czasu w naszym kra-
ju, przy krytycznym wykorzystaniu szerokiej litera-
tury przedmiotu. Z dużą znajomością tematu Annę
Markham Schulz omawia sytuację rzeźby w Polsce
przed przybyciem Padovana, drogi i przyczyny
imigracji Włochów do Polski w końcu XV i począt-
kach XVI stulecia oraz stopniową monopolizację
przez nich życia gospodarczego i kulturalnego Kra-
kowa. Zwłaszcza uwagi na temat określenia struktu-
ry formalnej posągu zmarłego w polskich pomni-
kach nagrobnych XVI wieku oraz refleksje nad rolą,
jaką w procesie powstawiania dzieła sztuki odgry-
wał zleceniodawca, wpływający w sposób zasadni-
czy na jego ostateczny kształt poprzez określanie nie
tylko materiału i typu pomnika, ale także szczegó-
łów jego kompozycji i ikonografii, uderzają celno-
ścią i precyzją. Godna podziwu jest dociekliwość i
skrupulatność Autorki w docieraniu do wszelkich
dostępnych materiałów rękopiśmiennych, prowa-
dząca do odkrycia w archiwach nie znanych dotych-
czas faktów z życia artysty i nowych, udokumento-
wanych archiwalnie jego dzieł. Zastosowana przez
Annę Markham Schulz metoda analizy stylistyczno-
porównawczej pozwoliła Jej na rozwiązanie trudne-
go problemu autentyczności oeurre Mistrza - na
wyodrębnienie w rzeźbach uważanych za jego dzie-
ła fragmentów odkutych przezeń własnoręcznie i
oddzielenie ich od partii autorstwa jego współpra-
cowników. Umożliwiła Jej też określenie sposobu
organizacji pracy w warsztacie artysty, gdzie nastę-
powała częsta fluktuacja pracowników o różnym
pochodzeniu, szkole i poziomie umiejętności. Au-
torka wyjaśniła w końcu, dlaczego prace wykonane
przez Padovana w jego ojczyźnie różnią się w takim
stopniu od dzieł powstałych w naszym kraju, nie tyl-
ko pod względem poziomu wykonania, lecz także
charakteru i artystycznego oblicza. Na bezpośrednią
konfrontację Jej spostrzeżeń z omawianymi dziełami
i na możliwość wysnucia własnych wniosków pozwa-
la czytelnikowi zamieszczony w pracy bogaty mate-
riał ilustracyjny, a nie do przecenienia jest też wyso-
ki poziom edytorski monografii.
Omówiony w pierwszej części pracy okres wło-
ski życia i działalności Gian Marii Mosca (określa-
nego tu jako Giammaria Mosca), to lata od około
1495-1499 (przypuszczalna data urodzin), lub może
od kwietnia 1507, gdy po raz pierwszy został odno-
towany w źródłach jako terminator przyjęty do
warsztatu Giovanniego i Antonia Minellich w Pa-
dwie, do kwietnia 1529, kiedy nazwisko jego wy-
mieniono we włoskich dokumentach po raz ostatni.
Chociaż włoskie oeuvre Moski jest w większości
udokumentowane, zdaniem Autorki rewizja jego
młodzieńczego dorobku wydaje się konieczna, gdyż
wiele dzieł przypisywanych mu jeszcze do niedaw-
na, nawet przez Nią samą, okazało się w świetle naj-
nowszych badań pracami innych artystów, a do jego
hipotetycznej spuścizny można włączyć kilka rzeźb
dotychczas w niej nieuwzględnianych.
Annę Markham Schulz rozważania swoje rozpo-
czyna od omówienia i dogłębnej analizy dzieł skła-
dających się na znany badaczom dorobek Moski,
którego atrybucja artyście nie podlega w zasadzie
dyskusji. Są to: Ścięcie św. Jana Chrzciciela w kate-
drze w Padwie (jedyne znane dzieło w brązie z jego
włoskiego okresu, wymodelowane do odlewu wyko-
nanego w 1516 roku przez Guido Minio zwanego
Lizzaro), pięć terakotowych rzeźb znajdujących się
według współczesnych przekazów w pracowni Liz-
zaro3 (modele do marmurowych reliefów: Cud z pu-
charkiem w Cappella del Santo w Padwie i Sąd Sa-
lomona w Luwrze oraz przedstawienia stojącej
nagiej kobiety, Wenus wychodzącej z muszli i leżą-
cego Satyra, których kwestia identyfikacji pozostaje
otwarta), ołtarz w kościele San Rocco w Wenecji,
relief z Madonną na fasadzie domu w Galie Fiubera
obok Ponte dei Ferali w Wenecji, należącego do
bractwa Scuola Grandę di Santa Maria della Carita
oraz główne dzieło Moski - relief Cud z pucharkiem
do kaplicy Św. Antoniego (Cappella del Santo) przy
bazylice Sant’ Antonio w Padwie, którego artysta nie
dokończył. W początkach kwietnia 1529 roku wyje-
chał do Wenecji, aby znaleźć rzeźbiarza, który ukoń-
czyłby tę pracę (był nim Piętro Paolo Stella z Me-
diolanu), a końcowa wypłata, jaką odebrał za nią 3
kwietnia tego roku jest zarazem ostatnią wzmianką
o nim we włoskich źródłach.
Nowym ustaleniem Autorki jest określenie, na
podstawie analizy stylistycznej, udziału Moski w
realizacji ołtarza w weneckim kościele San Rocco.
Przyjmuje się, że praca artysty (udokumentowana
źródłowo w kwietniu 1520) dotyczyła wznoszone-
go wówczas głównego ołtarza kościoła, na który
kontrakt Scuola di San Rocco zawarła 29 marca
1517 roku z Venturino Fantonim, kamieniarzem z
Bergamo. Umowa określała architektoniczną obu-
dowę i siedem figur w białym marmurze, którymi
3 M. MICHIEL, Der Anonimo Morelliano (M. Michiel,
Notizia d’opere del disegno. Bassano [1521-43]). Wyd.
T. Frimmel, Wien 1896, s. 30-32.
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
Praca jest dziełem badaczki amerykańskiej, zaj-
mującej się od wielu lat zagadnieniem rzeźby we-
neckiej okresu renesansu, autorki kilku monogra-
ficznych opracowań twórczości rzeźbiarzy
włoskich, głównie regionu Veneto, ale nie prowa-
dzącej dotychczas badań nad rzeźbą tego czasu
w Europie Środkowo-Wschodniej. Na szczególne
podkreślenie i wysoką ocenę zasługują Jej pełne eru-
dycji rozważania o rzeźbie polskiej XVI wieku
i trafna ocena społeczno-kulturalnych uwarunkowań
działalności artystycznej tego czasu w naszym kra-
ju, przy krytycznym wykorzystaniu szerokiej litera-
tury przedmiotu. Z dużą znajomością tematu Annę
Markham Schulz omawia sytuację rzeźby w Polsce
przed przybyciem Padovana, drogi i przyczyny
imigracji Włochów do Polski w końcu XV i począt-
kach XVI stulecia oraz stopniową monopolizację
przez nich życia gospodarczego i kulturalnego Kra-
kowa. Zwłaszcza uwagi na temat określenia struktu-
ry formalnej posągu zmarłego w polskich pomni-
kach nagrobnych XVI wieku oraz refleksje nad rolą,
jaką w procesie powstawiania dzieła sztuki odgry-
wał zleceniodawca, wpływający w sposób zasadni-
czy na jego ostateczny kształt poprzez określanie nie
tylko materiału i typu pomnika, ale także szczegó-
łów jego kompozycji i ikonografii, uderzają celno-
ścią i precyzją. Godna podziwu jest dociekliwość i
skrupulatność Autorki w docieraniu do wszelkich
dostępnych materiałów rękopiśmiennych, prowa-
dząca do odkrycia w archiwach nie znanych dotych-
czas faktów z życia artysty i nowych, udokumento-
wanych archiwalnie jego dzieł. Zastosowana przez
Annę Markham Schulz metoda analizy stylistyczno-
porównawczej pozwoliła Jej na rozwiązanie trudne-
go problemu autentyczności oeurre Mistrza - na
wyodrębnienie w rzeźbach uważanych za jego dzie-
ła fragmentów odkutych przezeń własnoręcznie i
oddzielenie ich od partii autorstwa jego współpra-
cowników. Umożliwiła Jej też określenie sposobu
organizacji pracy w warsztacie artysty, gdzie nastę-
powała częsta fluktuacja pracowników o różnym
pochodzeniu, szkole i poziomie umiejętności. Au-
torka wyjaśniła w końcu, dlaczego prace wykonane
przez Padovana w jego ojczyźnie różnią się w takim
stopniu od dzieł powstałych w naszym kraju, nie tyl-
ko pod względem poziomu wykonania, lecz także
charakteru i artystycznego oblicza. Na bezpośrednią
konfrontację Jej spostrzeżeń z omawianymi dziełami
i na możliwość wysnucia własnych wniosków pozwa-
la czytelnikowi zamieszczony w pracy bogaty mate-
riał ilustracyjny, a nie do przecenienia jest też wyso-
ki poziom edytorski monografii.
Omówiony w pierwszej części pracy okres wło-
ski życia i działalności Gian Marii Mosca (określa-
nego tu jako Giammaria Mosca), to lata od około
1495-1499 (przypuszczalna data urodzin), lub może
od kwietnia 1507, gdy po raz pierwszy został odno-
towany w źródłach jako terminator przyjęty do
warsztatu Giovanniego i Antonia Minellich w Pa-
dwie, do kwietnia 1529, kiedy nazwisko jego wy-
mieniono we włoskich dokumentach po raz ostatni.
Chociaż włoskie oeuvre Moski jest w większości
udokumentowane, zdaniem Autorki rewizja jego
młodzieńczego dorobku wydaje się konieczna, gdyż
wiele dzieł przypisywanych mu jeszcze do niedaw-
na, nawet przez Nią samą, okazało się w świetle naj-
nowszych badań pracami innych artystów, a do jego
hipotetycznej spuścizny można włączyć kilka rzeźb
dotychczas w niej nieuwzględnianych.
Annę Markham Schulz rozważania swoje rozpo-
czyna od omówienia i dogłębnej analizy dzieł skła-
dających się na znany badaczom dorobek Moski,
którego atrybucja artyście nie podlega w zasadzie
dyskusji. Są to: Ścięcie św. Jana Chrzciciela w kate-
drze w Padwie (jedyne znane dzieło w brązie z jego
włoskiego okresu, wymodelowane do odlewu wyko-
nanego w 1516 roku przez Guido Minio zwanego
Lizzaro), pięć terakotowych rzeźb znajdujących się
według współczesnych przekazów w pracowni Liz-
zaro3 (modele do marmurowych reliefów: Cud z pu-
charkiem w Cappella del Santo w Padwie i Sąd Sa-
lomona w Luwrze oraz przedstawienia stojącej
nagiej kobiety, Wenus wychodzącej z muszli i leżą-
cego Satyra, których kwestia identyfikacji pozostaje
otwarta), ołtarz w kościele San Rocco w Wenecji,
relief z Madonną na fasadzie domu w Galie Fiubera
obok Ponte dei Ferali w Wenecji, należącego do
bractwa Scuola Grandę di Santa Maria della Carita
oraz główne dzieło Moski - relief Cud z pucharkiem
do kaplicy Św. Antoniego (Cappella del Santo) przy
bazylice Sant’ Antonio w Padwie, którego artysta nie
dokończył. W początkach kwietnia 1529 roku wyje-
chał do Wenecji, aby znaleźć rzeźbiarza, który ukoń-
czyłby tę pracę (był nim Piętro Paolo Stella z Me-
diolanu), a końcowa wypłata, jaką odebrał za nią 3
kwietnia tego roku jest zarazem ostatnią wzmianką
o nim we włoskich źródłach.
Nowym ustaleniem Autorki jest określenie, na
podstawie analizy stylistycznej, udziału Moski w
realizacji ołtarza w weneckim kościele San Rocco.
Przyjmuje się, że praca artysty (udokumentowana
źródłowo w kwietniu 1520) dotyczyła wznoszone-
go wówczas głównego ołtarza kościoła, na który
kontrakt Scuola di San Rocco zawarła 29 marca
1517 roku z Venturino Fantonim, kamieniarzem z
Bergamo. Umowa określała architektoniczną obu-
dowę i siedem figur w białym marmurze, którymi
3 M. MICHIEL, Der Anonimo Morelliano (M. Michiel,
Notizia d’opere del disegno. Bassano [1521-43]). Wyd.
T. Frimmel, Wien 1896, s. 30-32.