Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (62.2000)

Recenzje

307

zdyscyplinowany i klarowny referuje aktualny stan
wiedzy, skrupulatnie odwołując się do źródeł infor-
macji. Już tylko to postępowanie wyróżnia go ko-
rzystnie spośród autorów większości dotychczaso-
wych opracowań. 1366 przypisów (s. 527-611)
adresowanych do kolejnych rozdziałów książki, to
z reguły obszerne komentarze, zawierające charak-
terystykę najważniejszych poglądów i odsyłające do
literatury. Została ona zebrana w bibliografii (s. 612-
631) liczącej ponad 1000 pozycji i doprowadzonej
do roku 1992. Wybór jest reprezentatywany i może
z powodzeniem odgrywać rolę podstaw warsztatu
naukowego. Dzieło wieńczy Indeks (s. 632-644) łą-
czący hasła osobowe, topograficzne i rzeczowe. Nie-
zaprzeczalnym walorem jest fakt, iż rozległa panora-
ma (rozciągnięta od lat 30. XI wieku po lata 80. XX
wieku) została ogarnięta w jednym tomie i opisana w
uniwersalnym języku. To znakomita promocja tematu
i kultury rosyjskiej. Wiele z kilkuset zdjęć ilustrują-
cych książkę wyróżnia się wysmakowanym kadrem
i nastrojem, dobrze świadcząc o fotograficznych
umiejętnościach Autora. Można jedynie żałować, że
jakość poligrafii jest tu na ogół gorsza niż w Gold in
Azure. Do pełni szczęścia brakuje także staranniej
wykonanych pomiarów (zaczerpnięte z publikacji
często nie posiadają skali), materiału kartograficzne-
go, a przede wszystkim bogatszej prezentacji dawnej
ikonografii, zwłaszcza reprodukcji oryginalnych pro-
jektów i modeli budowli, obficie zachowanych
w zbiorach rosyjskich archiwów i muzeów.
Książka składa się z czterech części podzielo-
nych na piętnaście rozdziałów. Materiał w poszcze-
gólnych rozdziałach dzieli się dalej na mniejsze
fragmenty, będące zazwyczaj monograficznymi opra-
cowaniami sekwencji stylistycznych i typologicz-
nych, najważniejszych budowli oraz twórców. Wła-
ściwą analizę architektoniczną poprzedzają krótkie
wprowadzenia zawierające informacje na temat sytu-
acji politycznej i społecznej. Z dużą swobodą Autor
cytuje staroruskie kroniki, poglądy teoretyków i hi-
storyków. Wśród licznych odwołań do dzieł literac-
kich (z konieczności skróconych, a zasługujących
z pewnością na osobną antologię) znajdujemy wy-
powiedzi Łomonosowa, Puszkina, Gogola, Dosto-
jewskiego, Błoka i in. Wytrawnym znawcą okazuje
się Mikołaj Gogol, którego artykuł z 1834 roku na
remat ówczesnej architektury zawiera jedną z naj-
błyskotliwszych krytyk klasycyzmu, jego regularno-
ści, monotonii, geometrycznego puryzmu i wszel-
kich „abstrakcji imperium”.
Pierwsza część książki (s. 7-80) dotyczy archi-
tektury średniowiecznej, kwitnącej w najważniej-
szych ośrodkach książęcych ziem ruskich: na połu-
dniu w Kijowie i Czernihowie (X-XIII wiek), na
północy w Nowogrodzie i Pskowie (XI-XV wiek),
oraz na wschodzie we Włodzimierzu i w Suzdalu


2. Moskwa, cerkiew Św. Trójcy „w Nikitinkach ”,
1635-1653, okno.
Repr. wg Brumfield, 1993
2. Moscow, Orthodox church of the Trinity
in Nikitinki, 1635-1653, window.
Photo from Brumfield, 1993

(XII-XIII wiek). Część druga (s. 81-198) przedsta-
wia dzieje architektury rosyjskiej w epoce suprema-
cji moskiewskiej (XV - pocz. XVIII wieku). Część
trzecia (s. 199-390), w rozdziałach dotyczących za-
łożenia Petersburga, barokowej epoki Rastrellego
i neoklasycyzmu od czasów Katarzyny II do końca
panowania Aleksandra I, ilustruje „zwrot ku formom
zachodnim”. Część czwarta (s. 391-498) dotyczy