DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Artykuł i Komunikaty
DOI Artikel:Krasny, Piotr: Odbudowa kijowskiej cerkwi Spasa na Berestowie przez metropolitę Piotra Mohyłę a problem nawrotu do gotyku w architekturze sakralnej Rusi koronnej w XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49350#0359
338
Piotr Krasny
1. Kijów, cerkiew Spasa
na Beresiowie, po 1638-1644, plan.
1. Kiev, church of the Saviour
at Berestovo, 1638-44, groundplan.
Wg/After Kilesso, 1975,
oprać./study by A. Betlej
Dzieło odbudowy kijowskiej cerkwi św. Sofii, katedry metropolitów Kijowa i całej
Rusi, dokonane pomiędzy 1631 a 1638 rokiem, musiało cieszyć się rzeczywiście po-
wszechnym podziwem, skoro z tak wielkim zaangażowaniem pochwalił go zadeklarowa-
ny przeciwnik „schizmy”. Nie było to wszakże jedyne ważkie przedsięwzięcie na polu
architektury sakralnej podjęte przez Piotra Mohyłę po objęciu przez mego urzędu archi-
mandryty pieczarskiego, a następnie metropolity kijowskiego i odebraniu cerkwi w Kijo-
wie z rąk unitów. W ciągu kilku lat metropolita zdążył bowiem odbudować także Cerkiew
Dziesięcinną (1635-1654), Sobór Zaśnięcia Matki Boskiej w Ławrze Pieczarskiej (przed
1642), cerkiew Trzech Świętych Patriarchów (po 1638), cerkiew Spasana Berestowie (po
1638-1644) i Sobór św. Michała w Monasterze Wydubickim (po 1639).
Odbudowa cerkwi kijowskich przez Piotra Mohyłę doczekała się pierwszego nauko-
wego opracowania już w 1864 roku5, a później była przedmiotem licznych interesujących
studiów6. Najwięcej uwagi poświęcono mohylańskiej restauracji katedry św. Sofii, ale nie
zdołano nawet określić w przekonujący sposób charakteru i zakresu owych prac, owa
świątynia bowiem została poważnie zniszczona przez pożar w roku 1697, a także poddana
bardzo intensywnym przekształceniom około roku 1700 i w XIX wieku7. Podobny los
spotkał także pozostałe cerkwie, które padały ofiarą działań wojennych i kolejnych restaura-
cji8. Najmniej ucierpiała cerkiew Spasa, która mimo kilkakrotnych przebudów zachowała
5 P. TROCKIJ, Wozobnowlenije dnewmch kijewskich chramów mitropolitom Piętrom Mogiłoju. „Kijewskije Jepar-
chialnyje wiedomosti”, 9, 1864, s. 261-281.
6 GOŁUBJEW, op. cit., s. 411-463; N.I. PIĘTRO W, Czto sdiełał kijewskij mitropolit Piotr Mogiła dla ukraszenija
wielikoj cerkwi Kijewo-Pieczerskoj Ławryl. „Kijewskaja Starina”, 1900, s. 145-149; F.K. ERNST, Kyjwśka archytektu-
ra XVII wiku. Restawracija pamjatok wełykoniaziwskoj doby w XVII stoliti. [W:] Kyjiw ta jeho okolycja w istorii
ipamjatkach. Kyjiw 1926, s. 140-146; M. KRYNICKA, M. WIERZBICKI, Octavio Mancini architekt w służbie metro-
polity Piotra Mohyły. „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 5, 1959, s. 24-45 M. K. KAR-
GIER, Driewnij Kijew. Oczerki po istorii matierialnoj kultury driewnieruskogo goroda. T. 2, Kijew 1961, s. 12-14,
109-144, 292, 353-359, 378-380, 457
7 J. KRESALNYJ, Sofijśkyj zapowiednyk u Kyjiwi. Architekturno-istorycznyj narys. Kyjiw 1960, s. 33-39.
8 Zob. zwłaszcza G.C. LUKOMSKIJ, Kiew. Denkmdler kirchlicher Architektur des. XI. bis XIX Jahrhunderts. Byzanti-
nische Baukunst. Ukrainisches Barock. Munchen 1923, passim.
Piotr Krasny
1. Kijów, cerkiew Spasa
na Beresiowie, po 1638-1644, plan.
1. Kiev, church of the Saviour
at Berestovo, 1638-44, groundplan.
Wg/After Kilesso, 1975,
oprać./study by A. Betlej
Dzieło odbudowy kijowskiej cerkwi św. Sofii, katedry metropolitów Kijowa i całej
Rusi, dokonane pomiędzy 1631 a 1638 rokiem, musiało cieszyć się rzeczywiście po-
wszechnym podziwem, skoro z tak wielkim zaangażowaniem pochwalił go zadeklarowa-
ny przeciwnik „schizmy”. Nie było to wszakże jedyne ważkie przedsięwzięcie na polu
architektury sakralnej podjęte przez Piotra Mohyłę po objęciu przez mego urzędu archi-
mandryty pieczarskiego, a następnie metropolity kijowskiego i odebraniu cerkwi w Kijo-
wie z rąk unitów. W ciągu kilku lat metropolita zdążył bowiem odbudować także Cerkiew
Dziesięcinną (1635-1654), Sobór Zaśnięcia Matki Boskiej w Ławrze Pieczarskiej (przed
1642), cerkiew Trzech Świętych Patriarchów (po 1638), cerkiew Spasana Berestowie (po
1638-1644) i Sobór św. Michała w Monasterze Wydubickim (po 1639).
Odbudowa cerkwi kijowskich przez Piotra Mohyłę doczekała się pierwszego nauko-
wego opracowania już w 1864 roku5, a później była przedmiotem licznych interesujących
studiów6. Najwięcej uwagi poświęcono mohylańskiej restauracji katedry św. Sofii, ale nie
zdołano nawet określić w przekonujący sposób charakteru i zakresu owych prac, owa
świątynia bowiem została poważnie zniszczona przez pożar w roku 1697, a także poddana
bardzo intensywnym przekształceniom około roku 1700 i w XIX wieku7. Podobny los
spotkał także pozostałe cerkwie, które padały ofiarą działań wojennych i kolejnych restaura-
cji8. Najmniej ucierpiała cerkiew Spasa, która mimo kilkakrotnych przebudów zachowała
5 P. TROCKIJ, Wozobnowlenije dnewmch kijewskich chramów mitropolitom Piętrom Mogiłoju. „Kijewskije Jepar-
chialnyje wiedomosti”, 9, 1864, s. 261-281.
6 GOŁUBJEW, op. cit., s. 411-463; N.I. PIĘTRO W, Czto sdiełał kijewskij mitropolit Piotr Mogiła dla ukraszenija
wielikoj cerkwi Kijewo-Pieczerskoj Ławryl. „Kijewskaja Starina”, 1900, s. 145-149; F.K. ERNST, Kyjwśka archytektu-
ra XVII wiku. Restawracija pamjatok wełykoniaziwskoj doby w XVII stoliti. [W:] Kyjiw ta jeho okolycja w istorii
ipamjatkach. Kyjiw 1926, s. 140-146; M. KRYNICKA, M. WIERZBICKI, Octavio Mancini architekt w służbie metro-
polity Piotra Mohyły. „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 5, 1959, s. 24-45 M. K. KAR-
GIER, Driewnij Kijew. Oczerki po istorii matierialnoj kultury driewnieruskogo goroda. T. 2, Kijew 1961, s. 12-14,
109-144, 292, 353-359, 378-380, 457
7 J. KRESALNYJ, Sofijśkyj zapowiednyk u Kyjiwi. Architekturno-istorycznyj narys. Kyjiw 1960, s. 33-39.
8 Zob. zwłaszcza G.C. LUKOMSKIJ, Kiew. Denkmdler kirchlicher Architektur des. XI. bis XIX Jahrhunderts. Byzanti-
nische Baukunst. Ukrainisches Barock. Munchen 1923, passim.