Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (62.2000)

686

Inessa Syirida


2. Nikołaj W. Sułtanów, cerkiew
św. Włodzimierza w Marienbadzie
(ob. Mariańskich Łaźniach, 1900-1902.
Pocztówka ze zbiorów P. Paszkiewicza
2. Nikolai V. Sułtanov, Orthodox church of
St. Władimir buiłt at Marienbad in Bohemia
(Maridnske Ldzne), 1900-2
Postcardfrom the author's own cołlection

spełniać miały w zamierzeniach swych fundatorów
- Imperium Rosyjskiego i nierozerwalnie z nim
związanej Cerkwi prawosławnej.
Książka zadziwia geograficzną i czasową roz-
piętością. Autor bowiem zajmuje się cerkwiami
wznoszonymi z Północy na Południe - między Fin-
landią a Jerozolimą i greckim Athosem - oraz z Za-
chodu na Wschód - od Ameryki Północnej po Chiny
i Japonię.
Granice chronologiczne, przyjęte przez Autora,
są umowne (s. 17). W praktyce przedstawiony mate-
riał wykracza poza umieszczone w tytule daty:
1721-1917. Dowodzi to po raz kolejny, że cezury

z historii politycznej niezwykle rzadko zbiegają się
z cezurami występującymi w procesie kulturowym
(o ile w ogóle można go poddać ścisłej periodyzacji),
co nie zmienia jednak faktu, że kultura zawsze ist-
nieje w określonych wymiarach czasowych i prze-
strzennych. W przypadku pracy Piotra Paszkiewicza
przedmiotem badań jest nie tyle sama sztuka, ile to,
jak zmieniała się polityka kulturalna zależnie od sy-
tuacji w Imperium Rosyjskim oraz w zależności od
przemian ideologii państwowej.
Imponująca jest swoboda, z jaką Autor operuje
olbrzymim materiałem, szczególnie bogatym jeśli
idzie o sprawy polsko-rosyjskie, które, chociaż sta-
nowią jedynie fragment całości, są w pracy Piotra
Paszkiewicza chyba najważniejsze. Odnosi się wra-
żenie, że są one swego rodzaju pryzmatem, przez
który Autor widzi pozostałe zagadnienia.
W dziejach polsko-rosyjskich stosunków kultu-
ralnych polityka zawsze miała znaczenie kluczowe.
Jej wpływ nasilił się szczególnie po rozbiorach. Sy-
tuacja polityczna wpływała na kształt polskiego ży-
cia artystycznego, oddziaływała na jego dynamikę,
na zachodzące w nim przemiany i procesy. Mimo że
na przełomie XVIII i XIX wieku Petersburg nie cie-
szył się szczególnym zainteresowaniem ze strony
artystów polskich, to jednak od czasu trzeciego roz-
bioru rzeczywistość wymuszała na nich, by kiero-
wali swoje kroki do stolicy Imperium, gdzie niekie-
dy zostawali na zawsze, zdobywając tam pewną
pozycję, jednak rzadko kiedy dochodową (w tym
miejscu warto zauważyć, że Rudolf ukowski nie był
malarzem nadwornym; por. s. 12).
Polityka wyciskała swe piętno również na recep-
cji sztuki polskiej w Rosji i vice versa3. Cerkwie pra-
wosławne, jak pokazano w książce, postrzegane
były niemal tak samo, jak liczne w tym czasie rosyj-
skie budowle o charakterze militarnym. Piotr Pasz-
kiewicz nader wnikliwie rekonstruuje społeczne
reakcje na budowle cerkiewne, analizuje ich specy-
fikę, uzależnioną od politycznego statusu poszcze-
gólnych ziem (np. Wielkiego Księstwa Finlandzkie-
go i Królestwa Polskiego), podkreśla znaczenie
sytuacji wyznaniowej (np. Ukraina i Białoruś).
W swych rozważaniach Autor akcentuje fakt
sprzeczności, w jakiej pozostawały cerkwie prawo-
sławne i otaczająca je zabudowa polskich miast.
W XVIII wieku barokowe lub klasycystyczne cer-
kwie wznoszono zarówno w stołecznym Petersburgu,
jak i na prowincji. Stosowanie stylistycznych form

3 Na ten temat D. KONSTANTYNÓW, Polityczne uwa-
runkowania recepcji wystaw malarstwa rosyjskiego
w Warszawie w drugiej połowie. [W:] Kultura i polityka.
Wpływ polityki rosyjskiej na kuturę zachodnich rubieży
Imperium Rosyjskiego (1772-1915). Red. D. Konstanty-

nów, P. Paszkiewicz. Warszawa 1994, s. 203-222;
LI. SWIRIDA, Polskij chudożnik ipolskoje iskustwo gła-
zami ruskich, [w druku]; Id. Mieżdu Pieterburgom, War-
szawoj i Wilno. Chudożnik w kulturnom prostranstwie
XVIII- sieredzina XIX wieka. Moskwa 1999.