DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:De Wild, C. F. L.: Iets over copaivabalsem als schilderijenvernis
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19798#0054
IETS OVER COPAIVABALSEM ALS SCHILDERIJEN VERNIS.
Naar aanleiding van allerlei verhalen en geruchten omtrent een al of niet deskundige
behandeling der regenten- en schutterstukken van Frans Hals x) in het stadhuis te Haarlem
en de daarbij ter sprake gebrachte stof, den copaivabalsem, kwam het mij zeer dienstig
voor omtrent de herkomst, het wezen en de werking hiervan als schilderijenvernis iets
in het midden te brengen.
Over zijn beteekenis als bindmiddel voor verf kan hier gezwegen worden.
Sedert het verschijnen van het werkje »Ueber Oelfarbe u.s.w.” van de hand van
Prof. Max von Pettenkofer, is het gebruik van den copaivabalsem bij het conserveeren
van schilderijen niet onbeduidend toegenomen.
De plaats die hem daarbij gegeven wordt getuigt echter niet altijd van een juist
begrip nopens zijn eigenschappen, en men beroept zich meestal op von Pettenkofer
zonder te bedenken, dat zijn verhandeling bijna vijftig jaren geleden geschreven werd
en dat de ervaring sedert geleerd heeft van den copaivabalsem een bescheidener gebruik
te moeten maken dan hij aangeeft.
Deze omstandigheid behoeft natuurlijk niets af te doen tot den eerbied, die zijn
onderzoekingen en de door hem bereikte resultaten ons afdwingen. Immers deze zijn en
blijven van groote waarde voor onze schilderijen en hebben nog niets van hunne
beteekenis verloren.
De echte soorten van den copaivabalsem komen uitsluitend uit Zuid-Amerika
en Brazilië en worden gewonnen door insnijdingen in den stam der boomen behoorende
tot het geslacht der Copaïferae. De Copaïferagroep levert verschillende soorten balsem,
waarvan er echter voor ons doel eigenlijk maar één in aanmerking komt, en wel de
Maracaïbobalsem. Intusschen wordt de Parabalsem ook wel gebruikt. De eerste is uiterst
taai, de tweede vrij vloeibaar. Hun beider benamingen zijn ontleend aan de plaatsen
vanwaar ze uitgevoerd worden.
Physisch beschouwd is de copaivabalsem een natuurlijke harsoplossing of harsvernis,
d. w. z. een oplossing van copaivaharsen in etherische oliën, copaivaoliën, en kan men de
samenstelling vergelijken met onze gewone schilderijenvernissen, die bestaan uit een oplossing
van mastik of een andere hars in terpentijnolie. 1
1) Het was ons aangenaam dit artikel van den Heer de Wild te ontvangen, omdat het op een
zoo belangrijk punt afwijkt van hetgeen door Pettenkofer is voorgeschreven, nl. behandeling met
copaivabalsem na het regenereeren, een punt waarop Pettenkofer zelf indertijd reeds is aangevallen
en waartegen hij zich in zijn bekende brochure verdedigt.
De Haarlemsche Hals’en zijn blijkbaar volgens Pettenkofer’s methode behandeld. Daarom
wenschen wij hier — ter voorkoming van misverstand — te constateeren, dat de substantie van een
schilderij (d. w. z. de verflaag en het oorspronkelijk vernis) door oordeelkundig toepassen van dit
Pettenkofer-voorschrift nooit kan lijden en dat het betoog van de Heer de Wild hier dus niet betreft
het behoeden van schilderijen tegen bederf, maar hun uiterlijk voorkomen na de behandeling.
Redactie.
42
Naar aanleiding van allerlei verhalen en geruchten omtrent een al of niet deskundige
behandeling der regenten- en schutterstukken van Frans Hals x) in het stadhuis te Haarlem
en de daarbij ter sprake gebrachte stof, den copaivabalsem, kwam het mij zeer dienstig
voor omtrent de herkomst, het wezen en de werking hiervan als schilderijenvernis iets
in het midden te brengen.
Over zijn beteekenis als bindmiddel voor verf kan hier gezwegen worden.
Sedert het verschijnen van het werkje »Ueber Oelfarbe u.s.w.” van de hand van
Prof. Max von Pettenkofer, is het gebruik van den copaivabalsem bij het conserveeren
van schilderijen niet onbeduidend toegenomen.
De plaats die hem daarbij gegeven wordt getuigt echter niet altijd van een juist
begrip nopens zijn eigenschappen, en men beroept zich meestal op von Pettenkofer
zonder te bedenken, dat zijn verhandeling bijna vijftig jaren geleden geschreven werd
en dat de ervaring sedert geleerd heeft van den copaivabalsem een bescheidener gebruik
te moeten maken dan hij aangeeft.
Deze omstandigheid behoeft natuurlijk niets af te doen tot den eerbied, die zijn
onderzoekingen en de door hem bereikte resultaten ons afdwingen. Immers deze zijn en
blijven van groote waarde voor onze schilderijen en hebben nog niets van hunne
beteekenis verloren.
De echte soorten van den copaivabalsem komen uitsluitend uit Zuid-Amerika
en Brazilië en worden gewonnen door insnijdingen in den stam der boomen behoorende
tot het geslacht der Copaïferae. De Copaïferagroep levert verschillende soorten balsem,
waarvan er echter voor ons doel eigenlijk maar één in aanmerking komt, en wel de
Maracaïbobalsem. Intusschen wordt de Parabalsem ook wel gebruikt. De eerste is uiterst
taai, de tweede vrij vloeibaar. Hun beider benamingen zijn ontleend aan de plaatsen
vanwaar ze uitgevoerd worden.
Physisch beschouwd is de copaivabalsem een natuurlijke harsoplossing of harsvernis,
d. w. z. een oplossing van copaivaharsen in etherische oliën, copaivaoliën, en kan men de
samenstelling vergelijken met onze gewone schilderijenvernissen, die bestaan uit een oplossing
van mastik of een andere hars in terpentijnolie. 1
1) Het was ons aangenaam dit artikel van den Heer de Wild te ontvangen, omdat het op een
zoo belangrijk punt afwijkt van hetgeen door Pettenkofer is voorgeschreven, nl. behandeling met
copaivabalsem na het regenereeren, een punt waarop Pettenkofer zelf indertijd reeds is aangevallen
en waartegen hij zich in zijn bekende brochure verdedigt.
De Haarlemsche Hals’en zijn blijkbaar volgens Pettenkofer’s methode behandeld. Daarom
wenschen wij hier — ter voorkoming van misverstand — te constateeren, dat de substantie van een
schilderij (d. w. z. de verflaag en het oorspronkelijk vernis) door oordeelkundig toepassen van dit
Pettenkofer-voorschrift nooit kan lijden en dat het betoog van de Heer de Wild hier dus niet betreft
het behoeden van schilderijen tegen bederf, maar hun uiterlijk voorkomen na de behandeling.
Redactie.
42